مسجد میرزا تقی همدان

این بنا دو حاشیه شرقی خیابان تختی و چند صد متری میدان امام شهرستان همدان واقع گردیده و بنای اولیه آن با توجه به محراب قدیمی، از آثار دوره ایلخانی است كه در دوره های بعد چندین بار تجدید بنا گردیده؛ به طوری كه بخش قدیمی بنای كنونی، ازآثار اواخر دوره قاجاریه است . اثر ارزشمند و قابل توجه این مسجد، محرابی سنگی به ابعاد ۱۸۰×۲۲۰ سانتی متر است كه به صورت یكپارچه از سنگ (خاقانی) شتری تراشیده شده است . محراب مزبور، از نظر فرم كلی، جزء گروه محراب های دوطاقنمای با قوس جناغی است كه ویژه عصو ایلخانی است و گرداگرد آن را قابی مستطیلی در برگرفته است . این قاب در زمینه ای از نقوش اسلیمی مشتمل بر كتیبه ای قرآنی به خط ثلث است . متأسفانه بخش هایی از كتیبه مزبور، به خصوص در پیشانی محراب و قسمت پایانی آن كه به احتمال زیاد تاریخ ساخت اثر را در بر داشته، از بین رفته است . دومین كتیبه محراب كه طاقنمای بزرگتر را گرداگرد در برمی گیرد، به خط شبیه نسخ مشتمل بر آیات قرآنی است كه بخش اعظم آن تخریب شده است . علاوه بر دو كتیبه مزبور، كتیبه دیگری نیز به خط كوفی، پیشانی قوس جناغی طاقنمای اصلی محراب را می پوشاند كه به دلیل رسوب گذاری بسیار گسترده، قابل خواندن نیست . در لچكی های دو طرف طاقنمای اصلی محراب، دو فرورفتگی مدور دیده می شود كه با توجه به نمونه های مشابه آن، بی شك محل تزیین قبه مانندی بوده است . دو طرف طاقنماهای محراب، با دو ستون نما با سرستون های گلدانی شكل نماسازی شده است . اسپر طاقنماهای دوگانه محراب نیز دارای مقرنس كاری بسیار هنرمندا نه ای است كه از جهت فرم و شیوه كار، به مقرنس های عصر ایلخانی بسیار نزدیك است و یادآور مقرنس های گچی محراب مسجد جامع فریومد- مربوط به اوایل قرن ۷ ه-. ق – است . با توجه به مطالب ذكر شده به نظر می رسد كه محراب مربوط به بنای دوره ایلخانی بوده كه در تجدید بناهای مكرر مسجد، دگربار مورد استفاده قرار گرفته است . این بنا در گذشته هایی نه چندان دور، به مسجد محراب سنگی مشهور بوده است .

جنس مصالح مسجد از گچ و آجر و خشت و گل است، این مسجد مربوط به دوره ایلخانی می باشد كه فاقد گنبد و گلدسته است، در زمان های دور این مسجد به نام مسجد محراب سنگی مشهور بوده است، آخرین  تغییر این مسجد در دوره قاجاریه بوده است، اما دلیل تاریخی بودن این مسجد به محراب اش بر می گردد اگر علاقه به مكان‌های تاریخی و بازدید از كتیبه ها را دارید حتما به این مسجد سر بزنید.

مسجد میرزا تقی دارای محراب بزرگیست كه به صورت سنگ یكپارچه از خاقانی شتری تراشیده شده است. برای همین امر بدان مسجد محراب می گفتند چرا كه تمام اهمیت این مسجد به محراب بزرگ و كتیبه ها و نقوش بكار رفته  آن است.  
محراب این مسجد جز محراب های طاقنمایی با قوس جناقی (نیزه دار) است كه به شكل مرسوم دوره ایلخانی یا مغول بر می گردد این محراب دارای قاب بندی های مستطیلی شكل است كه نقوس اسلیمی مشتمل به خط ثلث وجود دارد كه سوره‌ی  طه بر روی آن درج شد است كه متاسفانه قسمتی از آن از بین رفته است لازم به ذكر است كه این كتیبه شبیه كتیبه ظروف زرین فام ساوه است كه برای  قرن ۷ه ق است.

دومین كتیبه این مسجد سوره فاطر بر روی آن نوشته شده است كه متاسفانه قسمتی اعظمی از آن از بین رفته و این كتیبه شبیه كتیبه محراب مقبره پیر حمزه سبز پوش ابر قوه است كه متعلق به قرن ۶ ه ق است.
كتیبه بعد این مسجد تاریخی به خط كوفی نوشته شده است كه بر پیشانی قوس طاق نمایی اصلی قرار دارد، این كتیبه هم به دلیلی رسوب گذاری زیاد غیر قابل خوانش است
در لچكیهای دو طرف طاق نمای محراب اصلی دو تا فرو رفتگی وجود دارد كه محل تزئین قبه مانندی بود كه شكل ترنج های مدور یا به صورت تپه های برجسته در لچكی محراب خودنمایی می كند. در دو طرف طاق نماهای محراب ستون های گلدانی شكل نماسازی شده است، اسپر طاقنماهایی دو گانه محراب دارای نقوس كاری هنرمندانه است.