روستای گنجه رودبار

اززخم هرتیشه ای و ریشه ای كه برتن تو ومردمانت نشست دل ما را آشوباند و برما چنان حال و روزی رفت گویی پس از هزاره ها دشمنی روزگاربا تو دراین سرزمین باستانی ،اینك از زخمی جانسوز( زلزله سال )۱۳۶۹ كه برروح و جان و تن و روان كودكان و جوانان،زنان و مردان و نازنین دختركان تو یورش آورده جان ومیراثشان را به تاراج برده است در رنج مانده,

امروزرا من و فردا را دیگر فرزندان تو درراه پاسداری از ارزش هایت و نگاهبانی از هرآنچه كه روزگار به تو و نسل های تو در این خطه سپارده است جان خواهیم سپارد.

مقدمه:

تاریخ ناظر به وقایع گذشته ومعطوف به مطالعه و بررسی وقایع است.منظور از تاریخ مجموعه روخداد های فرهنگی، طبیعی، اجتماعی، اقتصادی ، سیاسی ،هنری و…است كه در گذشته و در زمان و مكان زندگی انسان‌ها و در رابطه با آن‌ها رخ داده است. همین رویدادها رد پا و نشان كردارها و دستاوردهای مادی و معنوی بشر و هرآنچه كه گفته، اندیشیده و عمل كرده است بوده و باستان شناسی با رد یابی آنها به وقایع دوران های آن پی می برد.تاریخ‌نگاران از گذشته كوشیده‌اند تا پرسش‌های تاریخی را با پژوهش در اسناد نوشتاری پاسخ گویند.این اسناد داده هایی هستند كه باستان شناسان در اختیار آنها قرار داده اند. مدارك باستان شنی در پی واكاوی پیشامدهای گذشته است، به دنبال رد و پاهایی است كه به انسان امروزی بگوید حوادث تاریخی در یك سلسله زمانی با حضور انسان و تبار او در این مكان رخ داده‌ومردمانش چگونه زیسته اند. تاریخ بازسازی گذشته هم تنها با مدارك و اسناد صورت می گیرد كه در كاوش ها و تحقیقات میدانی بدست می آیند. باستان شناسان و محققان آن را به عنوان یك سند معتبر و ارزشی تلقی می كنند.از آنجا كه روستاها چهره نخستین تجارب ارزنده بشردرطول تاریخ حیات و واحدسكونتگاه اولیه ای برای انسانها به سوی شهرنشینی ومدنیت بشمار می روند از دیرباز شاهد حضور باستان شناسان بوده اند.شكل‌گیری روستا در ایران به هزاره‌های قبل از میلاد می‌رسد و متأسفانه اطلاعات دقیقی از تشكلیل اولین روستاها در ایران در دست نیست. ولی با توجه به داده های باستان شناختی در نواحی مختلف جهان روستا-ده- از روزی پدیدار شدند كه گروه‌های كوچ‌نشین انسانی كه پیش از آن به شكار و احیاناً دامپروری اشتغال داشتند، به كشاورزی آگاهی یافتند و بدین ترتیب شاید اولین هسته یكجانشینی و تشكیل اجتماعات انسانی به‌وجود آمد. بنابراین با استقرار انسان و به‌دنبال آن ظهور و رواج كشاورزی، تركیب‌های اجتماعی و روابط افراد و نوع فرهنگ جامعه تغییر نمود،به دلیل همین مدارك است كه می گویند باستان شناسی پدر تاریخ است چون با هراثری مسیر تاریخ حیات بشرمشخص میشود و روشن ساختن گذشته جوامع كهن از حیث معیشت و اقتصاد،هنر و صنایع،باورها و اعتقادات دینی،اوضاع اجتماعی،فرهنگی و سیاسی گذشتگان اصول كار آن است.باستان شناسان پژوهشگران متعهد و متخصصی هستند كه درباره انسان و جوامع گذشته آن پژوهش ، تحقیق و مطالعه می‌كنند.موضوع آن هم عبارت است از آثار و اشیاء قدیمی مربوط به فرهنگها و تمدنهای بشری كه باستانشناسان از لایه های زمین كشف می كنند. لذاباستان شناسی می كوشد تا تاریكی های تاریخ بشر راكه در طول ادوار تاریخ درمیان هزاران خروار خاك در اتلال كهن جای گرفته اند را روشن سازند و چون سرچشمه ی تاریخ بشر بحساب می آید ، داده های آن در جای خود بعنوان اسناد تاریخی بشمار می روند.داده های آن دگرگونی هایی است كه بر اثر اعمال انسانی در جهان مادی و معنوی در طی قرون متمادی حاصل شده است.واز آن می توان به عنوان نتیجه ثمرات رفتار انسانی یاد كرد.سرزمین ائیریان وئجه(ایران باستان)یكی از باشكوه ترین تمدن های تاریخ حیات بشر را در خود دارد وهرجای جای آن حكایت های تلخ و شیرینی از تاریخ مردمان این مرز و بوم دارد.

*كورمانج های گنجه بر اساس منابع تاریخی

راست گفته اند كه كاروانِ هیچ تمدنی، تاریخی‌تر و تاریخ‌مدارتر از تمدن ایران زمین اینگونه فعال و پویاُ زنده وپر خیزش ُره نسپرده است. هیچ تمدنی با چنین ظرفیت و امكاناتِ علمی و فنی و ابزارهای شناخت بی‌سابقه‌اش جهان را اینچنین مسحور به اطلاعات و معلوماتِ عالمان و پژوهشگرانِ خود دربارة تاریخ و حضور تاریخی انسان در جهان چونان وجودی تاریخمند نظرنكرده است.پژوهشگران براین باورندكردها ” از جمله اقوام هند و اروپایی اند كه از هزاره های قبل از میلاد مسیح در مناطق وسیعی از خاور میانه و بویژه كوهستانهای مرتفع بین النهرین استقرار یافته و سفالینه های به دست آمده نشان می دهد این قوم دست كم از ۷ هزار سال پیش دارای تمدنی در خور توجه بوده ،چنانكه بعضی اقوام مجاور را به طمع دست اندازی و انتفاع از ماحصل تمدن آنان انداخته است. در تقصیم بندی از نظر تفاوت لهجه عبارتند از : ۱- كرمانج ها ۲- سوران ها ۳- لرها ۴-زازاها ۵- هورامان ها چنانكه می بینید “كرمانج” یكی از این شُعب و در واقع مهمترین زیر مجموعه نژاد و زبان كردی است . “كرمانج” كه به ” كرد شمال ” نیز معروف است .درباره كورمانج(كرمانج) آورده اند: كرمانج كوتاه شده كُرد (kurd )و مان (man ) كه همان ماننایی (mannay ) است یكی از قبایل ماد بوده اند كه در سده نهم پیش از زایش در زاگرس فرمانروایی كرده اند ودر هنگام تشكیل فرمانروایی ماد به مادها پیوسته اند .كلیم ا… توحدی مؤلف چند جلد كتاب حركت تاریخی كرد به خراسان در مورد زمان ودلیل آورده شدن كردها به خراسان می نویسد : «كرمانج خراسان كه در اوایل دولت صفوی برای جلوگیری از تاخت و تاز تركمانان و ازبكان به مرزهای شمال ایران انتقال داده شدند تحت عنوان سه ایل بزرگ زعفرانلو ،شادلو ،قراچورلو قرار دارند» وی اشاره دارد به این كه از زمان شاه اسماعیل صفوی، كردها به ویژه قرامانلوها به طور پراكنده برای دفاع از مرزهای خراسان به این دیار آسیب دیده آورده شدند وبعدها جانشینان شاه اسماعیل هم سیاست انتقال كردها به خراسان را ادامه دادند ، می نویسد :« شاه عباس كه پادشاهی تیز هوش و سیاستمدار بود با توجه به فلسفه ی ابن عمید كه گفته بود : كردها را باید سپر بلا قرار داد ، درصدد انتقال كردها به خراسان بر آمد … حدود پنجاه هزار خانوار ، كوچ بزرگ و تاریخی خود را از آذربایجان به سوی سرزمین ری آغاز كردند ،‌این حركت كه در حدود سال (۱۰۰۵هـ .ق) انجام گرفته بود باعث شد كردها مدت دو سال در جلگه ی‌ تهران و خوارو ورامین اتراق نمایند.«‌شاه عباس اول به این جریان ( مهاجرت كردها ) شتاب بخشید . بخش وسیعی امروز در رودبار ، رحمت آباد و گنجه ،ضمن حفظ هویت،فرهنگ ،زبان،پوشش و گویش خود سكونت دارند.حقیقت این است كردها قبل از زمان صفویه در نواحی خراسان سكنی داشته اند .گنجه در تاریخ نام بر شهرها و روستاهای بیشماری برخودگرفته است كه شهرت گنجه آذربایجان دومین شهر بزرگ كشور آذربایجان زبانزد عام و خاص است كه مانند گنجه رودبار پیدا شدن گنجینه‌های فراوان در آن دلیل اطلاق نام آن می دانند.تعدادی از آن نام ها عبارت است از :

گنجه-دهی جزء دهستان قمرود بخش حومه شهر قم است

– گنجه . [ گ َ ج َ ] (اِخ ) دهی است از جزء دهستان رستم آباد بخش رودبار شهرستان رشت كه در ۹هزارگزی شمال رودبار، كنار سفیدرود و راه شوسه و در مسیرگیلان واقع است.- گنجه . [ گ َ ج ِ ] (اِخ ) دهی است از دهستان اقشار بخش اسدآباد شهرستان همدان كه در ۱۶۰۰۰گزی جنوب باختری قصبه اسدآباد و ۱۰۰۰گزی آلنجه واقع است.- گنجه . [ گ َ ج ِ ] (اِخ ) دهی است از دهستان علیشروان بخش بدره ٔ شهرستان ایلام كه در ۶۵۰۰۰گزی خاور ایلام و ۹۰۰۰گزی جنوب راه مالرو بدره قراردارد.

– گنجه . [ گ َ ج ِ ] (اِخ ) دهی است از دهستان جاپلق بخش الیگودرز شهرستان بروجرد كه در ۴۲هزارگزی شمال باختری الیگودرز و ۵هزارگزی خاور راه شوسواقع است.- گنجه . [ گ َ ج ِ ] (اِخ ) دهی است از دهستان شاپور بخش مركزی شهرستان كازرون كه در ۲۶۰۰۰گزی شمال باختری كازرون و ۱۰۰۰گزی راه شوسه كازرون می باشد.

**گنجه ،رودبار زیتون:

بیست و شش سال پیش یعنی قبل از زلزله سی و یكم خرداد سال ۱۳۶۹ روستای زیبا و تاریخی گنجه ،كسی نمی پنداشت كه برناصیه ی آن آتیه ی ناخوش نوشته شده است.از قعرگمنامی به خوشنامی و اعتبارو اوج شهرت رسیده بود.روستا همانند تابلویی منقش به شاخه های سبز زیتون ،درختان گردو و انجیر،درمیان دره ای با مناظری استثنائی پوشیده از دانواع پوشش درختان سرسبز و متنوع ،رود خروشان و جوشان،چشمه آب زلال،وصف آن در هر كوی و برزن بر سر زبانها به گوش می رسید كه ناگهان آنچه برناصیه آن نوشته شده بود شبانگاه بیرحمانه همه كس و همه جا را در هم كوبید.روستای كهن به ویرانه ای تبدیل شد و بازماندگان این حادثه به گوشه دیگر محل امدند كه گنجه پائین محل می خوانند.این روستا در استان گیلان و در۵ كیلومتری رودبار زیتون و۵۵ كیلومتری رشت و ۲۶۰ كیلومتری تهران ، در مجاورت روستای جوبن قرار دارد (ازادراه قزوین-رشت-براساس سرشماری مركز آمار ایران در سال ۱۳۸۵، جمعیت آن ۱٬۱۹۶ نفر (۳۲۶خانوار) بوده‌است. . و دارای دو محل بوده كه بر اثر زلزله خرداد ۶۹ بطور كلی تخریب وغیر مسكونی گردید و همه افراد به محله پایین تغییر مكان داده اند.این روستا تا قبل از زلزله یكی از قطبهای صنعتی گیلان به شمار می آمد .

همانگونه كه گفته شد روستا شامل دو بخش(گنجه علیا(بالا محله)گنجه سفلی(پائین محله)در زیرسایه چترگونه درختان زیتون در استان گیلان ودر شهرستان رودبار واقع است .كسانی كه از تهران وقزوین به سمت رشت ویا بالعكس در مسافرت بوده از گنجه عبور كرده اند.روستای گنجه علیا(بالا محل) بر اثر زلزله خرداد۶۹ با تخریب صد درصدی روبرو گردید وتقریبا نیمی از جمعیت آن در حادثه مذكور جان به جان آفرین تسلیم نمودند وبناچار بقیه افراد به محله پایین تغییر مكان نمودند.این روستا تا قبل از زلزله سال ۱۳۶۹ كانون صنعت و قطب كشاورزی به شمار می آمد ، كارخانه های فعال در روستا شامل : ۱-كارخانه روغن كشی گنجه (اتكا زیر نظر سازمان مسلح ) درسال ۱۳۴۲ ساخته شد.۲- كارخانه كفش گنجه (صنایع كفش ملی ) با همت مرحوم ایروانی كه ساخته شد كه ۸۵۰نفر در ان شاغل بودند.۳-كار خانه چرم رودبار (صنایع كفش ملی)با همت واراده مرحوم و شادروان ایروانی تاسیس شد.۴- كارخانه چرم گیلان (صنایع كفش ملی ) با همت واداره مرحوم ایروانی تاسیس شد-۵ -كارخانه ریسندگی وبافندگی .و چندین كارگاه های خرد وكوچك كه حاصل تلاش های ایروانی بود.وی ۱۲۹۹ – بهمن ۱۳۸۴) كارآفرین و سرمایه‌دار ایرانی، و بنیانگذار كفش ملیبود.او گروه صنعتی ملی را در اسفند ۱۳۳۰ بنا نهاده بود، تقریباً ۱۰ هزار كارمند و كارگر وبا تولید ۲۵،۰۹۸،۰۰۰ جفت كفش در سال ۱۳۵۶، به یكی از موفق‌ترین گروههای صنعتی ایران در قرن بیستم تبدیل كرد.

*وجه تسمیه گنجه

وجه تسمیه معمولا آن صورتی (آن وجهی )است كه بر شخصی یا چیزی اطلاق می شود وغالب نامگذاری ها دارای بارمعانی خاص خود هستند.مثلا رودبار به دلیل رودهای فراوان با این نام خوانده شده است.

منطقه ای كه اكنون “گنجه” نامیده می شود از كهن ایام تا كنون با این نام خوانده می شود.متاسفانه به دلیل عدم تحقیقات میدانی وكاوش های باستان شناسی در منابع كهن نامی از آن نشده است.اما آثار كشف شده بیانگر نوعی ارتباط تاریخی و پیوند فرهنگی این منطقه با نقاط تاریخی جوبن و كلورزر است.نام روستا همان گونه كه مشخص است از كلمه “گنج “گرفته شده است .در باور مردم ،این منطقه سرشار از دفینه های ارزشمند ودارای گنج های فراوانی است .مردمی كرد تباربا نژاده ای اصیل،میهمان نواز كه بركت سفره هایشان نان تنور پخته زنان محلی بود كه با نوع پوشش ممتاز خود روستایی” گنجه “را بین روستاهای اطراف از هر نظر نمونه كرده بودند؛ مردها در فصل كشت زمین‌ها را شخم می‌زدند، كودكانش خوشحال و با نشاط‌.چشمه های فراوان جاری،باغات زیتون شان آباد، اجاق‌ها و تنورها همیشه روشن، صحرا پر از علف، گله هایشان سیر، همه شاد، همه راضی، خانه های كوچك گلی اما پراز صفا و صمیمیت كه دروغ و ریا در كوچه های تنگ و باریكش راه نداشت.پوشش زن و مرد روستایی در گنجه ازجمله مسایلی بود كه از دوران گذشته در منطقه رودبار دارای اهمیت بوده است.به شهادت تاریخ و اسناد مكتوب ،كهن ترین اسناد مربوط به پوشاك در استان گیلان از یافته های باستان شناسی در تپه مارلیك (چراغعلی تپه) رودبار به دست آمده است. منطقه ای كه امروزه تیره ای از تباركردها در آن اسكان دارند این یافته ها، انواع تزییناتی كه بر روی دامن و پیراهن و پیشانی بند به كار می رفته اند را نشان داده است. یافته های دیگری در نواحی باستانی رستم آباد رودبار، وجود پای افزار را همزمان با سایر انواع لباس در این منطقه نشان می دهد.پای افزارهایی كه تا چند دهه پیش در پای زنان و مردان روستا های رودباربه وفور یافت می شد.با این حال پوشش زنان روستا ازابتدا تا كنون دست خوش تحولات جدی نشده و مفهوم پوشش از زمان گذشته این سو در فرهنگ بومی –محلی حفظ شده است هرچند در برخی از مراسم خاص از آن استفاده می نمایند. با بررسی پوشاك خصوصا زنان و دختران محلی می توان اطلاعاتی دررابطه با سیر تحول تاریخی, زیبا شناسی, اعتقادات, طبقات اجتماعی و پیشرفت صنعت به ویژه نساجی و پارچه بافی این قوم كرد تبار را كسب كرد.اغلب لباس زنان محلی و دختران كُردی با انواع گوناگون آن در روستاهای منطقه و تنوع آن ها در نزد مردان و زنان و تزیینات آن ها با زردوزی، قلاب‌دوزی و پولك‌دوزی و یا كلاه زنان كرد كه به پولك‌های الوان وسكه‌های قدیمی و رایج، حتی اشرفی طلا و سكه‌های نقره سلاطین قاجار مزین بود ؛شلوارهای بلند ی كه تا نوك پا را استتار كرده بود با پارچه غالبا سفید و زرد رنگ،روسری بلند سفید،شال كمر،جلیقه غالبا سیاه رنگ در كنار مراسم رسم الاوه كردن خانه های چوبی-گلی كه نوعی نقاشی قدیمی وسنتی به حساب می آمد و جلوه خاصی به خانه های روستا می داد.این سنت زیبا و كهن بعد از زلزله و تخریب صد درصدی خانه های گلی روستای قدیمی از بین رفت.

تصویری از نقاشی كردن(رسم الآوه نمودن خانه های گلی در گذشته توسط زنان )

**جاذبه‏ های گردشگری

۱-بوم گردی روستایی-وجود جاذبه های فراوان ،باغات زیتون،مراسم زیتون چینی،لطافت هوای پاك و خنك در ارتفاعات ییلاقی و كوهستانی روستا می تواند موجب جذب گردشگر و میزبان مسافران زیادی به این مناطق باشد. سفر به این روستا به روان انسان آرامش می‌دهد و با خاطرات صمیمی و زندگی در دل طبیعت، عواطف هر انسان را برمی‌انگیزد.

۲-بقعه پیر ولی- یكی از بناهای مذهبی و مورد اعتماد اهالی روستا و روستاهای مجاور است كهبر روی سطحی شیب دار و بلند ، ۶۵۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد.این بنا كه در ابتدا بصورت گلی و از مصالح خشت و گل و چوب ساخته شده بود بعد از زلزله سال ۱۳۶۹ تخریب گردید و مجددا توسط اهالی باز سازی گردید .بنا بصورت چند ضلعی با پوشش گنبدی كه نمای بیرون و درون آن تا ازاره با سنگ مرمرتزئین یافته است.و به دلیل اهمیت جایگاه مذهبی آن و نیز چشمه آب معدنی در آن در كنار درختان تناور آن را به قطب مهم جذب گردشگری تبدیل ساخته است.

۳-ویرانه های روستای گنجه (بالا محل گنجه )كه با دیدن آن صحنه های واقعی زلزله سال ۱۳۶۹ برای هربیننده تداعی می كند .

۴-روستای گنجه با موقعیت دره‏ای ـ دامنه‏ای و اقلیم معتدل از زیبایی‏های كم نظیر و جلوه‏های دل‏انگیزی برخوردار بوده كه هریك جاذبه دل انگیز گردشگری به حساب می آیند.مناظر و چشم‏اندازهای ارتفاعات سرسبز، سواحل و حواشی رودخانه سفید رود با باغ‏های زیتون و میوه، در فصول بهار، تابستان و پاییز زیبایی منحصر به فردی می‏یابد و دوستداران طبیعت را به سوی خود جلب می‏كند. رودخانه پرآب سفیدرود كه یكی از شاخه‏ها و شریان های حیاتی منطقه است از كنار زمین زیتون روستا جریان دارد و حواشی آن در فصول بهار و تابستان، محل مناسبی برای گذران اوقات فراغت گردشگران است.

پوشش زنان و دختران آن اگر چه مروزها در كنج پستوها خاك می‌خورد. اما دیروز آنها پوشاك سنتی و محلی بود كه نسل به نسل برایشان باقی مانده بود. و از آنها در بیشتر اوقات و بخصوص در جشن‌ها و مجالس عروسی استفاده می‌كنند.در رنگها تنوع و زیبایی نوع لباس نشان می‌داد كه مردم روستا با گویش كورمانجی ،تا چه اندازه به رنگ‌های شاد علاقه دارند.و مردم به دلیل تنوع اقلیمی طبیعت، علاقه زیادی به تنوع رنگ‌ها داشتند كه این امر در نوع پوشاك آنها بخوبی به چشم می‌خورد.رنگ‌های شاد و متنوع به كار رفته در لباس‌های محلی علاوه بر زیبایی، آرامش روحی و روانی را برای فرد ایجاد می‌‌كند.تا آن روز زلزله ای برخاست و همه رادر كام مرگ و سوگ عزیزان نشاند.

۵-جشن ها و مراسم آئینی

جشن ها و مراسم تحویل سال نو در این روستا علی رغم هجوم فرهنگ شهری،بسیاری از سنتها از جمله پوشیدن لباس محلی كردی توسط زنان(مسن)با رقص های محلی ،غذاهای سنتی كه غالبا میرزا قاسمی،خورش فسنجان(قلیه)زیتون پرورده و شامی محلی با روغن زیتون،و…همراه می باشد.پیرمردها و جوان ها و كودكان لباس نو بر تن كرده به همراه بزرگان خانواده به دیدار همدیگر می روند.در هنگام چهارشنبه سوری ،بوته های كاه را جمع كرده و در چند ردیف در پشت بام های گلی در ردیفی منظم قرارداده و با آغاز غروب با آتش زدن آن، بصورت دسته جمعی از روی آن می پرند.مراسم مذهبی خصوصا ماه محرم با شكوه خاصی برگزار می شود.جوانان در ردیفی منظم سینه زنی و زنجیر زنی می كنند.ودر روز تاسوعا مطابق سال های گذشته ضمن علم گردانی هیئت عزاداری به امام زاده هاشم (ع) می رود .در روز عاشورا زن و مرد،پیر و جوان فاصله روستای پائین محله تا بالا را پیاده و سینه زنان طی می كنند.و پس اجرای مراسم مذهبی،به سمت گلاب زمین كه در اصطلاح محلی گلام زمین هم می گویند حركت كرده و سپس به سوی بقعه متبركه پیر ولی به راه می افتند.با اقامه نماز ظهر و عصر عاشورا ، پس از صرف غذا به سوی گلزار شهید محمد مهذبی نخستین شهید روستا حركت كرده و ضمن قرائت فاتحه بر مزار شهید مهذبی ،مردم برمزار گذشتگان خود حاضر شده و فاتحه قرائت می كنند.

شهیدان والا مقام گنجه

از مراسم بسیار باشكوه این روستا ، مراسم آئین شبیه سازی واقعه غدیر خم در روستای گنجه و واقعه روز عاشورا با خیمه خوانی با ورود كاروان حسین ع به كربلا با اجرای تعزیه و سینه زنی توام با اشك و گریه جان سوز حاضران است كه مردم روستا و كلیه آبادی های همجوار برای دیدن آن به روستا می آیند.این آئین سنتی می تواند در فهرست میراث معنوی كشور با نام روستا ثبت ملی گردد. (این روستا در چندسال آینده با برگزاری این مراسم ها به قطب جذب توریسم مذهبی درمنطقه تبدیل خواهد شد)

تصاویری از شبیه خوانی عاشورا

تصویری از شبیه خوانی مراسم عیدغدیرخم در گنجه

شبیه سازی واقعه غدیرخم در روستای گنجه رودبار توسط جانیاز گیلانی

**بررسی و تحلیل داده­های باستان­شناختی گنجه

بسیاری از مناطق تاریخی تا كنون شانس كاوش های باستان شناسی را نداشته و در نتیجه تاریخ آنها همچنان در زیرهزاران خروار خاك مدفون مانده است با این حال تحقیقات و كاوش های صورت گرفته در مناطق همجوارآن حكایت از قدمت و طول عمر دراز تاریخ آنهاست.اگرچه گنجه رودبار مانند هزاران روستا حضور باستان شناسان و كاوش های باستان شناختی آنها نبوده است اما كاوش های صورت گرفته در جوبن(یك كیلومتری نجه)كلورز و …در سه كیلومتری آن نشان می دهد بررسی های میدانی محوطه های تاریخی روستای گنجه می تواند نتایج ارزشمندی از حضور انسان های گذشته در آن ارائه نماید. ازمناطقی چون چاركول(چهار كول) یا همان چهار تپه تاریخی (مردم گیلان و بیه پس ، پشته و تل را گویند. (برهان ). درلهجه ٔ گیلكی پشته و تل را گویند. (از فرهنگ رشیدی ).تپه و تل و كوه . (از ناظم الاطباء) و بسیاری از نقاط دیگر روستاكه هنوز رد پای هیچ كاوشگر و باستان شناسی را به خود ندیده است تا نالوس و منطقه گرگ دره، و… نشان می دهدكه می تواند از نظر تحقیقات میدانی موثر واقع شوند.ازدهۀ ۱۳۴۰ ش شروع فعالیت ها و مطالعات باستان شناختی در منطقه رودبار و حوزه رودخانه سفیدرود تا كنون بیش از ۵۵ سال می گذرد . باورود باستان شناسان به محوطه مارلیك حوزه تاریخی رودبار خیلی زود شهرت جهانی یافت و به نوعی به بهشت كاوش های باستان شناسان مبدل شد .محوطه های باستانی چون گورستان كافركش، محوطه گنج پر كلورز، جوبن، سرامرز، دوگامیان، لیلی جان، ناوه، سیاهدره، كوله مرز و شیركوه، كلشی تپه و اصطلخ جان ،شوئیل ،محوطه باستانی رشی واقع در ارتفاعات مشرف به دره دربند و رودخانه سیاهرود و در ۲۰ كیلومتری شرق توتكابن ،گورستان شوك ، محوطه های خرس چاك و سه پستانك و گورستان باستانی داماش عمارلو .گورستان باستانی دیماجانكس اشكور سفلی ، دیورود سی پل رحیم آباد از توابع شهرستان رودسر،. محوطه های تاریخی شمام رستم آباد ، كرفس چاك و خرسه چاك عمارلو ،اطراف سد تاریك و روستای شمام ،سیبون و لسبو و كمنی، سنجددره، لشكستان، میاركشه، زرگر چشمه و شاه جان ،حلیمه جان و در محوطه هایی چون شاه پیر، عاشور محله، قورش، نحد علی، رودخان بر،نجزار ضیایی و رزك ،جلالیه كلورز و……مورد كاوش های باستان شناسی قرار گرفتند اما در این میان بسیاری از مناطق مانند گنجه و دارستان رودبار ازاین كاوش ها بی بهره ماندند.این روستا تا قبل از زلزله به دلیل وجود كارخانجات ذیل یكی از قطبهای صنعتی گیلان به شمار می آمد.۱- كارخانه روغن كشی كنجه (اتكا زیر نظر سازمان مسلح ) درسال ۱۳۴۲ بنای آن ریخته شد.و تا كنون به فعالیت خود ادامه می دهد.۲- كارخانه كفش گنجه (صنایع كفش ملی ) با همت مرحوم ایروانی كه روحش شاد ساخته شد كه ۸۵۰ نفر در آن شاغل بودند.۳ – كار خانه چرم رودبار (صنایع كفش ملی) با همت واراده مرحوم و شادروان ایروانی تاسیس شد.۴ – كارخانه چرم گیلان (صنایع كفش ملی ) با همت واداره مرحوم ایروانی تاسیس شد.– كارخانه ریسندگی وبافندگی . (لازم به ذكر می باشد كه با وجود این كارخانه ها در روستا واژه ای به نام بیكاری وجود نداشت)با وجود خدمات صورت گرفته از سوی شورای روستا و دهیاری محل، علی رغم اینكه مردم روستا مانند گذشته از سطح بالای همبستگی برخوردار هستند با این حال دارای مشكلات فراوانی می باشند كه برخی از آنها عبارت است از:

۱-بیكاری و عدم شغل اكثر مردم وجوانان روستا ،مخصوصا قشر تحصیل كرده ، این عامل باعث مهاجرت اكثر جوانان به شهرها و عامل چند برابر شدن مشكلات در روستا (خالی شدن روستاها – عدم پیشرفت – تاثیر منفی روی نسلهای آینده) می شود(خصوصا احداث اتوبان جدید)موجب نابودی بسیاری از روستاها از جمله گنجه شده است)مردم انتظار دارند با حمایت دولت و یا بخش های خصوصی كارخانه های كفش ملی و گنجه با حمایت دولت احیاء شده و زمینه زندگی دوباره ای برای مردم روستا و منطقه فراهم شود.

۲-بلاتكلیفی مردم از زمین هایی كه ارباب سرهنگ هوشیار با حمایت رژیم پهلوی و كشتار و ارعاب با توسل به زور ازمردم روستا در طی سال های ۱۳۳۰-۱۳۴۰،غصب نموده است. و تعیین تكلیف نهایی زمین هایی كه كارخانه كفش ملی ادعای مالكیت آن را دارد در حالی كه متعلق به اهالی بوده وباید به اهالی برای ساخت واحد های مسكونی داده شود.

۳-نابودی درختان زیتون روستای بالا محل)با وجود اراضی مستعد كشاورزی ،به دلیل عدم حمایت نهاد های دولتی در پرداخت وام به كشاورزان زمین های كشاورزی و باغ های زیتون در حال از بین رفتن هستند-۴-نبود مراكز فرهنگی، تفریحی، پارك ، كتابخانه (البته كتابخانه كوچكی از سوی خیری بزرگوار ساخته شده و توسط یكی از بانوان فعال روستا به فعالیت خود ادامه می دهد) ۵-كمبود شدید آب شرب كه زندگی آنها را مختل كرده است(با اینكه روستا فاصله چندانی با رودخانه سفید رود ندارد نهاد های دولتی در رفع مشكل كم آبی تلاشی جدی و موثر بعمل نیاورده اند.۶-خشك شدن باغات زیتون به علت كم آبی ،در حالی كه فروش زیتون تنها منبع اقتصاد خانوارمحسوب می شود-نابودی معادن شن و ماسه روستا(بدون آنكه سودی عاید مردم گردد) ۷-نادیده گرفتن ظرفیت های گردشگری بومی ، و عدم توجه به توریسم روستایی ۸- نبود زمین و امكانات ورزشی مناسب برای جوانان ، با توجه به استعداد ویژه و پیشرفت آنان در زمینه های مختلف اعم از والیبال، فوتبال،فوتسال،(به سابقه درخشان فوتبال قدس گنجه ،و تیم فوتسال آن)مراجعه شود) و … ایجاد یك سالن ورزشی میتواند گرایش جوانان به ورزش و پیشرفت آنان در این زمینه و همچنین اوقات فراغت سالم را فراهم نماید.

۹-عدم تخصیص وام های كم بهره به روستائیان-۱۰-عدم حمایت های مالی و نبودآموزش های لازم دولت موجب شده كشاورزان در برابر آفت مگس و شپشك زیتون (متاسفانه چندسال اخیر متحمل خسارات فراوانی گردند.۱۱-نبود شركت تعاونی روستایی در حمایت از مشاغل بومی و زنان روستایی-۱۲-نبود بیمه روستاییان و عدم حمایت مسولین اززنان و كودكان بی سرپرست ناشی از زلزله سال ۱۳۶۹-۱۳فاقد سند بودن بسیاری از خانه ها ،زمین های روستاییان در ساحل سفیدرود-۱۴-فراهم نبودن زیرساخت ها به لحاظ آمادگی استفاده مردم (روستای گنجه) از اینترنت پرسرعت .

*كارخانه كفش ملی گنجه (تاریخچه)

قبل از آنكه از موسس كارآفرین كارخانه سخن بگوییم بهتراست ابتدا مختصری با واژه كارآفرین آشنایی داشته باشیم تا بتوانیم عمق خدمات برترین كارآفرین قرن را بیان نمود.همه ما امروزه كم و بیش با این واژه آشنا هستیم و به فراخور حال و دانش خویش تعاریفی از آن داریم. به طور ساده می توان گفت كارآفرین به شخص حقیقی یا حقوقی گفته می شود كه توانایی تحمل ریسك را دارد و می تواند یك ایده را به فعالیت اقتصادی تبدیل كند . كارآفرین كسی است كه متعهد می‌شود مخاطره‌هـای یك فعالیت اقتصادی را سازماندهی ، اداره و تقبل كند. در حقیقت شخص كارآفرین فرصت‌های موجود در بازار را به ثروت تبدیل نموده و در این راستا ارزش پایدار برای جامعه ایجاد می‌نماید. زندگی كارآفرینانه، زندگی است تؤام با هیجان، خطرپذیری، تنوع، تغییر، شكست تا پیروزی، شوق، تلاش، خلاقیت و فرصت گرایی. زندگی كه در آن از سكون و رخوت و ناامیدی خبری نیست.سخن ۶۵ سال پیش است دهه ای كه جامعه با این واژه آشنا نبود اما كارآفرینی در سطح ظرفیت آقای ایروانی در سطح جهانی ظهور كرد.

*ایروانی كی بود؟

حدود یك دهه بعد از آن كه تجار تهران به رهبری حاج‌محمد حسن امین الضرب مجلس وكلای تجار را برای حفاظت از منافع خویش در برابر رقبای خارجی و فساد داخلی تاسیس كردند رحیم‌متقی ایروانی (در ۲۱بهمن ماه ۱۲۹۹) در خانواده‌ای تاجر پیشه در محلهء مشیر شیراز به‌دنیا آمد .پدر وی میرزا محمد كاظم متقی ایروانی از تجار مشهور شیراز بود و جد پدری‌اش حاج لطفعلی، ملك التجار. رحیم تحصیلات ابتدایی را در مدرسهء باقریهء شیراز گذارند و در سال ۱۳۱۳ به كالج انگلیس‌ها در اصفهان رفت. بعد از آن به مدرسهء شاپور شیراز برگشت و بعدها از دانشكدهء حقوق دانشگاه تهران فارغ‌التحصیل شد. بعد از مشاغل و ابتكارات مختلف از جمله راه انداختن برق فسا و تاسیس پاساژی در شیراز رحیم ایروانی سرانجام كار خود را در صنعت كفش شروع كرد و به فاصلهء سه دهه فعالیت، پایه‌های یكی از صنایع مهم و مدرن را پی‌ریزی كرد. او گروه صنعتی بزرگی را توسعه داد كه در سال‌های پایانی مدیریتش بر آن بیش از صد هزار جفت كفش روزانه در زمینی به مساحت بیش از ۴۵ هزار متر مربع در اسماعیل آباد تولید میكرد. گروه صنعتی ملی مجموعه‌ای از شركت‌ها بود كه تا سال ۱۳۵۷ به ۵۲ شركت در زمینه‌های مرتبط رسید. به‌این سبب نام محمد رحیم متقی ایروانی به عنوان بنیانگذار صنعت كفش‌سازی مدرن در تاریخ صنعت در ایران به ثبت رسید .
رحیم ایروانی بعد از پایان تحصیلات با فروش ارثیهء پدری كار تجارت كفش را با خرید دو دهنه مغازه در چهارراه گلوبندك تهران ( ساختمان استاندارد فعلی ) آغاز كرد. دستیابی به انگیزه‌های وی در شروع كار در این بخش اقتصادی درس‌های خوبی برای كارآفرینان آینده ایران دربرخواهد داشت; فعالیتی كه سه دهه بعد در ۱۳۵۷ خاتمه یافت و ایروانی مجبور شد تا گروه صنعتی كفش ملی را در آن سال با هشت هزار نفر كارگر ترك كند. اما رحیم ،كفش ملی را در عمل رها نكرده بود و با ورود هر مدیر جدیدی برای او پیام می‌فرستاد و آمادگی خود را برای كمك به راه‌اندازی و گسترش كفش ملی اعلام میكرد. تقاضاهایی كه هیچگاه جدی گرفته نشد و بالاخره گروه صنعتی كه او در دههء ۳۰ تاسیس كرده بود در آغاز هزارهء سوم به نظر افتان و خیزان ادامهء مسیر داد. رحیم ایراونی مدیر برجسته‌ای بود كه مانند یك كاریزمای صنعتی این گروه را بر اساس رهیافت اقتصادی كاملاً حساب شده و منطقی برنامه‌ریزی و سازمان‌دهی كرد. رهیافتی كه تنها از نبوغ او نشات می‌گرفت . رهیافت او به واقع از سایرین متفاوت بود; نه شباهتی به رهیافت معمول سرمایه‌گذاری بر اساس آزمایش و خطا داشت و نه متكی بر رهیافت استفاده از ظرفیت‌ها در هر بخش و رشتهء اقتصادی بود و نه براساس رهیافت سرمایه‌گذاری اقماری بلكه رحیم ایروانی با هوش سرشاری كه داشت تنها در صنعت كفش متمركز شد. رحیم متقی ایروانی ضمن آنكه از عظمت نتیجهء تلاش‌هایش به‌خوبی آگاه بود كوچك‌ترین مشكلات نیز نمی‌توانست از چشمش دور بماند. به‌ویژه اگر این مشكلات مربوط به كاركنان و خانواده‌شان می‌شد كه توان حل آن را نداشتند . بنابراین مدیران و كارگرانی كه با رحیم ایراونی كار میكردند حداقل در دو ویژگی وی متفق القول هستند: «او مدیری با هوش بود كه هم به تولید می‌پرداخت و هم نگران چگونگی توزیع ثمرهء آن بین تمامی عوامل تولید به ویژه كارگران بود یعنی هم در تولید سخت‌گیر بود و نتیجه را برای همه می‌خواست یعنی عدالت اجتماعی. رحیم این دو ویژگی متضاد را به‌خوبی به‌هم پیوند داده بود و در آرزوی روز بازنشستگی‌اش بود كه در زمینی كه آن را در جنوب شهر انتخاب كرده بود بیمارستانی بسازد و باز بر آن مدیریت كند اما این بار مدیریت بر تولید كالایی عمومی نه خصوصی. از اغلب كسانی كه با او در این گروه كار كرده‌اند می‌توان داستانی شنید كه تمایل شدید او را به عدالت توزیعی گواهی می‌دهد

محمدرحیم ایروانی به معنی واقعی كارآفرینی بود كه در بی‌ثباتی سیاسی و اجتماعی دههء ۵۰ دست از سرمایه گذاری برنداشت مگر یكبار و آن هنگامی كه در اوج توسعهء كارهایش متوقف شد و بار دیگر هنگامی كه می خواست تولید كفش را در افغانستان راه‌اندازی كند كه اجل امانش نداد. او درست مانند استادماهری به ظرافت‌ها و پیچیدگی‌های تولید كفش آشنا بود كه می‌توانست چشم بسته این صنعت را در هر كجا راه اندازد .درست مانند آنچه كه در ایران نیم قرن پیش از این كرده بود. به‌این لحاظ بعد از ترك ایران در آمریكا و مصر نیز اقدام به تاسیس كارخانه كرد . رحیم ایروانی در ۱۲ اسفند ماه ۱۳۸۴ (سه‌مارس سال ۲۰۰۶) بعد از طی یك روز كامل كاری از اتاق كارش در ضلع غربی ساختمان محل سكونتش در یكی از خیابان‌های شهر لندن به خانه برگشت و اما باید گفت مرگ او درگذشت یك نفر نبود بلكه درگذشت هزاران نفر بود كه با مدیریت توانای او و با تلاش بی وقفه در كارخانجات تحت حمایتش زندگی و امرار معاش می كردند.نویسنده بخاطر داردتابستان دهه های میانی ۱۳۵۰ بود كه وقتی برای بازدید از كارخانه كفش ملی به گنجه آمده بود در حال فوتبال بازی كردن در محوطه كارخانه بودیم نزدیك او رفته ،گفتم آقای ایروانی می خواهم كار كنم. دستی بر شانه ام زد و گفت.پسرم تو درس بخوان كار با من،و دست در جیب كرد ۵ تومان پول به ما داد كه هرگز آن خاطره از یاد نمی رود(نوشابه كوكاكولا آن زمان ۵ ریال بود).برترین كارآفرین قرن كفش ملی را تاسیس كرد و در ابتدا پایپوش های لاستیكی معروف به گالش در چهار راه گلوبندك تهران تولید می كرد سپس به تولید كفش های چرمی روی آورد و اولین تولید ماشینی كفش در ایران را راه اندازی كرد. نبوغ، خلاقیت و پشتكار ایروانی به حدی بود كه كفش ملی در مدت كمتر از سی سال نه در ایران و روستای تاریخی گنجه كه به بخش بزرگی از جهان به بزرگترین مركز تولید كفش مبدل شد و توانست صادرات سنگینی به اقصی نقاط عالم از جمله اروپا داشته باشد . شبكه فروشگاه های زنجیره ای كفش ملی هنوز هم بزرگترین شبكه فروش در ایران است ( علیرغم همه فراز و نشیب هایی كه داشته است ) جالب اینكه در كشور ایتالیا كه مهد صنعت كفش در جهان می باشد شبكه ای به این وسعت وجود ندارد !! كفش ملی از معدود مراكز تولیدی كشورمان بود كه با سرمایه گذاری در بخش سخت افزار و نرم افزار ، تولید ناب را سرلوحه فعالیت خود قرارداد و در دهه ۴۰ سیستمهای خود را مكانیزه كرده بود . در جریان ملی شدن صنایع، كفش ملی مصادره شد و تحت مدیریت دولتی قرار گرفت. بی رقیب بودن كفش ملی, بهره مند بودن از ارز دولتی و سایر حمایت های دولتی و بسته بودن مرزها در دهه ۶۰ و اوایل دهه ۷۰ ، علیرغم اینكه تعداد كاركنان آن در بعد از پیروزی انقلاب به طور بی رویه ای تا دو برابر نیز افزایش یافته بود، به طور مصنوعی آن را در عداد شركت های سودآور قرارداده بود . از اواسط دهه ۷۰ به بعد شناور شدن نرخ ارز و كمرنگ شدن حمایت های دولتی ، باز شدن رسمی و غیررسمی مرزها به روی كالاهای رقیب خارجی، ظهور رقبای ریز و درشت داخلی و بالاتر از همه بی ثباتی در مدیریت ، آن را در چنان سراشیبی سقوط قرارداد كه در مدت كوتاهی سرعت رشد كفش ملی ، معكوس شد تا جایی كه در سال ۸۰ زیان انباشته مجموع ۲۴ شركت باقیمانده از خانواده گروه صنعتی ملی از ۵۸۰ میلیارد ریال فراتر رفت!! و به طوریكه در جدول زیر آمده است همگی مشمول ماده ۱۴۱ قانون “اصلاح قسمتی از قانون تجارت” قرار گرفتند.شاید رمز موفقیت او در مسولیت پذیری،ریسك پذیری در منطقه گنجه،اعتماد به موفقیت خود و نیروهای بومی،تمایل به گرفتن بازخورد سریع و نتیجه آن،مهارت در ساماندهی و آینده نگری،فرآیند مسیر خلاقیت پویایی بود كه طی نمود و این منطقه را آوازه جهانی ساخت.كفش ملی در دهه ۳۰ شمسی توسط مرحوم محمد رحیم متقی ایروانی تاسیس شد با تولید شیك ترین و بادوام ترین كفش های آن زمان كه در ابتدا پایپوش های لاستیكی معروف به گالش در چهار راه گلوبندك تهران تولید می كرد. نبوغ، خلاقیت و خود را نشان داد وبا همت او كفش ملی در مدت كمتر از سی سال نه در ایران بلكه بخش بزرگی از جهان به بزرگترین مركز تولید كفش مبدل شد و توانست صادرات سنگینی به اقصی نقاط عالم از جمله اروپا داشته باشد . شبكه فروشگاه های زنجیره ای كفش ملی هنوز هم بزرگترین شبكه فروش در ایران است ( علیرغم همه فراز و نشیب هایی كه داشته است ) جالب اینكه در كشور ایتالیا كه مهد صنعت كفش در جهان می باشد شبكه ای به این وسعت وجود ندارد. كفش ملی از معدود مراكز تولیدی كشورمان بود كه با سرمایه گذاری در بخش سخت افزار و نرم افزار ، تولید ناب را سرلوحه فعالیت خود قرارداد و در دهه ۴۰ سیستمهای خود را مكانیزه كرده بود . در جریان ملی شدن صنایع، كفش ملی مصادره شد و تحت مدیریت دولتی قرار گرفت. بی رقیب بودن كفش ملی, بهره مند بودن از ارز دولتی و سایر حمایت های دولتی و بسته بودن مرزها در دهه ۶۰ و اوایل دهه ۷۰ ، علیرغم اینكه تعداد كاركنان آن در بعد از پیروزی انقلاب به طور بی رویه ای تا دو برابر نیز افزایش یافته بود، به طور مصنوعی آن را در عداد شركت های سودآور قرارداده بود .كارخانه كفش گنجه تاسیس گردید و چرم رودبار توسعه یافت .متاسفانه به دلیل عدم حضور وی تقریبا . از اواسط دهه ۷۰ به بعد و بی ثباتی در مدیریت ، كارخانجات كفش ملی-چرم رودبار و كفش گنجه چنان درسراشیبی سقوط قرارگرفت كه با زلزله دهشتناك سال ۱۳۶۹ اساس آن در هم پیچید و كارخانه نیز مانند مردم منطقه با زلزله دفن گردید.