نام و معنای كوچنان
قریه كوچنان واقع در دره كوچنان در مسقط الراس كوههای طالقان و الموت قرار دارد. این روستا در ۱۰ كیلومتری شمال شرقی معلم كلایه قرار دارد. در گویش محلی، كوچنان را «كوشنیان» می‌خواندند.
اهالی روستا احتمال می‌دهند، واژه كوچنان شاید از تركیب «كوه آنچنانی» به معنی «كوه بسیار بزرگ» ساخته شده باشد. برخی هم بر این باورند كه نام اصلی كوچنان «گازران» باشد. گازرگاه، در فرهنگ مرحوم دكتر محمد معین به معنی ” رخت شوی‌خانه” است و گازربه معنی رختشوی. بر این اساس، گزران ممكن است معنای رخت‌شویان داشته باشد. كسانی كه چنین باوری دارند وجود چشمه “پراندج” كه آب آن خاصیت برش دارد و در قدیم از آن برای شستن لباس استفاده می شد را به عنوان شاهد خود برای نام روستا مطرح می‌كنند
كوههای بلند؛ چشمه‌های جوشان
این روستا دارای كوه های بلند با شیب نسبتاً تندی است كه از سه طرف روستا را احاطه كرده است؛ شمال ، شرق و غرب. با وجود كوههای بلند روستا در انتهای دره دارای شیب بسیار تندی است و كوچنان فقط از سمت جنوب به روستاهای دیگر، معلم كلایه و قزوین راه دارد. بعد از پشت سر قرار دادن كوه های شمالی كوچنان می‌توا به جنگل های دوهزار تنكابن(مازندران) رسید.
وجود این كوههای ستبر منظره بسیار زیبا و جالبی را برای روستا ایجاد كرده است از این كوه‌ها چشمه‌های فراوانی به طرف روستا سرازیر می‌شود. چشمه‌های زیبای كوچنان، آب مورد نیاز روستاهای اطراف و معلم كلایه را نیز تامین می كند .
چشمه‌های این ناحیه، دارای خواص معدنی فوق‌العاده هستند. از مهم ترین این چشمه‌ها می توان به چشمه‌های واقع در كوههای كوچنان و ارتفاعات خشكه‌چال، دره برگلو، چشمه كنگرین، گرما رود، آتان و … اشاره كرد و از شاخص ترین رود خانه‌ها می توان الموت رود، طالقان رود و شاهرود را نام برد كه با آب این چشمه‌ها خروشان‌تر می‌شوند.
پوشش گیاهی اطراف روستا زیبای خاصی به آن بخشیده است. در حاشیه كوه‌ها درختان كاج، سوزنی برگ، ون، گون، زرشك، زیره و … جلوه‌گری می‌كند و در اطراف آن حیوانات وحشی زندگی آرامی دارند.
پیشینه تاریخی روستا
در كوچنان و حوالی این روستا، آثاری مربوط به هزاره دوم پیش از میلاد كشف شده است. این اكتشاف‌ها، از وجود انسان در این ناحیه مرتفع در هزاره‌های كهن حكایت می‌كند.
به گزارش روزنامه همشهری(۱۰ آبان ۱۳۸۵)، آنگونه كه “آتوسا مومنی” مسئول كاوش های دره اندج، به خبرگزاری “ایلنا” گفته است: «از ابتدای مهرماه سال ۱۳۸۵ بررسی‌هایی در این منطقه تاریخی در محدوده‌ای به وسعت ۱۵ كیلومتر صورت گرفته است. در این بررسی‌ها كه هیاتی ۱۲ نفره از كارشناسان مرمت و استخوان شناسی و عكاسان شركت داشته‌اند، مناطق كوهستانی كوچنان، رك، اندج، كندان سر و ملا كلایه را مورد مطالعه قرار داده‌اند.»
آثاری گرانسنگ از دوران باستان تا دوره صفویه
در این كاوش ها، آثاری از استقرارهای دوره های مختلف تاریخی از دوره اشكانی تا دوره اسلامی و صفوی به دست آمد. یكی از آثار مورد توجه كه مورد بررسی قرار گرفت، قلعه چندر مربوط به دوره اسلامی بود كه دارای ۱۲ اتاق است و ۷ اتاق آن مستندسازی و تصاویر آن بر روی كاتالوگ های مخصوص چاپ شده است. كاوشگران بیم آن دارند كه حفاری‌های غیرمجاز سازه‌های تاریخی منطقه را از بین ببرد.
گورهای شگفت‌انگیز
در كوچنان گورهایی متعلق به هزاره‌های اول و دوم پیش از میلاد نیز یافت شد. این گورها به طرز بسیار زیبایی ساخته شده و جای بسی تعجب است كه چنین سنگ‌های عظیمی با چه وسایلی در آن زمان در این گورها جای گرفته‌اند. این گورها به گونه ای طراحی شده كه آب در آن نمی‌ماند و آب جمع شده به داخل آنها از طریق لوله های سفالی به قسمت بیرون از گور سرریز می‌شود تا باعث فساد جسد و اشیای داخل آن نشود.
به گفته “آتوسا مومنی” سفال‌های كشف شده در این گورها، بسیار حرفه‌ای و ظریف ساخته شده‌اند. این سفال‌ها با نمونه‌های كشف شده در سیلك كاشان شبیه هستند و این موضوع قابل تامل است.
قلعه‌های تاریخی و ناگفته‌های بسیار
ناگفته های بسیاری در این منطقه وجود دارد و كاوشگران امیدوارند با پژوهش‌های گسترده‌تر بتوانند نكات جدید و قابل توجهی در این ناحیه دریابند.
۳ قلعه در بررسی‌های كاوشگران مورد مطالعه قرار گرفته است و بررسی‌ها نشان می‌دهد كه یكی از لایه‌های این قلعه‌ها مربوط به دوره اشكانی و دو لایه دیگر نیز مربوط به دوره اسلامی است.
سرپرست كاوش های دره اندج قزوین معتقد است: گزارش‌های مردمی برای ما اهمیت ویژه ای دارد. برای نمونه درمورد قلعه «پس كوش اندج» اطلاعات بسیاری از مردم منطقه به دست آوردیم. مردم این منطقه تاكنون از این قلعه محافظت كرده اند و خوشبختانه علی رغم تلاش های انجام شده، سرقتی از قلعه صورت نگرفته است.
به گفته مومنی، حدود ۵۰ سال پیش اسكلتی نشسته و به صورت تكیه داده به در از این قلعه بیرون كشیده شد.
معلم‌كلایه تشنه آب كوچنان
كوچنان، تامین كننده آب شرب شهر معلم كلایه است. به گونه‌ای كه بدون آب كوچنان، اهالی این شهر تشنه می‌مانند. رودخانه كوچنان، در فصول گرما ۱۵۰۰ لیتر در ثانیه دبی دارد كه بخشی از آن برای تامین آب شرب معلم كلایه، بخشی برای كشاورزی و بخش دیگری از آن وارد شاهرود و سپس دریای خزر می شود.
مسئولان اداره آب و فاضلاب معلم كلایه، همواره طی رایزنی‌ها و مذاكراتی با شورا و اهالی كوچنان، سعی دارند كمبود آب این شهر را از رودخانه كوچنان جبران كنند.
تركیب جمعیتی روستا
در این روستا، طبق سرشماری ” جمعیت وخانوار نقاط روستایی شهرستان قزوین به تفكیك بخش دهستان وآبادی درسرشماری ۱۳۸۵ ” تعداد۹۰ خانوار ساكن می باشند كه جمعیتی بالغ بر ۲۷۶ نفرشامل ۱۴۹ مرد و ۱۲۷ زن را شامل می‌شوند. بیش از دو سوم اهالی كوچنان باسوا هستند.
اكثر مردم روستا، در فصل زمستان به علت سرمای شدید و كمبود امكاناتی همچون لوله كشی گاز به شهر مهاجرت كرده و بعد از پایان یافتن زمستان و فصل سرما به روستا باز می گردند.
این روستا در سالهای اخیر به دلیل جمعیت قابل توجه به دهستان تبدیل شده و دارای دهداری می‌باشد وهمچین دارای شورای روستایی نیز هست.
مطالعات قوم شناختی
اهالی این روستا از چند طایفه به نام‌های جعفری، داودی، دایمی، روزبه، زارعی، سلیمانپور، شمس، شمسی، صفاری، علیخانی، كوچنانی، معصومی، محمدی، مومنی و یوسفی تشكیل شده‌اند. مردم كوچنان خونگرم، دوست داشتنی، مهمان نواز و سخت كوش هستند.
مردم این روستا دارای فرهنگ غنی ایرانی هستند. گویش مردم، “تاتی الموتی” است و در این گویش با اهالی طالقان، حصار خروان، خیارج و تاكستان شریك هستند.
مراسم عروسی و سوگواری ها در این روستا جلوه باشكوهی دارد. اهالی كوچنان، ارادت خاصی به امام حسین(ع) و اهل بیت(س) دارند. دسته‌هخای عزادار سالار شهیدان كربلا در در ماه محرم، به روستاهای همجوار یعنی اندج و دك هم میروند و متقابلا از سوگواران روستاهای اطراف استقبال می‌كنند. در روز عاشورا، مراسم با آتش زدن خیمه‌های نمادین حضرت اباعبدالله(ع) بر مظلومیت حسین(ع) اشك می‌ریزند و در غروب عاشورا برای آن بزرگوار مراسم شام غریبان برگذار می كنند.
كوچنان به چهار بخش تقسیم می شود كه بنا به گویش محلی “بامحله، وسط محله، پایین محله و كش محله خوانده می‌شود. به دلیل قرار گرفتن قسمتی از روستا در شیب دامنه كوه آن را كش محله می‌خوانند.
شغل مردم كوچنان، به علت كوهستانی بودن منطقه باغ داری و دام داری است؛ درختان سیب، گیلاس، گلابی، آلبالو، گردو بر روی دامنه كوه قراردارد.
به دلیل وجود خاك حاصلخیز، درختان زیادی در این روستا وجود دارد و بیشتر مردم امورات خود را با فروش محصولات سر درختی خود می‌گذرانند وبا وجود هوای سرد این روستا درختانی نظیر سیب،گیلاس،گلابی،آلبالو،گردو،فندوق،… دردامنه ی كوه های این روستا قرار دارد .
حدود ۸۰ درصد مردم این روستا دارای دام می باشند كه چراگاههای این دامها در كوههای این روستا می باشند این دامها صبح برای چرا توسط چوپان به كوه میروند و عصر به روستا بازمی گردند ومردم شیر آن را می‌دوشند و صرف تهیه لبنیات و مصرف روزانه خود می‌كنند.
این روستا دارای صنایع دستی همچون گلیم بافی و قالی بافی و نمد زنی نیز می‌باشد و اهالی از فروش این صنایع قسمتی از مخارج زندگی خود را تامین می كنند.
مراودات اجتماعی اهالی كوچنان، در فضاهای عمومی و نیز حسینیه، مسجد، حمام عمومی، تكیه و… صورت می‌گیرد.
اهالی كوچنان، خانه‌های خود را را با خشت و گل، سنگ و چوب و در سالهای اخیر آجر، سیمان و آهن می‌سازند. مصالح پیشرفته یعنی آجر و سیمان از شهر تهیه می شود و با كامیون به روستا منتقل می شود. با این وجود مصاحی مانند ماسه و سنگ از اطراف روستا تهیه می‌شود. ماسه را از بخش معلم كلایه در كارخانه نزدیك روستای «رود خانه باغ دشت» تهیه كرده و به كوچنان می برند.
قدمت خانه‌های قدیمی روستا به صد سال قبل باز می گردد و اغلب كارایی مسكونی ندارند. البته افراد باحوصله‌ای هم هستند كه هنوز از خانه‌های قدیمی خود دل نكنده‌اند و با ترمیم آنها زندگی در خانه‌های تاریخی را به پیشرفت و تكنولوژی ترجیح داده‌اند.
بیشتر خانه ها در كوچنان یك طبقه بوده و تعدادی خانه دو طبقه نیز در كوچنان وجود دارد كه اغلب طبقه پایین آن كاربرد مسكونی ندارد. از این طبقه برای نگهداری دام یا به عنوان انباری استفاده می‌شود. چند ساختمان امروزی سه طبقه نیز در كوچنان خودنمایی می‌كند.
