منطقه حفاظت شده حرای تیاب و میناب

منطقه حفاظت شده حرای تیاب و میناب در موقعیت جغرافیایی N2707 E5647 در استان هرمزگان واقع است. موقعیت : ۷۰ كیلومتری شرق بندرعباس در ساحل شمالی خورهای هرمز. مساحت:۴۵۰۰۰ هكتار ارتفاع : همتراز با سطح دریا از دسته تالابهای ساحلی – دریایی بوده كه شامل پهنه وسیعی از كفه های گلی جزرومدی،جنگلهای حرا و سواحل شنی می باشد ودر میان شش رودخانه شور،جلابی ،حسن لنگی،تیاب ،میناب و زرانی قرار گرفته است.

به دلیل داشتن معیارهای لازم در فهرست كنوانسیون رامسر جای گرفته است. خصوصیات اكولوژیكی : گیاهان: توده های انبوه درختان حرا جنگلهای تنكی از آكاسیا ،كهور ،كنار و گز تعدادی درخت نخل نیز در منطقه یافت می شود. جانوران: از مهمترین سایتهای زمستان گذرانی پرندگان در استان بوده ، همچنین از زیستگاههای جوجه آوری گونه هایی از تیره حواصیلها نظیر حواصیل بزرگ و حواصیل هندی نیز محسوب می گردد. وجود درختان حرا وسواحل كم عمق در منطقه، زیستگاه مناسبی را جهت تخم ریزی و پرورش مراحل نوزادی آبزیانی از گونه های سخت پوستان وماهیان فراهم آورده است. تاكنون ۱۴ گونه از پرندگان در این تاالاب شناسایی شده اند كه دراین میا ن تنها یك گونه با نام ماهی خورك سینه سفید بومی منطقه و بقیه پرندگان مهاجر وعموما زمستان گذران می باشند.

شرایط زیستی

زمینهای غرقابی بهترین ومناسب ترین شرایط را برای استقرار و رشد مانگرو دارا می باشند. زیرا همیشه مقدار زیادی آب در آنها جریان دارد.اصولا درختان حرا در محل هایی میرویند كه در مواقع مد به زیر آب می روند ودر نقاط مرتفع كمتر اثری از این گیاهان مشاهده می شود.عمق آب معمولا از ۳ متر تجاوز نكرده و جنس خاك بسیار شور و دارای بافت سنگین ونسبتا قلیایی است.

از عوامل اصلی مرگ ومیر در این درختان میتوان به موارد زیر اشاره نمود: مرگ ومیر طبیعی : زمانی كه رسوبات ته نشین شده انباشته شود ،سطح آب بالا آمده و درختان حرا به دلیل كمبود اكسیژن دچار خفگی می شوند. مرگ ومیر غیر طبیعی : از عوامل مرگ ومیر مانگرو در كشورهای درحال توسعه یافته: بهره برداری غلط از جنگلها گسترش كشتهای آبی در كشورهای صنعتی: شهرسازی مهاجرت روستائیان و توسعه شهری مناطف ساحلی توسعه بخش صنعتی در مناطق ساحلی آلودگی محیط زیست اكوسیستم مانگرو استفاده های چند جانبه ای برای مردم حواشی سواحل داشته كه از آن جمله می توان به تهیه دارو،صمغ،تهیه عسل ،روغن گیاهی،سوخت خانگی،علوفه جهت دام ،تهیه چوب نیز جهت مصارف خانه سازی ،قایق و لنج سازی ، پرورش ماهیان و استفاده تفرجگاهی و…. اشاره نمود.

عوامل موثر بر شكل گیری و عدم شكل گیری جنگلهای مانگرو در منطقه تیاب و كلاهی :

*راههای آبی اثر رودخانه های دائمی، فصلی و آبراهه ها بر رشد واستقرار جنگل ها در منطقه كاملا مشهود است.آبراها در منطقه تاثیر مثبتی بر كیفیت جنگل می گذارند.همچنین بدلیل رسوب گذاری وتشكیل بستر حاوی مواد آلی زیاد ،شرایط استقرار بسیار خوبی برای جنگل ها پدید آمده است.

* رسوب گذاری اگر رسوب گذاری خورها از خاك ریز دانه باشد منطقه جهت استقرار مانگرو ها مساعد میشود.ولی اگر رسوبگذاری از نوع درشت دانه باشد موجب كاهش كیفیت و از بین رفتن اراضی جنگلی می شود.

* دوره خشكی طولانی شدن دوره خشكی نیز عاملی در جهت كاهش كیفیت جنگل می باشد.

* آب شیرین آب شیرین به صورت آبراهه ها ،رودخانه های فصلی و دائمی ، سیستم انتشاری خورها ،بارندگی ،انواع كانالهای آ بی موجب بهتر شدن كیفیت ارضی جنگلی می گردد.

* عرض جغرافیایی عرض جغرافیایی مناسب نیز در شكل گیری جنگل ها موثر است.

* جزرومد وآب گرفتگی جزرو مد : جزرومد شرایط مناسب را جهت استقرار و بقا ء جنگلها فراهم می آورند.جزرو مد وسازوكار مناسب آن مواد غذایی را به داخل اكوسیستم مانگروها وارد نموده وخاك محل استقرار را آماده زندگی گیاه می كند. آب گرفتگی (غرقاب) در این منطقه به دلیل جزرومد كامل و طولانی غرقاب كامل بوجود می آید.در هنگام مد بصورت شناور در می آیندولی آب تاج درختان را نمی پوشاند و از طرف دیگر تا آخرین حد جزرو مد درساحل نیز قرار می گیرند.

*شوری شوری مناسب یكی از عوامل مهم در استقرار مانگرو ها در همه مناطق به شمار می رود.نمك بهینه برای گونه حرا در منطقه مورد مطالعه در حدود ۳۸ ppt محاسبه شده است.

تاریخ تاسیس منطقه از ابتدا تا اكنون

این منطقه در سال ۱۳۸۰ به عنوان منطقه حفاظت شده مصوب گردید و طی مصوبه شماره ۳۰۲ در سال ۱۳۹۰ آگهی رسمی شد.۴۵۰۰۰ هكتار در سال ۱۳۵۴ برابر با ۱۹۷۵ میلادی به عنوان تالاب بین المللی در كنوانسیون رامسر به ثبت رسید .
موقعیت عمومی منطقه:این منطقه به طول ۷۰ كیلومتر درسواحل شمالی تنگه هرمز ازناحیه بندرعباس درغرب تارودخانه زرانی درشرق گسترش یافته اند.
وسعت منطقه:۷۸۰۹۹ هكتار تحت عنوان منطقه حفاظت شده و ۴۵۰۰۰ هكتار تالاب بین المللی
ویژ گی و سیمای عمومی منطقه(شامل وضعیت توپوگرافی،چشم انداز، پوشش گیاهی و گونه های شاخص گیاهی، وضعیت عمومی حیات وحش و گونه های شاخص و كریدور ها)

این منطقه به طول ۷۰ كیلومتر درسواحل شمالی تنگه هرمز ازناحیه بندرعباس درغرب تارودخانه زرانی درشرق گسترش یافته اند. آب رودخانه های این منطقه دربیشتر ماه های سال خشك یا از دبی كمی برخوردارند كه بعد از افزایش بارش مخصوصاً درزمستان به صورت سیلابی جریان می یابند. اقلیم منطقه حاره تا نیمه حاره ای است . درجه حرارت تابستان به ۴۵ درجه سانتی گراد می رسد . بارش سالانه ۱۰۰تا۳۰۰ میلیمتر بین ماه های آبان تا فروردین می باشد.
این منطقه همچنین دارای شیب بسیار كم است به گونه ای كه عمق ۶ متر دریا فاصله بسیار زیادی با آخرین مد دریا دارد و در زمان جذر آب با پس رفت شدید خود زیستگاه گسترده ایی را در حریم جذر و مدی ایجاد می نمایدكه برای پرندگان و سایر جانوران منطقه از اهمیت قابل توجهی برخوردار است، این پهنه جذر و مدی در استان هرمزگان استثنایی و شاید در كل كشور بی نظیر می باشد. گیاهان بر آمده از سطح آب كه به صورت نوار های هلالی كشیده شده و باریك به موازات ساحل وجود دارد در حد واسط رودخانه شور دوم تا رود خانه جلابی ۴ جزیره كوچك و در محدوده مقابل تیاب و كلاهی ۶جزیره كوچك وجود دارد.

موقعیت خور های منطقه
این منطقه در حوزه بندر عباس در كرانه و خور های دهستان های ایسین، تخت، شمیل از بخش مركزی این شهرستان ( رویشگاه حوزه كولقان در خور های جلابی، حسن لنگی و مصب رودخانه شور) و در شهرستان میناب در سواحل و خور های دهستان های تیاب و سندرك از بخش مركزی( جنگل های حوزه تیاب و كلاهی در خور های مشدر، بهینه، كرگان) واقع شده است.
از خورها و رودخانه های مهم این منطقه از شرق به غرب می توان به خور كرگل، خورچاخا، خور بندزرك، خور نوبر، خور كلاهی، خور مازغ، خور تیاب، رودخانه حسن لنگی، رودخانه جلابی، رودخانه شور دوم و رود خانه شور اول اشاره نمود.

پوشش گیاهی
پوشش گیاهی منطقه شامل اجتماعات خالص از گیاهان حرا(Avicennia marina) می باشد كه در دهانه رودخانه ها وحاشیه آبراهه های جذرومدی قرار گرفته اند. در برخی نقاط جنگل حرا با گونه های هالوفیت همراه است. از مهمترین هالوفیت های منطقه می توان به باتلاقی شور (Halocnemumstrobilaceum)، سیاه شور ناجور برگ(Suaedaheterophylla)، سیاه شور تك جنسی Suaedamonoic) )، ســیاه شـورSuaedevermiculata(S. fruticosa)و شــور چوبـی،شور پنــجابی
( Salsoladerummondi) اشاره كرد. این گونه های گیاهی در قسمت های مختلف رویشگاه در سمت خشكی و جاهایی كه زمین حالت گلی نداشته و اغلب خشك است دیده می شوند. دشت ساحلی مجاور شامل جنگلی است كه گیاهان آكاسیاSp.Acacia ، كهورProsopis ، گزTamarix l. ، كنارZiziphusspودرختان خرما phoenix dactiliferaدرآن پراكنده اند. و پهنه های شنی وسیع هم عاری از پوشش گیاهی می باشند.

حیات وحش
مصب رودخانه های شور وشیرین میناب ناحیه زمستان گذرانی مهمی برای پرندگان آبزی وكنار آبزی ازجمله صدف خور ، گیلانشاه بزرگ وپلیكان پا خاكستری وچندین گونه دیگر محسوب می شود. این مكان احتمالاً زیستگاه جوجه آوری گونه هایی از تیره حواصیلها همانند حواصیل بزرگ و حواصیل هندی می باشد. (جدول پیوست)
همچنین درختان حرا وسواحل كم عمق زیستگاه مناسبی رابرای تخم ریزی وپرورش نوزادی آبزیان ازگونه های سخت پوسان وماهیان ایجادكرده است كه برخی از آبزیان ازنظر شیلاتی حائز اهمیت فراوان می باشند.
از پستانداران منطقه می توان به خدنگ كوچك Herpestesjavanicus( auropunctatus)، شغالCanisaureus و انواع جوندگان اشاره كرد، كه به صورت پراكنده در منطقه حضور دارند.

جاذبه های اكوتوریستی
جنگلهای حرا دارای ارزشهای مهمی جهت تفرج و گردشگری هستند از مهمترین فعالیتهای گردشگری جنگلهای مانگرو تفرج از طریق فعالیت های قایقرانی می باشد. یكی دیگر از فعالیت های گردشگری منطقه فعالیت پرنده نگری برای علاقمندان به طبیعت است وجود این جنگل ها و طبیعت زیبای آن عامل مهمی در جهت جذب علاقمندان به طبیعت بوده است.

وضعیت عمومی اقتصادی اجتماعی
دو شهر بندر عباس و میناب بزرگترین كانون های زیستی اطراف منطقه می باشد. شهر بندر عباس دارای ۱۰۳۵۴۰ خانوار با جمعیتی بالغ بر ۴۲۹۰۹۳ نفر می باشد. و شهر میناب نیز۵۰۴۷۸ خانوار و۲۵۴۳۰۴ نفر جمعیت دارد. در حاشیه منطقه حفاظت شده تیاب و میناب روستاهای متعددی وجود داردكه می توان به كهنه شهر، رضائی، سر چاهان، كمیل، بندر كرگان، كلاهی، مازغ پایین، تیاب ،كولغ كاشی، بندزرك اشاره نمود. ازنظراقتصادی و اجتماعی صید ماهیان وسخت پوستان در منطقه برای مردم محلی حائز اهمیت می باشد. حوضچه های پرورش میگو درمقیاس وسیعی دراین منطقه احداث شده است واین منطقهاز پتانسیل بالای طبیعت گردیبرخوردار می باشد.

تعارضات مهم منطقه
قطع درختان حرا برای سوخت یاتعلیف دام ، آلودگیهای نفتی وتاحدودی هم آلودگی ناشی ازفاضلاب شهربندرعباس وهمچنین توسعه فزاینده صنعت پرورش میگو ازعوامل تهدید كننده این تالاب محسوب می شود.

تجهیزات و امكانات

این منطقه توسط اداره حفاظت محیط زیست میناب تحت حفاظت قرار دارد.

سایر ملاحظات
منطقه حفاظت شده و تالاب مذكور یكی از مهمترین اكوسیستم های جنگل حرا را دارا می باشد . علاوه براین درختان حرا این منطقه زیستگاهزمستانگذرانی مهمی برای گونه های از پرندگان مهاجر آبزی و كنار آبزی می باشد. همچنین این منطقه زیستگاه مناسب تخم ریزی و پرورش نوزادان ماهیان تجاری ، سخت پوستان ، میگوها ، صدفها ، دو كفه ای ها و سایر آبزیان بوده و از نظر شیلاتی دارای اهمیت بسزایی می باشد.