آب انبار امامزاده كه نوع مصالح و خصوصیات معماری بنا نشان از قدمت بیش از سیصد سال آن دارد واقع شدن بنا در كنار امامزاده‌ای متعلق به دوران صفوی نیز به تعیین قدمت بنا در عهد صفوی قطعیت بیشتری می‌دهد. در خصوص وجه تسمیه بنا نیز قابل ذكر است به دلیل واقع شدن بنا در كنار امامزاده به این نام خوانده شده است.بنای آب انبار امامزاده به مساحت ۱۰۲ متر مربع در جوار امامزاده مامانیك و یكی از دروازه‌های ورودی قدیم ندوشن واقع شده است. مصالح به كار رفته در بنا سنگ، ساروج، آجر و خشت است. مخزن با پلان دایره‌ای شكل به عمق تقریبی ۵ متر ایجاد شده و نمای بیرونی مخزن تماماً از سنگ می‌باشد. سه هواكش خشتی یكطرفه در اطراف مخزن موجود بوده كه یكی از آنها برای تعریض كوچه مجاور تماماً تخریب شده است.درگاه ورودی با آجر و خشت ساخته شده و پوشش سقف آن كاهگل است. منبع تأمین آب آن نیز قنات بوده است.
آب انبار امامزاده در تاریخ ۲۲ مرداد ۱۳۸۴ با شمارهٔ ثبت ۱۳۰۲۳ به‌عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
تاریخچه آب انبار :
آب انبار در كشورهای یونان و روم نیز از این شیوه برای ذخیره آب استفاده می‌شد.
آب انبار در ایران :
شرایط اقلیمی خشك و نیمه خشك بخش عمده ای از ایران، تأثیر ژرف و بنیادی در خلق پدیده‌های گوناگون معماری این سرزمین گذاشته است.
ریزش‌های آسمانی در ایران، به جز ناحیه شمالی و سواحل دریای مازندران، در بقیه نواحی بسیار كم است. به همین دلیل، از دیرباز در بیشتر دشت‌های وسیع ایران، برای دسترسی به آب، تلاش چشمگیری صورت گرفته و ایرانیان با بهره جستن از تمامی توانایی‌های خود، ده‌ها كیلومتر قنات حفر كرده اند. آنها در كنار ساخت قنات‌ها و سدها، به ذخیره سازی آب‌های فراوان زمستانی برای به مصرف رساندن آنها در فصل‌های گرم سال نیز توجه داشته اند و برای تحقق این مساله، «آب‌انبار» را بنیان گذاشته اند.
آب‌انبارها علاوه بر نقش مهمی كه در زندگی روزمره مردم داشته اند، از موقعیت خاصی نیز در فرهنگ و اعتقادات مردم این سرزمین، بهره مند بوده اند. پیوند میان آب و آیین‌های مذهبی، در دوران بعد از اسلام نیز در ایران ادامه یافت؛ به گونه ای كه نیایشگاه‌های آناهید، جای خود را به مصلی‌های شكوهمند خارج از شهر داد.
آب‌انبارها در بافت شهرهای حاشیه كویر، مركز بسیاری از آبادی‌ها و شهرك‌ها و محله‌ها بوده‌اند و در بسیاری از محله‌ها بزرگ‌ترین و چشمگیرترین واحد معماری به شمار می‌روند.
فن ساختمان و شیوه معماری در ساختمان آب‌انبارها دارای اعتبار خاصی است؛ چرا كه سازندگان این واحدها با دقت و نكته‌سنجی بسیار، به مسایل عمده ای چون میزان فشار آب بر كف و سطح آب‌انبار، مساله اندود داخل بنا، تهویه، تصفیه و جلوگیری از آلودگی آب، توجه كامل داشته‌اند.
هنر تزیین نمای خارجی این آب‌انبارها، به خصوص سردر ورودی آنها و در برخی از موارد، انتخاب اشعار جالبی برای كتیبه بالای سردر، همگی نشان دهنده آن است كه این بناها با بسیاری از ویژگی‌ها و روحیات ساكنان پیرامون خود، ارتباط نزدیك و مستحكمی داشته اند.
دلایل وجودی آب‌انبار :
دلایل جمع‌آوری و نگه‌داری آب در آب‌انبارها را می‌توان به صورت زیر دسته بندی كرد:
الف) تبخیر شدن آب در اثر تماس مستقیم با گرمای خورشید و جریان هوا
ب ) فاسد شدن آب در هوای آزاد
ج) گرم شدن آب به علت تابش نور خورشید
عملكرد و اركان آب‌انبارها :
انواع آب‌انبارها از نظر نوع عملكرد و اركان :
۱٫ آب‌انبارهای خصوصی: این آب‌انبارها در خانه‌های شهری و یا روستایی، عموماً در زیر ساختمان یا در زیر سطح حیاط ساخته می‌شوند. مخازن این آب‌انبارها معمولا مكعب یا مستطیل هستند و سقفی مسطح یا گهواره‌ای دارند. در این نوع آب انبارها اگر مخزن زیر حیاط خانه ساخته می‌شده، برداشت آب از آنها با دلو و از راه دریچه‌ای كه در سقف یا نزدیك به سقف بوده، به وسیله تلمبه دستی انجام می‌گرفته است. اما چنان چه مخزن در زیر قسمت مسكونی ساخته می شد معمولاً دسترسی به آب از طریق پاشیر صورت می‌گرفت. این مخازن، عمدتا یك هواكش یا بادگیر برای تهویه دارند كه تا بام خانه امتداد می‌یابد. گنجایش برخی از این آب‌انبارها برای تامین مصرفی سه تا چهار سال یك خانه، كافی است.
«ایران به جز چند رود بزرگ و متوسط كه با بهره‌مند بودن از سرچشمه‌های برفگیر، در تمامی طول سال جریان دارند، عمده رودها در بخش كوتاهی از سال، آب در بستر دارند و بیشترشان از میانه بهار تا پایان پاییز، خشك و بی آب هستند.»
۲٫ آب‌انبارهای عمومی: این آب‌انبارها اكثراً بناهای بزرگ و چشمگیری هستند و سازندگان آنها حكام و اعیان یا مردان نیكوكار محلی بوده‌اند كه هزینه ساخت آنها را از بیت‌المال یا از اموال خویش می‌پرداخته اند.
الف) آب‌انبارهای شهری: معمولاً در مراكز محله‌ها و در كنار امكان مذهبی، آموزشی، رفاهی و تجاری ساخته می‌شدند. نمونه‌های بازمانده از این آب‌انبارها نشان می‌دهد كه آنها نسبت به انواع دیگر دارای ظرفیت بیشتری بوده و می توانستند نیاز محلات پرجمعیت شهری را برای ماه‌ها تأمین كنند.
اهمیت حیاتی این بناها موجب می‌شد كه در انتخاب نوع مصالح و كیفیت ساختمان آنها شود و افزودن بر بخش‌ها و اجزای ضروری، جلوخان‌هایی بزرگ، سردر و هشتی، پله‌های پهن، بادگیرهای بلند و همچنین تزیینات گوناگون در آنها به كار رود.
۲_ب) آب‌انبارهای روستایی: عموماً در میدان‌های مركزی روستاها ساخته می‌شدند. این آب‌انبارها معماری بسیار ساده ای داشتند و از مصالح موجود در محل و بیشتر بدون تزیینات و پیرایه‌ها، شكل می‌گرفتند.
۲-ج) آب‌انبارهای قلعه ای: این آب‌انبارها بسیار ساده و اغلب به صورت حوض‌های سرپوشیده‌اند. مخزن آنها نسبتاً كوچك و عمیق است و به شكل چاهی سریع در قسمت مركزی آب‌انبار ساخته می‌شده است. برخی از آنها به نحوی با مجموعه بناهای قلعه تركیب شده‌اند كه بتوانند آب باران كه روی بام‌ها و صحن قلعه روان می‌شود، جمع آوری و ذخیره كنند.
معماری آب‌انبارهای داخل كاروانسراها را می‌توان تاثیر گرفته از این نوع آب‌انبارها دانست و در این گروه مطالعه كرد. این بناها معمولاً به صورت حوض‌هایی سرپوشیده در میان حیاط و روی محورهای اصلی كاروانسرا ساخته می‌شدند.
۲-د) آب‌انبارهای میان‌راهی: این آب‌انبارها معمولا در مسیر جاده‌های كاروان‌رو و در كنار كاروانسراها شكل می‌گرفتند. آنها مخازن استوانه‌ای و پوشش گنبدی دارند و برخی نیز اطاق و كلاه فرنگی‌هایی برای استراحت مسافران و خواندن نماز دارند.
۲-ه) آب‌انبارهای بیابانی: معمولاً در بیابان‌های خشك و به منظور سیراب كردن دام‌ها ساخته می‌شدند. مخازن این آب‌انبارها معمولا چهارگوش ساخته می‌شده و دیوارهای‌شان حدود دو متر بالاتر از سطح زمین بوده است.
