زاهِدانْ یكی از كلان‌شهرهای ایران و مركز استان سیستان و بلوچستان است. این شهر نام پیشین آن «دُزْدابْ» بوده كه در زمان رضا شاه به «زاهدان» تغییر یافته‌است. زاهدان از سمت شمال به شهرستان زابل و، از سمت جنوب به شهرستان خاش، از سمت شرق به كشورهای افغانستان و پاكستان و از سمت غرب به شهرستان فهرج و كویر لوت محدود شده‌است. عموم ساكنان این شهر به زبان فارسی به گویش سیستانی و زبان بلوچی سخن میگویند و پیرو دین اسلام هستند.
آب و هوای زاهدان در بیش‌تر روزهای سال گرم و معتدل است. تنها در شب‌های تابستان آب و هوای این شهر رو به سردی می‌گراید. آب آشامیدنی زاهدان لوله‌كشی بوده و از طریق چاه‌های نیمه‌عمیق پیرامون شهر و آب انتقالی از چاه نیمه های زهك تأمین می‌گردد. زاهدان به‌جهت مرزی‌بودن، از موقعیت تجاری و نظامی ویژه‌ای برخوردار است؛ به گونه‌ای كه از یك‌سو راه‌آهن پاكستان كه از مرز میرجاوه وارد ایران میشود و از سوی دیگر راه‌آهن سراسری ایران به این شهر منتهی میشود.
زاهدان شهری نوبنیاد است كه در ۵۱۷ كیلومتری شرق شهركرمان و نیز در نزدیكی كشور پاكستان واقع شده‌است. این شهر از طریق راه زمینی از سمت شمال به مشهد و از سمت جنوب به چابهار مرتبط شده و همچنین دارای ایستگاه راه‌آهن و فرودگاه بین‌المللی است. زاهدان از لحاظ مختصات جغرافیایی در ۶۰ درجه و ۵۱ دقیقه و ۲۵ ثانیهٔ طول شرقی و ۲۹ درجه و ۳۰ دقیقه و ۴۵ ثانیهٔ عرض شمالی واقع شده‌است. اختلاف زمان زاهدان با تهران ۳۶+ دقیقه و با گرینویچ ۲۴۶+ دقیقه‌است.
== وجه نام‌گذاری ==به گفته ی فرری زاهدان زیباترین دانشگاه ایران را دارد و فرری به علت كار پدرش در زاهدان مستقل است افراد كهنسال زاهدان در توجیه چگونگی اطلاق واژهٔ «دُزدابْ» به این شهر، بر این عقیده‌اند كه در گذشته در برخی از نقاط این منطقه، چشمه هایی از زیرزمین بیرون آمده و برروی زمین جاری شده و سپس در فاصله‌ای نه چندان دور بار دیگر به زیرزمین فرومی‌رفته‌اند. از همین‌روی این روستا را دزداب نامیده‌اند.
به عقیدهٔ برخی دیگر، پیش‌تر در محل شهر كنونی زاهدان چاه آبی بود كه زمین‌های پیرامون آن را جنگل‌های انبوه تاغ و گز پوشانده بود. در همین دوران برخی از دزدان و راهزنان به كاروان‌هایی كه از این مكان عبور می‌كردند، هجوم آورده و اموال آنان را به غارت می‌بردند. بعدها در این محل قناتی حفر شد و روستای كوچكی در اطراف آن تشكیل شد كه به «دزداب» معروف شد.
واژهٔ «زاهدان» كه در سال ۱۳۰۸ خورشیدی، در زمان رضاشاه به این شهر اطلاق شد، در لغت به معنی «شهر پرهیزگاران» است.
در آن سال پس از پایان دادن به ناامنی‌های ایجادشده توسط دوست‌محمدخان باركزایی به‌دست تیمسار امان‌الله جهانبانی، رضاشاه از راه بیرجند و زابل به دزدآب سفر كرد. در این سفر امیر شوكت‌الملك علم، سردار قائنات، و سردار مجلل نیز همراه او بودند. به روایتی رضاشاه در راه از شوكت‌الملك علم درباره وجود ویرانه‌های شهری آباد و قدیمی در نزدیكی دزدآب به نام زاهدان خبردار میشود و پس از رسیدن به شهر تصمیم به زنده كردن این نام قدیمی می‌گیرد و آن را برای دزدآب برمی‌گزیند.
پیشینه
زاهدان تا پیش از وقوع جنگ جهانی اول، روستای كوچك و دورافتاده‌ای به نام «دُزدابْ» بود كه شمار اندكی از خانواده‌های بلوچ ساكن آن بودند. این افراد آب آشامیدنی موردنیاز خود را از طریق چند حلقه چاه موجود در پیرامون روستا تأمین می‌نمودند.
پس از جنگ جهانی اول
به‌جهت نزدیكی دزداب به دو كشور افغانستان و پاكستان و موقعیت مناسب تجاری آن با كشور هند، دولت وقت ایران با فرستادن مأموران دولتی به این روستا و بررسی كم و كاستی‌های آن، زمینهٔ تأسیس مراكز مختلف دولتی را در دزداب فراهم آورد.[۱] گروهی از افراد متخصص اهل بلژیك نیز برای تأسیس ادارهٔ گمرك وارد این روستا شدند.
تجمیع جمعیت
شمار اداره‌ها و مراكز دولتی دزداب و كارمندانی كه در این مراكز مشغول به كار بودند، روز به روز بیش‌تر می‌شد؛ از همین‌روی برخی از بازرگانان و تاجران برای خرید و فروش و رفع نیازهای روزانهٔ مردم به این روستا آمده و ساكن آن شدند. اغلب بازرگانان اهل كشور هند بودند.
بعدها كارمندان ساكن دزداب برای خود خانه‌هایی بنا كردند. بازرگانان هندی نیز برای خرید و فروش كالاهای مورد نیاز مردم، برای خود دكان‌هایی ساختند. گروهی از بازاریان اهل مشهد و یزد و شماری از كارگران اهل سیستان نیز به این روستا آمده و در آن سكونت گزیدند.
در این دوره، بسیاری از بازرگانی منطقه در دست اهالی یزد بود و در این زمینه با سیك‌های هندی زاهدان رقابت داشتند.
محدودهٔ شهری زاهدان در این دوران به فاصلهٔ میان خیابان تهران از یك سو و خیابان پشت شهرداری از سوی دیگر محدود شده‌بود. برق‌رسانی در شهر زاهدان در سال ۱۳۲۸ خورشیدی انجام شد. كارخانهٔ برق زاهدان در ابتدای خیابان سنایی قرار داشت و بانی آن یكی از اهالی یزد به نام «رزاق‌زاده» بود. وی همچنین ایجاد كنندهٔ اولین باغ در زاهدان به نام كلاته رزاق‌زاده است كه در جادهٔ زاهدان به خاش قرار دارد.
شهر زاهدان به خاطر حضور انگلیسی‌ها از قدیمی‌ترین شهرهای ایران است كه دارای آب لوله‌كشی شد. این لوله‌كشی البته در ایستگاه راه آهن شهر و برای خانه‌های كاركنان آن انجام شد. گسترش لوله‌كشی آب شهر توسط شهرداری در سال ۱۳۳۵ انجام گرفت.
در سال‌های ۱۳۲۷ و ۲۸ در زاهدان دو دبیرستان ساخته داشت به نام‌های پروین و ۱۵ بهمن. پس از آن نیز دبیرستان‌های تازه‌ای به نام‌های علم، امیرمعزی، شاه، شهناز، ایراندخت و ارم در شهر احداث شد. تنها بیمارستان شهر در این سال‌ها، بیمارستانی بود در پشت خیابان شهرداری كه یك پزشك داشت. اهالی محل به خاطر سیاه‌پوست بودن این پزشك، این بیمارستان را به عنوان «بیمارستان دكتر سیاه» می‌شناختند. پس از آن، سازمان بهداری در ابتدای خیابان دكتر شریعتی، بیمارستانی به نام بیمارستان علم(بوعلی فعلی) احداث نمود.
موقعیت جغرافیایی
زاهدان به‌عنوان مركز استان سیستان و بلوچستان در شمال این استان و در فاصلهٔ ۱۴۹۴ كیلومتری جنوب شرق تهران واقع شده و ۱۳۸۵ متر از سطح دریا ارتفاع دارد. این شهر از موقعیت جغرافیایی بسیار مناسبی برخوردار گشته و پاكستان، خراسان، كرمان و هند را به هم متصل می‌كند.
آب و هوا
آب و هوای زاهدان در بیش‌تر روزهای سال گرم و خشك بوده و معمولاً در این شهر برف نمی‌بارد. زاهدان در فصل تابستان روزهایی بسیار گرم و شب‌هایی با حرارت نسبی كم را تجربه می‌كند.
در طول سال، بادهایی با جهت جنوب غربی-شمال شرقی این شهر را تحت تأثیر خود قرار می‌دهند كه در این میان، بادهای سیستان كه ۱۲۰ روزه در زاهدان می‌وزند، از شدت گرمای هوای این شهر می‌كاهند.
آب‌ها
آب آشامیدنی موردنیاز زاهدان از طریق چاهها، چشمهها، رودها و قناتها تأمین می‌شده‌است.همچنین در حال حاضر آب قسمتی از شهر از طریق آبی كه از شهرستان زابل، توسط لوله به زاهدان انتقال داده می شود تأمین می گردد. از جملهٔ رودهای شهر زاهدان می‌توان به رودهای اومار، كچه، لادیز، لار و میرجاوه اشاره كرد.
كوه‌ها
زاهدان به‌صورت گودالی بزرگ در میان كوه‌های مختلفی قرار گرفته‌است. از مهم‌ترین كوه‌های این شهر می‌توان كوه‌های اشتران (ارتفاع: ۳۰۱۲ متر)، انجیردان (ارتفاع: ۲۲۵۵ متر)، جیكو (ارتفاع: ۲۲۵۵ متر)، پیرخان (ارتفاع: ۲۲۲۱ متر) و ملك‌سیاه، لوچو و جككولی را نام بردكوهنوردان.
كشاورزی
درآمد برخی از ساكنان زاهدان از طریق كشاورزی تأمین می‌گردد. از جملهٔ محصولات كشاورزی این شهر می‌توان جو، ذرت دانه‌ای، ذرت علوفه‌ای، سبزیجات، علوفه، گندم، گیاهان و نیز محصولات باغی و صیفی را بیان كرد.كه البته سبزی درجه ۱ زاهدان از شهرستان خاش تامین میشود.
مردم
ساكنان زاهدان را بلوچها و سیستانی ها و اقوام مهاجر تشكیل می‌دهند مردم زاهدان به زبان‌های بلوچی و فارسی به گویش سیستانی صحبت می‌كنند. هیچ منبع معتبری در مورد آمار این شهر از نظر مذهبی وجود ندارد.
