روستای بیساران از توابع شهرستان سروآباد در منطقه ی ژاورود یا اورامان شرقی قرار دارد،بیساران از بزرگترین وپرجمعیت ترین روستا های استان كردستان می باشد.این روستا از دیر باز محل سكونت اقوام مختلف بوده است،وجود غارهای زیاد در اطراف روستا از جمله مرجهول و مرپالنگ ومرعزیزه وغیره حكایت از سكونت انسان در ماقبل تاریخ دارد.
وجود قلعه های سوق الجیشی مانند قلعه داسیران-قلعه پلور-قلعه كوری مریم-كله دره و…حكایت از آن دارد كه این منطقه از دیر باز محل سكونت بوده است.وجود آبهای شیرین وچشمه سارای فراوان ومراتع وسیع مرتفع این نظریه را اثبات می نماید.علاوه بر آن باغهای میوه وسیع و پر درخت محل مناسبی برای سكونت در گذشته رادر این مكان فراهم آورده است.
تا قبل از اسلام وضعیت آن چندان مشخص نیست تنها اینكه در غرب روستای كنونی بیساران قلعه ای بنام داسیران وجود دارد كه محل اقوام …
داسنی كه آیین مزدنسا را داشته بوده اند است كه گویا با زرددشتیان منطقه درگیر شده ودر نهایت مجبور به ترك محل شده اند.آیین داسنی اكنون به نام ایزدی مشهور میباشند وبیشتر در سنجا ولالش در كردستان عراق ساكن می باشند.اما بعد اسلام مردم این روستا مانند سایر مناطق به دین اسلام گرویده واكنون سنی وشافعی مذهب هستند.
بیساران از نظر آب وهوایی:معتدل تاسرد وبرای باغداری ودامداری مناسب بوده است كه بدینوسیله اقوام وطوایف متعددی در ان اسكان گزیده اند،همچنین این مردم در بهار وتابستان در ییلاق وخانه باغها به سر می برند وپاییز وزمستان را در روستا سكونت دارند.محصولات عمده ی آن خشكبار،شامل:گردو زردآلوسماق آلوچه و…وتولیدات دامی وعسل را نیز دارا میباشد.اكنون در طی سالیان اخیر علاوه براین محصولات كشت توت فرنگی در باغات روستا رونق بسیاری گرفته ویكی از منابع اصلی درآمدی كشاورزان روستا میباشد.
بیساران بعد از اسلام بر اساس شواهد وقرائن موجود:در ابتدا روستای بیساران در محل كنونی نبوده است وبعدا در قرن ششم وهفتم هجری چند روستا با هم ادغام وروستای فعلی را پایه گذاری كرده اند.وجود بقایای مسجدی در قسمت غربی روستای بیساران بنام مزگته نشان دهنده ی آن است كه آن محل قبلا مسكونی بوده وبنا بر اطلاعات شفاهی ریش سفیدان محل اظهار میدارند كه مسجد فوق،مسجد عبدالهی بوده كه بر اساس شواهد تاریخی حضرت عبدالله پسر حضرت عمر خلیفه ی دوم در بلاد اسلامی پانصد مسجد ساخته كه به مساجد عبدالهی مشهورند ومسجد قدیمی بیساران نیز یكی از آنها بوده اما شواهد مستندی در این خصوص وجود ندارد.محلهایی به نام دگابه ر-باخوارین-دره و ده گای-قلعه گاه- وكومه لان گاه،نشانی از پراكندگی قبلی بیساران بوده است.
شكل گیری روستای كنونی:در اوایل قرن هفتم هجری یك نفر سید به اسم سید باباعلی مشهور به بابا شیخ جهت كسب علم به بیساران آمده ونزد ملا علی جد اعلاء خانواده های ذبیحی كنونی به كسب علم ومعارف اسلامی پرداخته است وبرای همیشه در بیساران ماندگار شده است ودختر ملا علی را به همسری برگزیده وچند فرزند هم داشته كه گویا در همان عنفان جوانی بر اثربیماری آبله فوت نموده اند ودیگراولادی از اشان به جا نمانده است.سید باباشیخ فرزند شیخ زكریا است كه روستایی اكنون در منطقه ی كوماسی مریوان بنام كاكه وزكریا مشهور وسید زكریا در همانجا مدفون می باشد.اما پس از ماندگار شدن سید باباشیخ محل قبلی را روستائیان ترك نموده ودر همان محلی كه سید به محل اقامت برگزیده مسجد تازه ای ساخته اند كه اكنون هم بنام مسجد سید باباشیخ موجود و مشهور می باشدومسجد جامعه بیساران است كه گویا روستاهای پراكنده در مسیر رودخانه فعلی بیساران به آنجا كوچ كرده اند وروستای فعلی بیساران بدین گونه شكل گرفته است.
بیساران به علت بن بست بودن توسعه ی زیادی نیافته وساكنان آن به مرور زمان جهت كسب معاش و زندگی وادامه تحصیل وحیات آنجا را ترك كرده اند كه ابتدادر روستاهای مجاورمانند هرسین-نجی-سالیان-شیان-ژان و…محل اقامت گزیده وهنوزهم جمعیت بیشتر آن روستاها بیسارانی الاصل میباشند علاوه برآن در شهرهای كردستان مانند سنندج-مریوان-سروآباد- وروستای نسل وشهرهای تهران ومازندران وسایرشهرهای كشور پراكنده شده اند.
از لحاظ معماری بافت كنونی روستا به صورت پلكانی ساخته شده و حتی بیساران به روستای هزارماسوله مشهور است وروستا بیشتر از مصالح محلی یعنی سنگ وگل وچوب ساخته شده اما در سالهای اخیربعضی از قسمتهای آن تغییر شكل داده وبا توجه به امكاناتی از قبیل آب،برق،تلفن و… ساختمانهایی به سبك شهری در بیساران نمایان شده وچهره ی روستا را از آن حالت اولیه خارج كرده است.
اكنون بیساران دارای جمعیتی بالغ بر ۴۰۰۰نفر بوده ودارای سه مسجد به نامهای مسجد جامع سید باباشیخ،مسجدمرتضی علی و مسجد سنه یده ر یا صنوبر می باشد كه مسجد مرتضی وصنوبر توسط یك خواهروبرادر به همین نامها تاسیس شده اند.
بیساران در سال ۱۳۰۱با تلاش عده ای از معتمدین دارای دبستان دولتی جوینی بیساران گردیده وآقااحمد شیخ الاسلامی كه یكی از مالك زادگان فرزند آقاباقر شیخ الاسلامی بوده به عنوان اولین معلم روستا انتخاب میشود واز آن به بعد پیوسته مدارس دولتی در روستا وجود داشته واكنون دارای مدارس ابتدایی،راهنمایی ودبیرستان میباشد.ضمنا قبلا بیساران به عنوان مركز ژاورود در سطح منطقه مطرح بوده وبسیاری از مشكلات مردم از لحاظ قضایی در بیساران حل وفصل شده است.مساجد آن دارای حجره های علوم دینی بوده وپیوسته علوم دینی در آن تدریس میشده است بطوریكه مدرسانی مانند شیخ اسماعیل وملاعبدالصمد،ملافضل الدین وشیخ عبدالسلام وملاحامد كاتب وقاضی غفور وقاضی سعدالدین وملانجم الدین از علمای برجسته ی روستا واز خانواده ی ذبیحی بوده اندكه آثار این بزرگان در كتابخانه ی خطی این خانواده مشهود ومعلوم میباشد كه نمونه ی بارز آن قرآن خطی مشهور به قرآن بابا یعقوب است.لازم به ذكر است كه زمین واملاكات بیساران كلا ” با اسناد عادی معامله ومبادله گردیده كه كلیه اسنادبلا استثنا به خط آن بزرگواران تدوین یافته ودر كلیه ی مراجع قضایی ودر میان مردم به عرف وعادت وسنت محلی معتبر بوده وجای هیچگونه شك وشبهه ای وجود ندارد كه با توجه به وسعت بیساران زمین باغات واشجار وعلفزار ومراتع كه در طول زمان مورد معامله ومعاوضه قرار گرفته اند با خط ومهر آنان بوده ومورد استناد وادعا قرار میگیرند.قسمت بسیار زیادی از املاكات بیساران جزء موقوفه ی مساجد بویژه مسجد سید بابا شیخ بوده كه اسناد آن در اوقاف ونزد مردم موجود میباشد.
از لحاظ جغرافیایی بیساران همجوار روستاهای هرسین، نسنار، ویژنان، ژان، پایگلان، گواز، نیر، تنگی سر، شیان، سرهویه، هویه؛ سالیان، نجی، سفیدبن وخواشت میباشد.
بیساران از لحاظ ادبی جزء روستاهای ممتاز كردنشین است ونویسندگان برجسته ای همچون ملا مصطفی بیسارانی و ملا حامد كاتب الاسرار برخاسته كه شهرت آنان همه گیر در مناطق كرد نشین ایران وعراق وسایر بلاد كردزبان دارد.
ملا مصطفی با سبك جدیدی كه در شعر اورامی پایه گذاری كرده بسیار غنی كه اشعار وی با سبك هندی وعراقی واكنون با تحقیقاتی كه انجام پذیرفته اشعار این بزگوار در ردیف شاعران طراز اول رمانتیسم اروپا برابری میكند.اشعار این شاعر روان ودل انگیز بوده كه در طول زمان مورد توجه ادبا وعرفی كرد بوده وبه شاگردی از ان بزرگوار بر خود بالیده اند از جمله مولوی كرد در یكی از اشعارش میفرماید:
(بیسارانیه ن نه توی فرد من هه م چه نی غه می زوو مه بو ساكن) یعنی بیسارانی در اشعار من وجود دارد و دوتا غمبار كه كنار هم باشند زودتر آرام میگیرند وما دونفر غمباریم با هم بیشتر انس والفت داریم وزودتر به آرامش میرسیم.
دوران بیسارانی در آواخر حكومت صفویه بوده وپس از فوت در آرامگاه پیره هه ژاره واقع در قلعه ی محمود آباد دورود سروآباد مدفون گردیده ومزارش جای راز ونیاز دلدادگان است.
“در خصوص بیساران وبیسارانی مطالب زیاد است اما به این مختصر اكتفا شده كه شمه ای از روستای بیساران در اذهان خواننده قرار گیرد”.
