شهر گیلانغرب

شهرستان گیلان غرب در غرب استان كرمانشاه بین ۳۳ درجه و ۴۹ دقیقه تا ۳۴ درجه و ۲۸ دقیقه عرض شمالی و ۴۵ درجه و ۵۱ دقیقه تا ۴۶ درجه و ۳۷ دقیقه طول شرقی نسبت به نصف النهار گرینویچ واقع شده‌است. این شهرستان از شمال به شهرستانهای سر پل ذهاب، و قصر شیرین از جنوب به شهرستان ایوانغرب، از شرق به شهرستان اسلام آباد غرب و از غرب به شهرستان قصر شیرین محدود می‌شود. ارتفاع این شهرستان ۸۰۰متر از سطح دریا می‌باشد. فاصله گیلان‌غرب تا تهران ۷۰۰ كیلومتر، تا مركز استان ۱۴۰ كیلومتر، تا شهرستان اسلام آباد ۹۰ كیلومتر، با شهرستان قصر شیرین ۵۲ كیلومتر، با سر پل ذهاب ۵۰ كیلومتر و با مركز استان ایلام ۱۲۰ كیلومتر می‌باشد.

دهستان چله از دو راهی ایوانغرب گیلانغرب آغاز می‌گردد وتا ۵كیلومتری شهر گیلانغرب ادامه دارد. از جمله روستاهای مسیر چله می‌توان به سه گانه كلاه دراز اشاره كرد كه در۱۵ كیلومتری شهر قرار دارد.علیا، وسطی وسفلی سه قسمتی هستند كه الان تقریبا به هم متصلند وكلاه دراز واحد را به وجود آورده‌اند

نام و پیشینه

در باره تاریخ پیدایش شهر اطلاعات كامل و جامعی در دست نیست اما بنابر اظهار نظر بزرگان از اواخر دوره قاجار این منطقه دارای تجمع سكونت و شهرداری بوده‌است اما سرزمین گیلان غرب از گذشته‌های بسیار دور به عنوان یكی از مراكز زندگی ایلی بشمار می‌آمده‌است.این شهرستان با شهرستان ایوانغرب در استان ایلام از لحاظ گویش و فرهنگ مردم شباهت بیشتری دارد. نام قدیم این شهرستان امله می‌باشد . كه پس از بازدید رضا خان از این منطقه به دلیل وجود رود خانه‌ها و همچنین چشمه‌های فراوان و سرسبزی این منطقه دستور داد نام آن را به گیلان غرب تغییر دهند. شهر گیلان غرب به دلیل وجود درختچهٔ مورت كه یكی از درختچه‌های مقدس درایران باستان است از دیرباز محل عبادت زردشتیان بوده‌است . به گونه‌ای كه تازگی‌ها قصر و عبادتگاهی در شهر گیلان غرب از دل خاك بیرون كشیده شده‌است كه به نظر می‌رسد مطعلق به دورهٔ ساسانیان است.

شهرستان گیلانغرب، دارای دو بخش مركزی و گواور در شهر گیلانغرب و سرمست و باتعداد ۲۰۳ روستا یكی از شهرستانهای استان كرمانشاه محسوب كه در غرب استان كرمانشاه واقع شده است و نیز دارای مقدار ۳۹۳۳۹ هكتار زمین مزروعی كه شامل ۳۲۹۳۹ هكتار دیم و ۶۴۰۰ هكتار آبی و ۴۲۰ هكتار باغات و ۲۱۶۰۰۰ هكتار مراتع می باشد كه این یكی از قطبهای اقتصادی بویژه در بخش كشاورزی محسوب می شود این شهرستان دارای آب و هوایی معتدل بوده و به علت تنوع آب و هوایی در فصول سال دارای خاك حاصلخیز و هوای خوب و آب فراوان می باشدو محصولات عمده كشاورزی آن عبارتند از گندم ، ذرت ، جو- نخود ، چغندر قند،آفتابگردان و صیفی كاری است . در بخش دام به علت وجود مراتع غنی و فرهنگ عشایری، منطقه بصورت سنتی بیش از ۴۵۰ هزار رأس دام داراست كه بخش عمده ای از فراورده های دامی استان در كشور را تأمین می نماید كه علاوه بر این دارای معادن غنی گچ و زغال سنگ و غیره … می باشد.بخش تاریخی : گیلانغرب از نظر تاریخی یك از شهرستانهای با سابقه و تاثیر گذار به شمار میرود كه وجود تپه باستانی قلعه( قلا) در مركز شهر ، آثار باستانی تازه كشف شده در پشت كاسه سد مخزنی گیلانغرب، قلعه تازه حفاری شده چشمه سراب گیلانغرب و در نهایت مركزیت ایل قدرتمند كلهر از ویژگی ها و برجستگی های این شهرستان میباشد كه كه نشان از قدمت و نقش موثر مردمان این دیار در تحركات منطقه ای و فرا منطقه ای میباشد. ایل كلهر در دوران مشروطیت اوج اقتدار خویش را نشان داده است كه شرح كامل این مسائل در كتاب ایل كلهر در دوره مشروطیت تالیف : علیرضا گودرزی انتشارات كرمانشاه آمده است. در جنگ دوم جهانی و تقریبا در سال ۱۳۲۰ ه.ش شهرستان گیلانغرب توسط ارتش انگلیس بصورت موقت اشغال گردید و خاطره آمدن انگلیسی ها هنوز در بین افراد مسن و معمر منطقه بیان میگردد حتی برخی از افراد مسن برای مشخص نمودن سن و سال خود به این حادثه اشاره دارند. از لحاظ ابنیه تاریخی شهر گیلانغرب نظیر تپه قلعه در مركز شهر و دخمه فرهاد یا همان فرای كن در دشت دیره قلعه مهره نگار كه متعلق به دوران ساسانی است ، آثار حاشیه ارتفاع عمله قویت و…می باشد.بخش فرهنگی – مردم گیلانغرب دارای دین اسلام و مذهب شیعه شامل ۹۵% و ۵% فرقه اهل حق (در دهستان حیدریه گواوور ) است.زبان مردم این سامان كردی كلهری است كه با كردی كرمانشاهی نزدیكی بیشتری دارد جو حاكم در منطقه فرهنگ قبیله و عشیره ای است اما شرایط به گونه ای است كه روابط انسانی در بین مردم طوایف این شهرستا زبانزد خاص و عام است و دارای آداب و سنن سنتی مخصوص به خود هستند بویژه مهمان نوازی از جمله ویژگیهای ممتاز مردمان این شهرستان است.ساخت قبیله ای شهرستان باعث شده است مراسمات مرسوم در این منطق تحت تاثیر مسائل قبیله ای قرار گرفته است و به همین خاطر بیشتر مراسمات به صورت گسترده و عمومی( با تكیه بر خویشاوندان) برگزار میشود كه در این بین دو مراسم عروسی و فاتحه خوانی از عمومیت بیشتری برخوردار میباشد. بخش استراتژیك – گیلانغرب فاقد نقطه صفر مرزی است. در ایام جنگ تحمیلی توان تشكیل یك تیپ مستقل تحت عنوان تیپ حضرت مسلم ابن عقیل(ع) را داشته است هر چند متاسفانه بعد از اتمام جنگ در حالی كه اكثر یگانها و تیپ های دیگر شهرستانها حفظ گردید ، این تیپ به طور كامل در دیگر تیپ های استان ادغام شد. . از ویژگیهای عمده استراتژیكی داشتن كوهستانهای سخت و صعب العبور از جمله ارتفاعات بازی دراز ، سركش ، سراوان ، و… می باشد . نقاط منتهی به مرزی از طریق سومار و نفت شهر انجام می پذیرد كه در سر راه عتبات عالیات قرار دارد . بخش جهانگردی : با توجه به وجود سد مخزنی كله شك ،دریاچه سراب ،سد زاگرس و رودخانه گلین و همچنین پارك طبیعی ناودار ( اگر آن را از دست شركت زغال خرد كنی به در آوریم زیرا سال گذشته ۵۴۰ هزار مترمربع یعنی ۵۴ هكتار از محدوده این پارك طبیعی به یك شركت خصوص واگذار گردید) چشم انداز آتیه آن یكی از شهرهای توریستی استان تلقی خواهد شد این مهم عملی نخواهد شد مگر با صرف هزینه برای بهبود آنچه كه هست و این نیاز به همت عالی مسولین استان و شهرستان دارد.نقاط قوت : زمین های حاصلخیز ، تنوع آب و هوایی ، آب فراوان بعلت وجود سدها و چشمه ها مردان سخت كوش و شجاع ، بانوان تلاشگر و مومن، مسیر عتبات عالیات و چشم انداز آینده توریستی آن قابلیت آبی كردن زمینهای دیم و احیاء مراتع وتوسعه باغداری و مركبات ایجاد صنایع تبدیلی گچ و زغال سنگ با توجه به وجود منابع غنی از ویژگیهای مهم این شهرستان بشمار می آید.

در خصوص تاریخ پیدایش شهر اطلاعات كامل و جامعی در دست نیست اما بنا بر اظهار نظر بزرگان از اواخر دروه قاجار این منطقه محل تجمع و سكونت مردم بوده است و تا قبل از سال ۱۳۶۲ به صورت بخشی مستقل از توابع شهرستان اسلام آباد غرب بوده است از این سال به بعد با توجه به ویژگیهای سیاسی ‘ اجتماعی به شهرستان ارتقاء یافت و دارای فرمانداری گردید.اما سرزمین گیلانغرب از گذشته های بسیار دور به عنوان یكی از مراكز زندگیایلی محسوب می شده است. شهرستان گیلانغرب در عهد قاجار و قبل از آن همسان دیگر نقاط كشور به صورت ملوك الطوایفی اداره می شده است .در خصوص وجه تسمیه شهرستان گیلانغرب تا ابتدای حكومت رضاخان پهلوی مركزشهر به امله( Amlah ) مرسوم بود امله به معنی تجمع می باشد .

در زمان حكومت پهلوی رضا خان در فصل بهار به منطقه می آید از آنجا كه رضا خان خودش شمالی بود وقتی منطقه سرسبزامله را می بیندمی گوید اینجا مثل گیلان خودمان است و چه بهتر كه اینجا راهم گیلانغرب بنامیم و از آن زمان شهر و منطقه به این اسم موصوف گردید.

اوضاع مذهبی

مردمان شهرستان گیلانغرب حدود ۹۳ درصد دارای مذهب شیعه اثنی عشری بوده وحدود ۷ درصد از مردم شهرستان كه عموماً در محدوده دهستان حیدریه( بخش گواور) ساكن می باشند پیرو فرقه اهل حق می باشند .
سرگرمی ها و تفریحات :

وجود مراكز تفریحی و سیاحتی نظیر میاندار ‘ گلین‘ گردنه قلاجه‘ مله نی و همچنین پارك ورودی شهرباعث شده است كه مردم ایام تعطیلات و فراغت خود را در این مكان ها بگذرانند.شهرستان گیلان‌غرب از نواحی قدیمی استان كرمانشاه است‌ كه در نوشته‌های تاریخی نیز به دفعات از آن نام برده شده است. جمعیت این شهرستان به علت وجود مراتع قشلاقی مرغوب، در فصل زمستان تا حدود سه برابر افزایش می یابد و سرتاسر جلگه گیلان غرب مملو از چادرهای ایل كلهر می شود. ایل كلهر با گویش كردی (كلهری) سخن می گویند. اساس اقتصاد شهرستان گیلان غرب بر كشاورزی و دام‌داری استوار شده است. جاجیم و گلیم از عمده ترین صنایع دستی مردم گیلان غرب بوده و بافت گلیم، جاجیم، گیوه و ساخت ابزار فلزی در سرتاسر شهرستا ن رواج كامل دارد.
مكان های دیدنی و تاریخی
قلاع (قلعه) كه تپه خاكی بسیار بزرگی است؛در وسط شهر گیلان غرب قرار گرفته و گفته می‌شود سابقه به وجود آمدن آن به دوران پیش از اسلام و زمانی كه جنگی میان ایران و روم درگرفته بود باز می‌گردد، روادگاه امام حسن، امام‌زاده عباس، حضرت سلیمان، بورسوار (اسب قهوه ای رنگ) و امام زاده چهل تن (چهل مرد) از جمله دیدنی های شهرستان گیلان‌غرب به شمار می‌آیند.
شغل مردم گیلان غرب

شغل اصلی مردم منطقه كشاورزی و دام‌داری است و آب مورد نیاز برای كشاورزی از آب رودها و چاه ها تأمین می شود. محصولات كشاورزی گیلان غرب عبارتند از گندم، برنج، ذرت،‌ بنشن،‌گردو، پنبه . دام‌داری و دام‌پروری از جمله فعالیت های مهم شهرستان گیلان غرب محسوب می‌شود و بهترین مراتع قشلاقی استان در این شهرستان قرار گرفته و فرآورده هایدامی از محصولات این شهرستان است.

ناهمواری ها

گیلانغرب در سلسله میان زاگرس قرا گرفتهو ارتفاعات بلند این رشته كوه دشتهای آن را محصور نموده است . این رشته كوه دشتهای آنرا محصور نموده است .معروفترین كوههای ان عبارتند از:سركش، سنبله ، بید سیان ، بازی دزپراز ، قلاجه ، شیاكوه ،سراوان ، چغالوند ،كچل و… كه بلند ترین آن كچل با ارتفاع ۲۳۵۰ متر می باشد . این كوهها پوشیده از جنگلها و علفزارو دارای درختانی همچون بلوط، ون ، زالزالك ، انجیر . بادام می باشد . بعضی از درختان دارای استفاده ی صنعی و اقتصادی می باشند . مثلاً از شیره ی درخت ون كه در اصطلاح محلی به آن «جاجگ»(jajeg) می گویند . در سقز سازی و مصرف دارویی و صنعتی مصرف می گردد ، دیگراینكه درخت ون دارای دانه های ریز سبز پسته مانند می باشد كه در محل به آن «گنه وشك» (gonavshk) می گویند كه مغز ان خوراكی می باشد.(خسرو جعفر بیگی . ۱۳۸۲- ص ۳)

در شمال و شرق دو رشته كوه قرار دارد كه به موازات هم كشیده شده اند كه این ارتفاعات در شمال دهستان دیره به مانند حائلی بین سرپل ذهاب و گیلانغرب قرار گرفته است و از روستای اقشار آباد شروع و شامل بلندی ها « خوره تاو دیره» ، « بان ده نوشك» و « په یكوله» كه در جنوب كوه نوای كرند است.

ارتفاعات بیمار در دهستان حیدریه و در شمال دهستان گواور ارتفاعات « مالینجه» امتداد می یابد تا وارد حوزه شهرستان اسلام آباد غرب در منطقه حمیل می شود . جانب شرقی این بلندی ها در اطراف تنگه سیدایاز ( سه ی ئه یاز) با نام های « خه زانه شكن» ،« كلاش دره» و « دایوة سیه» خوانده می شوند. رشته دوم ارتفاعات شمالی گیلانغرب از بلندی های « بازی دراز» كه مشرف بر دهستان كوركهرگ است شروع می شود تا به بلندی های « سنبله» در جنوب دهستان دیره می رسد. آن گاه به وسیله رشته ارتفاعات دیوار مانند « سه ركه ش » در شمال گیلانغرب امتداد می یابد.تا به بلندی های « به ره كه و» در دهستان چله ختم می شود. پس دنباله آن كوه « كه جه ل » است كه به سبب این كه نوك آن فاقد پوشش گیاهی است به نام خوانده می شود در ادامه « قلاجه» در جنوب دهستان گواور و سپس دنباله آن تا تنگه منصوری در حوزه شهرستان اسلام آباد غذب امتداد دارد. طول تقریبی این رشته ارتفاعات پیوسته به حدود یكصد كیلومتر می رسد. رشته كوه شرقی گیلانغرب « سره یوان» یا سیران است كه از شرق و سراب شهر گیلانغرب شروع در جنوب دهستان چله با نام « براله» ادامه یافته تا روستای ملیشگه و بلندی های شمالی ایوان غرب با نام « بانكوول» و سپس به رشته كوه معظم ما نشت ختم می شود.( علی اكبر علیزاده گیلان – ۱۳۹۰ – ص ۱۳)

رشته كوه های جانب غربی و جنوب غربی گیلانغرب كه تعداد بیشتری هستند و عمدتاً مراتع گرمسیری عشایر را در خود جای داده اند. نزدیك ترین این ارتفاعات كه از بلندی های « چه رمیان» «چغاله وند» و « گه مه كه و » شروع می شود و در هر جا با نام خاصی در جنوب گیلانغرب تا بلندی های «ئناب» كه مشرف بر جنوب شهر گیلانغرب است ادامه یافته و آنگاه به بلندی های ناودار و « میه ره نگار» و سپس تا غرب دشت ایوان غرب امتداد می یابد. در غرب دهستان ویژنان بلندی « وه ری قاچانه » و « وه ری ملیه میه كوت» در جنوبش « زه له زرد» و « قوله نگ ئاو» ، « میه گول» و « گل خه یرگ» و « بلوه شیوه» قرار دارد. ارتفاعات شیاكو « شیاكوه» و « شه كمیان» و « بان سه یران» و « پاروو مال» و « دار به رو شاواز و ئه لی به گ» تا منطقه نفت شهر و سومار ادامه می یابد. ارتفاعات جنوبی گیلانغرب به هم پیوسته هستند و اگر از دهستان ویژنان بگذریم بقیه جای هموار كمی در خود جای داده اند.( علی اكبر علیزاده – ۱۳۹۰ – ص ۱۳و۱۴)

رودخانه ها

به علت كوهستانی بودن و ریزش های جوی مناسب دارای و رودخانه ها ، سراب ها، چشمه ها و منابع آب زیرزمینی فراوان است. از مهمترین سراب های آن سراب گیلانغرب یا سراب مورت «murt» می باشد كه باعث آبادانی منطقه و مشروب ساختن زمین های حاصلخیز اطراف گیلانغرب گردیده است. این سراب در قسمت شرق گیلانغرب و در دامنه كوه سراوان قرار دارد . علاوه بر مصارف كشاورزی ، آب شرب گیلانغرب ، رودخانه كفراور، رودخانه گلین دارای آب فراوانی است. كه منطقه حاصلخیز دشت دیره (dira) را مشروب می كند. (خسرو جعفر بیگی ۱۳۸۲- ص ۸ )

حال به معرفی رودخانه های گیلانغرب می پردازیم .

رودخانه دیره: كه سرچشمه آن آب های سطحی كوه كچل، دشت كفراور و نوا كوه و چشمه سارهای دره گلین است. این رودخانه پس از مشروب ساختن دشت دیره از طریق محل موسوم به آب باریك وارد حوزه سرپل ذهاب و قصرشیرین می شود رودخانه دیره شهرستان گیلانغرب به حساب می آید . در سال های اخیر طرح سد زاگرس برای ذخیره آب آن اجرا شده است. به همین مناسب تونلی در زیر ارتفاعات سنبله حفر گردیده و چندین كیلومتر بتونی هم احداث شده است. تا آب این رودخانه در فصول سرد به پشت تنگ كورك انتقال داده شود. رودخانه دیره در بین مردم محلی به « زه رد ئاوه» معروف است. بر روی رودخانه و در نقاط متفاوتی در دشت دیره و گلین شش دهانه پل زده شده است.

رودخانه كنگاكوش: كه سرچشمه آن آب ها و سرچشمه هایی است كه از قسمت میانی و غربی دشت ویژنان به سوی تنگ گولم ( ته نگ گوله م ) سرازیر می شود . این رودخانه را می توان رودخانه ای فصلی نامید . زیرا در سال های پر باران آب آن بسیار زیاد در سال هایی كه مقدار بارش كاهش می یابد آب آن بسیار كم می شود . آبشار زیبای تنگ گولم یا ( سه ر تاف) تقریباً در ابتدای شروع این رودخانه است . جهت جریان آب رودخانه به طرف كشور عراق است .

در تابستان آب كاهش چشمگیر یافته و گاه خشكیده می شود. مسیر نسبتاً طولانی رودخانه ارتفاعات گرمسیری شهرستان گیلانغرب با قلل متعدد كه مراتع طوایف ایل كلهر است. این مسیر با بارش اولین باران پاییزی جلوه و منظره ای بسیار زیبا می یابد و تا آخر فروردین و اوایل اردیبهشت كه فصل گرما آغاز می شود . طراوت و شادابی خاص خود را حفظ می كنند.

رودخانه كنگیر ( كه نگیر) كه در گذشته جزء گیلانغرب بوده است و با تفكیك ایوان غرب از گیلان غرب و الحاق آن به ایلام بیشتر آن در ایوان و سومار جریان دارد در منتهی الیه جنوب گیلانغرب مشترك به این شهرستان ها می شود.

رودخانه گواور: كه منشاء آن چشمه ها و آب های سطحی حاصل از ذوب برفها در جانب شرقی كوه قلاجه است. جهت جریان آن از شهر سرمست به سوی رودخانه سیمره است. در سال های پر بارش آب آن زیاد می شود. در تابستان ها آب آن كاهش می یابد. در این موقع سال در انتهای دهستان گواور نزدیك روستاهای شیخ جبرییل و تولك …. آب اندكی در آن جریان دارد. ( علی اكبر علیزاده گیلان – ۱۳۹۰ ص ۱۸)

پوشش گیاهی و جنگل

گیلانغرب دارای ۲۱۶۰۰ هكتار مراتع و جنگل می باشد. به علت بارش كافی باران و برف و نیز استعداد خاك آن در رویش گیاهان ، پوشش گیاهی مناسبی در منطقه به وجود آمده است. بیشتر مراتع كه در كوهها و كوه پایه ها قرار دارند دارای پوشش جنگلی با درختانی مثل : بلوط، ون، زالزالك، انجیر و بادام می باشد.