روستای خیر

خیربروزن(پیر)به مجموعه روستاهایی گفته می شودكه در شمال وشمال غربی استهبان دراستان فارس واقع شده است .بلوك خیراز شمال به دریاچه بختگان ازشرق به روستای رستاق شهرستان نیریزوازغرب به شهرستان خرامه واز جنوب به محور ارتباطی استهبان به شیراز منتهی می شود. دشت حاصل خیز خیربه صورت نوارباریكی درجنوب دریاچه بختگان قرارگرفته است.روستای ماه فرخان با۲۵كیلومترفاصله از مركز شهرستان استهبان قرار دارد.اگرچه درمیانه ی روستاهای خیر واقع نشده است اما نخستین روستایی است كه مستقیمابرآن وارد می شویم. شمالی ترین روستا دستجرد(۳۰كیلومترفاصله از مركز شهرستان)با طول جغرافیای۵۳درجه و۵۵دقیقه و۲۲ثانیه عرض شرقی و۲۹درجه و۱۶دقیقه و۳۷ ثانیه شمالی. شرقی ترین روستای خیر محمدآباد (۳۴كیلومترفاصله از مركز شهرستان)باطول جغرافیایی۵۵/۵۳وعرض جغرافیایی۱۰/۲۹درجه وغربی ترین روستای خیر “خانه كت”(با۶۲كیلومترفاصله ازمركزشهرستان استهبان و۳۷كیلومتراز ماه فرخان )باطول جغرافیایی۳۵/۵۳وعرض جغرافیایی۲۵/۲۹درجه است.وجنوبی ترین روستا هم لای خرمی .بااین احتساب بین شرقی ترین وغربی ترین روستاهای ۴۶كیلومترفاصله است وعرضی حداكثر۱۵كیلومتر بلوك خیر شامل روستاهای زیر است آمار سال ۶۵: -۱- سهل آباد(۱۶۸۰نفر) ۲- ماهفرخان(۱۳۹۴نفر) ۳- بنوان(۱۴۲۱نفر) ۴- دستجرد(۱۰۷۰نفر) ۵- محمدآباد(۱۰۲۱نفر) ۶- خانه كت(۶۴۵نفر) ۷- مبارك آباد(۸۹۲نفر) ۸-قشم قاوی(۴۲۹نفر) ۹- دامنه(۳۵۵نفر) ۱۰- دهویه(۱۳۱نفر) ۱۱- دربندان(۱۰۱نفر) ۱۲- لای خرمی(۶۱نفر).كه براساس سرشماری سال ۱۳۶۵مجموعا۹۲۰۰نفرجمعیت داشته است.بلوك خیردرسال۱۳۴۵دارای۳۹۱۲ودرسال۱۳۵۵دارای۵۷۰۷ودرسال۱۳۶۵به۹۱۲۸نفررسیده است.دراین سرشماری بیشترین جمعیت متعلق به سهل آباد بوده است..اماجمعیت خیردر سال ۱۳۸۵به۱۱۱۷۹نفر رسیده است كه۱۶.۸۳%ازجمعیت شهرستان استهبان راتشكیل می دهد كه در بین دوازده روستای خیر سهل آباد با۱۹۰۸نفرو۱۷.۰۶%از جمعیت دهستان خیر در جایگاه اول قرار دارد ۲. ماه فرخان با۱۷۱۸نفرو۱۵.۳۶%ازجمعیت خیردرجایگاه دوم۳.بنوان با۱۶۰۲نفرو۱۳.۴۳%از جمعیت خیردر جایگاه سوم۴.دستجردبا۱۳۵۰نفر۱۱.۳۴% ازجمعیت خیردر جایگاه چهارم ۵.محمد آباد با۱۲۱۷نفرو۱۰.۸۶%از جمعیت خیر در جایگاه پنجم ۶.خانه كت۱۱۰۸ با نفرو۹.۹۱%ازجمعیت خیردرجایگاه ششم۷.مبارك آباد۹۱۲با نفر و۸.۱۵%ازجمعیت خیردر جایگاه هفتم۸.قشم قاوی۶۴۴ بانفرو۵.۷۵%ازجمعیت خیردر جایگاه هشتم ۹.دامنه ۴۷۹بانفرو۴.۲۸%ازجمعیت خیردر جایگاه نهم۱۰.دربندان۱۱۸ بانفرو۱.۰۵%ازجمعیت خیردر جایگاه دهم ۱۱.دهویه۱۰۲ بانفرو۰.۹۱% بانفروازجمعیت خیردر جایگاه یازدهم۱۲.لای خرمی با۴۱نفرو۰.۳۶%ازجمعیت خیر در جایگاه دوازدهم

خیردركتاب های تاریخی:

دركتب قدیمی” خیر”بانام های خیره وخیاره هم آمده است. حدودالعالم:خیر كردیان دوشهركندآبادان وباكشت وبرز بسیار. تاریخ طبری:گویندكه اردشیربابكان دریكی از دهكده های اصطخر تولد یافت به نام طیروده كه از روستای “خیر”ازولایت اصطخربود. تاریخ بلعمی:…واصطخررا روستاییست (وآن راروستای خیرخوانندوآنجادهی است )نام وی طیروده اردشیرازآن ده بود. فارسنامه ابن بلخی :خیره و نیریزدوشهرك است ونیریزقلعه ای داردواز آنجاانگوربسیارخیزدوبیشترین انگورآنجاكشمش باشدوهوای معتدل دارد واب روان وبه هردوجای جامع ومنبر باشد وآبادان است.نزدیك ولایت حسویه وبه خیره قلعه ای است بركوه سخت ومحكم. نزهت القلوب:خیرونیریز دو شهرك اند وقلعه ای نیز دارند وآنجا كشمش بسیاربود وهوایش به گرمی مایل است . خاطرات حاج سیاح(اوایل شوال ۱۲۹۵ ق/مهر۱۲۵۷ خ):…بعد ازدوروز توقف درنیریز به عزم شیراز بادونفر كه به سروستان می رفتند همراه شده به راه افتادم قدری كه رفتیم راه به طرف راست دریاچه ی نیریز وخیلی باصفااست منزل خیر است وارد آن جا شدم .بسیار جای باصفا وباروحی است .یك طرف دریاچه وآب موج زنان یك طرف صحرای سبز نمایان است شبیه بعضی ازجاهای سویس استراحت كردیم.همراهان گفتند :”ماباید خودرازودبه سروستان برسانیم وراه بلد هستیم”.یك ساعت قبل از غروب حركت كردیم .نصف شب درمیان جنگل وآبادی منزل كردیم .همراهان آشنایان داشتند.لوازم وچراغ گرفته شب را استراحت كرده صبح برخاستم به تماشای باغات واشجار وانهار مشغول شدیم .واقعااز جاهای باروح و دلگشای عالم است. فارسنامه ی ناصری:خیرنام ناحیه ی شمالی اصطهبانات است كه دهات شمالی اصطهبانات دراوافتاده است.

دكترعبدالله رازی درپانویس صفحه ی ۵۶كتاب “تاریخ كامل ایران “درمورد بابك پدر اردشیر بابكان و ساسان نیای خاندان ساسانیان چنین روایتی را نقل میكند:پدربابك ساسان نام موبد معبد ناهید درفارس بوده ومادرش دختر حكمفرمای سلسله ی بازرنگی و”رام بهشت “نام داشته.بابك درزمان پدر حكمرانی شهر كوچك “خیر”(بین سروستان ونیریز)راداشته وپسراو اردشیر هم در زمان پدر خویش “ارك پت”دارابگردشد.بابك برعلیه حكمران پارس “گوزهز”قیام كرد وپس از كشتن او از اردوان پنجم درخواست نمود كه پسر بزرگ او شاپور رابه حكمرانی آن حدود بشناسد ولی اردوان قبول ننمود .پس از بابك شاپور برخلاف میل اردوان زمام امورآن حدود رادردست گرفت وفوت او (دراثر خراب شدن سرداب قصر)اردشیر راحكمران مطلق آن حدود كرد.

ایران وتمدن ایرانی نوشته ی كلمان هوار:پاپك(به فارسی دری بابك)پسرساسان شاهك شهر كوچك “خیر”بودكه دركناردریاچه بختگان وبرسرراه سروستان به نیریز قرارداشت .

عبدالمجیدارفعیدرمقاله”پارس وشهرهای پارس درگل نبشته های تخت جمشید”صفحه ی۷۱فارس شناخت شماره ی یكم بنیاد فارس شناسی مینویسد:”میان دوشهرخرامه ونیریز شهری جای داشته به نام” “كه می بایست شهر”خیر”ازبخش”خیر”بوده باشد ودرسده ی هفتم هنوز منزل گاهی برسرراه شیرازنیریز بوده است .این شهراحتمالا درنزدیكی های “ماه فرخان “سهل آباد”یا “دستجرد”بایستی بوده باشد. لغت نامه دهخدا”خیر.شهركی است به ناحیت پارس آبادان وبا كشت وبرز زیاد از پسا.(حدودالعالم).نام ناحیه ی شمالی اصطهبانات است كه میانه شمال ومغرب اصطهبانات در او افتاده است. (از فارسنامه ٔ ناصری ). نام یكی از دهستانهای بخش اصطهبانات شهرستان فساست. بحدود و مشخصات زیر شمال : دریاچه ٔ بختگان ،جنوب .دهستان حومه اصطهبانات،خاور.دهستان رستاق نی ریز.باختر،دهستان رونیز وجنگل. آب مشروب و زراعی آن از چشمه و قنات است.و از شانزدهابادی ومزرعه تشكیل یافته است. جمعیت آن در حدود ۳۵۰۰نفر و قراء مهم ان عبارت است ماه فرخان ، سهل آباد، دستجرد، میان ده ، محمدآباد. این دهستان را ماه فرخان نیز گویند. ایل شاهسون در این دهستان تخته قاپوشده اند. (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج۷
درفارسی نامه ناصری:اصطهبانات جزء۶۳بلوك فارس بوده ودارای یك ناحیه كه آن ناحیه خیر بوده است. بلوك اصطهبانات:میانه جنوب و شرق شیراز ودرازای ان از قریه ایج تا خان كت سیزده فرسخ-پهنای آن از سجل آباد خیر تا قریه میمون خیر-یك فرسخ ونیم محدود است وهوای آن در كمال اعتدال است نارنج انار وانجیر ومیوههای سردسیری رابه خوبی پرورش می دهد. این بلوك دارای دوازده قریه آباد بوده است:

.۱ایج(ایگ) :

۲.بارگ:به سكون راه چهار فرسخ میانه شمال ومغرب اصطهبانات.

۳.بنوان:چهارفرسخ شمالی اصطهبانات است.

۴.خان كت:نه فرسخ میانه شمال ومغرب اصطهبانات است تنباكوی این قریه در خوبی مشهور است.

۵.دستجرد: شمالی اصطهبانات به مسافت چهارفرسخ است.

۶.سجل آباد: چهارفرسخ شمال اصطهبانات است.

۷.سعادت آباد:چهار فرسخ میانه شمال ومغرب اصطهبانات است.

۸.صادق آباد: چهار ونیم فرسخ میانه شمال ومغرب اصطهبانات است.

۹.گشته كان: فرسخی مغرب اصطهبانات است .

۱۰.ماه فرخان: چهار فرسخ میانه مغرب و شمال اصطهبانات است. ۱۱

.مبارك آباد: شمالی اصطهبانات به مسافت چهارفرسخ است.

۱۲.میمون: سه و فرسخ و نیم شمال ومغرب اصطهبانات است .

در صفحه۱۳۰۶ فارسی نامه ناصری :شماره ۲۵.بلوك خیر:كه نوشته شده .خیر:ناحیه ی از اصطهبانات است

وجه تسمیه:

سندی دردست نداریم كه بدانیم برچه اساسی روستاها نام گذاری شده اند .ناگزیربرانچه كه مردم میگویند استنا می كنیم: mafargunماه فرخان:به گویش مردم “مفرغون بنام “ماه فرخ” “گویادختری زیباروبرآنجاحكومت میكرده است ومقر حكومت اش بربلندای قلات دربندان بوده است. در فارسی نامه ناصری،ماه فرخان:چهار فرسخی میانه مغرب وشمال اصطهبانات است.كه چندین اثر به ثبت رسیده ملی هم دارد از جمله انها:چهار طاقی دوره ساسانی،چاه های سنگی كنجدی،گورستان سنگی كوهنارو لغت نامه دهخدا:ماهفرخان. دهی از دهستان خیر است كه در بخش اصطهبانات شهرستان فسا واقع شده و۳۱۷تن سكنه دارد.

بنوان:به گویش مردم “بنون”گویادرخت بنه (پسته وحشی)فراوان داشته است.روایت دیگراین كه زنی برآنجاحكومت می كرده كه بسیار كدبانو بوده وبانوان بسیاری پیرامون خود گرد می آورد.در فارسی نامه ناصری بنوان در چهار فرسخی استهبان است

دستجرد:به گویش مردم “دستخرد”همان دستگرد بوده است كه پس از اسلام هم چون بسیاری از نام ها “گ”به”ج”تبدیل شده است.ولی مردم نه “گ”و نه”ج”به كار می گیرند بلكه با “خ”ادا می كنند.گمان دیگر این كه شاید تحریف شده ی “استخر”باشد.زیرادرپاره ای از كتب تاریخی آمده است كه “اردشیر بابكان “درهمین روستا “دستجرد”زاده شده است .البته نه همین روستای كنونی بلكه شهری كه درزیررسوبات آبرفتی دریاچه ی بختگان پنهان شده است .وپس ازآن این روستا شكل گرفته است. آثاری در پاره ای از زمین های كشاورزی بدست آمده كه قدمت زیادی دارد.مثل سنگ دلاكی كه ان را به قبرستان دستجرد آوردند. فارسی نامه ناصری،دستجرد:شمالی اصطهبانات به مسافت چهار فرسخ است لغت نامه دهخدا:دستجرد.دَ ج ِ ] (اِخ ) دهی است ازدهستان خیر بخش اصطهبانات شهرستان فسا واقع در۳۲هزار گزی شمال باختری اصطهبانات و۳هزارگزی شمال راه شوسمه اصطهبانات به نی ریز وفسا،با ۳۶۵تن سكنه آب آن از چشمه وراه ان فرعی است. (از فرهنگ جغرافیائی ایران ج. دین،زبان ونژاد:

دین رسمی مردم خیر اسلام ومذهب آنان شیعه است .زبان غالب ،فارسی است ولی در محمد آباد تركی صحبت می كنند زیراازنژادتركان شاهسون هستند كه پس از صفویان به این مكان كوچ كرده اندوسكنی گزیده اند.تعداداندكی ازخانوارها به زبان عربی تكلم می كنند چون كه نوعی وابستگی به اعراب ایل خمسه دارند.آقای دكتر جمشید صداقت كیش براین باورند كه تعدادی از كردها درروستاهای شهركرد ،بوانات،داراب ،آباده،نیریز،ارسنجان،استهبان و شهربابك كرمان پراكنده اند .

طوایف:

زارع: كه بیشتر خانوار را در دستجرد و بنوان تشكیل می دهند كه به نظر میرسد از طوایف كهن منطقه باشنداما عده ای هم درماهفرخان ولای خرمی هستند كه اصالت دستجردی دارند

شاهسون:كه بیشتر خانوار رادرمحمدآبادودهویه تشكیل می دهند و ترك زبان اند. اما تعداد خانواری هم در بنوان ومبارك آباد هستند.ولی ترك زبان نیستند بكر:بیش از چند دهه نیست كه این طایفه ی كوچ رو در سهل آباد وبیشتر در خانه كت وقشم قاوی زندگی می كنند .

قوهستانی :كه بخشی از اعراب ایل خمسه هستند ودربلوك خیر پراكنده اند.

اردال:طایفه ای دیگرند كه در روستاهای دامنه وگرده زندگی می كنند.

سون: طایفه ای دیگرند كه در روستای بنوان زندگی می كنند.
رنجبر: طایفه ای دیگرند كه در روستای سهل آبادوماهفرخان زندگی می كنند