مردم تالش در غرب گیلان زندگی می كنند . ویژگی های قومی ، شرایط اقلیمی و كوهستان های آن منطقه تا حدودی تالش را از دیگر مناطق گیلان متمایز می كند . زندگی خاص مردم تالش اقامت اجباری در مناطق كوهستانی برای گله داری جلوگیری از كوچ آنها به دشت در حفظ میراث موسیقی این مردم بسیار موثر بوده است . به نظر می رسد كه موسیقی تالش ریشه در دوره های باستانی دارد و شرایط زیست مقاومت در برابر فرهنگ های بیگانه و حفظ آداب و سنن اصالت این ریشه را تضمین كرده است . یكی از دلایل این ادعا وجود واژه ها یادآور تداوم زبان و نعمه های گذشته است . شاید مطالعه ی دقیق تر و مفصل در موسیقی تالش امكان راهیابی بیش تر به دنیای موسقی باستان را برای ما فراهم آورد .
موسیقی تالش با متر آزاد از دو گونه مقام معروف با عنوان های دستون و هوا تشكیی می شود .
دستون (دستان ) رایج ترین مقام موسیقی در تالش و نوعی آواز است كه بر روی دو بیتی ها خوانده می شود و به سبب طبیعت گرایی و مكان داری خاصی كه گویش ها برای محیط آواز فراهم كرده نام مكان را بر خود دارند مانند دستو نهای ماسالی ، دستون های شاندرمنی ، دستون های گرگان رودی ، دستون های اسالمی ، دستون های تالش دولابی ، دستون های تالشی كه همگی روایاتی از گذشته این اقوام است .
هوا (پرده ) عموما موسیقی بدون كلام یا به عبارتی موسیقی سازی است كه بی هیچ كلامی و فقط با نغمات موسیقی مضامین توصیفی ،رزمی ،عقیدتی ،و عاشقانه را بیان می كند .
به طور كلی موسیقی آیینی گیلان شامل پنج دسته است :
۱. موسیقی آیین همیاری : مانند وجین جالیز ،كه سه یا چهار زن با حركات خاص لب و صدای دهان ، كه به مچه ناقارای (پیشكو) معروف است ، ضرب آهنگ را تولید می كنند و عده ای دیگر از زنان در حال كار ترانه ها را می خوانند .
۲.موسیقی آیین سور : مانند ازدواج یا نمایش آیین ( سورگل پری جان ) كه در بیرون محل اجرای مراسم عروسی برگزار می شود .
۳. موسیقی آیین های باورمدارانه : مانند آیین عروس گولی ، كه خرده نمایشی باستانی از زمان تقویم تابستانی ایرانیان است و هنگام فرارسیدن نوروز اجرا می شود . بدین صورت كه عده ای لباسی از شالی های به هم بسته شده بر تن می كردند و تعدادی زنگوله ی ریز و درشت آهنی به آن می آویحتند و با سیاه كردن چهره با دوده بالا و پایین می جهیدند و به راه می افتادند . به هم راه اینان یك نفر دایره می زد و یكی فانوش كش و كیسه گردان می شد . و با آوازی كه در مایه های شوشتری می خواندند به محلات سر می كشیدند و نوروز و بهرا را بشارت می دادند .
۴. موسیقی آیین های مذهبی : كه شامل چاووش خوانی ، تعزیه ، نفاره زنی ماه رمضان ، مناجات و دعای سحر و محرم ، شام غریبان ، نذر و قربانی كردن و نیایش و ستایش است
۵. موسیقی آیین های پهلوانی : نغمات كشتی گیله مردی برم بران ( رو ره رو شدن ) مشت زنی و پا بازی است كه این نغمه ی آخرین به هنگام شادی پازدن كشتی گیر فاتح در میدان پیروزی اش نواخته می شود .
