امامزاده سیدجمال الدین (ع) تبریز

آستان امامزاده سید جمال الدین(علیه السلام) در شهرستان تبریز و در محل قدیمی قبرستان كهنه در محله راسته كوچه (خیابان شهید مطهری فعلی) قرار دارد. بنای امامزاده سید جمال در بافت قدمی شهر واقع شده و با نام هایی همچون «امامزاده موسی»، «امامزاده كهنه» و «امامزاده» راسته كوچه نیز شناخته می شد.
بقعه امامزاده سید جمال (علیه السلام) از سه سمت شمال، جنوب و شرق به كوچه های همجوار محدود بوده و از قسمت غربی منتهی به مدرسه دخترانه دانش است. این مدرسه در سال ۱۳۹۱ ش از طرف اداره كل اوقاف و امور خیریه استان تخریب گردید تا طرح توسعه آستان آن امامزاده از ضلع غربی ادامه یابد.
تاریخ ساخت نختسین بقعه ی امامزاده سید جمال (علیه السلام) معلوم نیست ولی با توجه به منابع معتبر مزار ایشان پیش از قرن دهم هجری معروف به امامزاده بوده و پس از قرن دهم حسب و نسب ایشان كشف و به كتاب های مربوطه راه یافته است. آیا امامزاده سید جمال از سده های قبل دارای بقعه و بارگاه بوده و یا در سده های اخیر احداث شده است؟ از قرار معلوم بنای بقعه از سده ی یازدهم به بعد ساخته شده و حشری از «گنبد مرقدش به رنگ گنبدفلك نیلگون» خبر داده و طباطبایی هم از گنبد او «بر نوك آسمان نیلگون و كبود» تعبیر آورده است.
مساحت بنای قدیمی مشخص نیست، حشری در حوالی مزار از مسجدی به نام «مسجد حاجت» نام می برد.
طباطبایی هم بعد از ذكر مطالب حشری در مورد مسجد حاجت مطلبی آورده است.
نادر میرزا برخی از مشخصات و طول و عرض مسجد را ذكر می كند و می نویسد:
ابتدا كه شخص داخل می شود مسجدی است ۳۰ قدم در طول و شش قدم در عرض، و در بالای درِ بیرون مسجد، در روی سنگ مرمر این كلمات را مرقوم كرده اند:
«بسم الله الرحمن الرحیم
مرقد منور الانوار امامزاده موسی بن جعفر المشتهر به «سید جمال الدین» او به امام همام موسی كاظم (علیه السلام) منتهی می شود، نمّقه حسین الموسوی، سنه ۱۲۴۴.»
در انتهای مسجد درِ علیحده نصب كرده اند، و از این در داخل بقعه می شود. بقعه گنبد و صندوق چوبی دارد و در محراب بقعه سنگ سیاهی را به طور گلسازی حجاری نموده اند و در جای محراب به كار برده اند، علامت خطی و آثاری غیر از آنچه گفته شد، ندارد.
عبدالعلی كارنگ كه از نزدیك بقعه را دیده در مورد ساخت و خصوصیات بنای مسجد و بقعه می نویسد:
در ورودی مسجد از سوی شمال است. این در به كفشكن مسجد باز می شود و در رو به روی آن در مسجد قرار گرفته است. در ضلع جنوبی مسجد راهی به زیارتگاه تعبیه گردیده است. مرقد امامزاده درست در زیر گنبد بالنسبه بزرگی واقع شده كه پاطاق مقرنسی دارد. روی آن صندوق چوبی زیبایی نهاده اند. صندوق كهنه؛ ولی سالم است. روی آن پرده و پارچه ی سیاهی انداخته اند. در كنار قبر، منبر سه پله ای گذاشته شده است… محراب سنگی مقرنسی نیز در زیارتگاه تعبیه كرده اند كه تزییناتی از گل و بوته و اسلیمی دارد و روی آن ها را رنگ زده اند. در حیاط زیارتگاه كه گورستان كوچكی است طرح چند قبر مندرس و یك قوچ سنگی سالم دیده می شود. اخیراَ یك در آهنی به جای در پیشین آن كه به سوی جنوب باز می شود نهاده اند، كتیبه ای نیز بالای آن نصب كرده اند كه مضمونش چنین است:
هذا باب البقعة الشریفة لمرقد السید الجلیل النبیل، ابوالحسن موسی الجمال بن ابی القاسم جعفر الجمال بن ابی جعفر محمد بن ابراهیم الیمامی او الیمانی بن عبیدالله بن الامام الهمام موسی بن جعفر (علیه السلام).
اما بنای كنونی امامزاده سید جمال (علیه السلام) در مساحتی در حدود ۸۳۵ متر مربع قرار دارد و از سنگ، آجر، ملاط، گچ، آهن و چوب ساخته شده است. بقعه متشكل از صحن، مسجد حاجت، حسینیه، گنبدخانه، سرویس های بهداشتی زنانه و مردانه و كفشكن است. نمای بیرونی بقعه آجری است و دارای ازاره ای از سنگ مرمر می باشد. دو گلدسته در نمای جنوبی است و در بالای هر كدام پرچم سبزرنگی نصب شده است.
محدوده ی صحن با دیوارهایی از سنگ تیشه ای و نرده های آهنی در ضلع جنوبی و شرقی از كوچه های همجوار جدا شده و دو ورودی آهنی از ضلع های شرقی و جنوبی دارد. در ضلع غربی صحن، آشپزخانه و حسینیه قرار دارد كه در سال های اخیر ساخته شده است. كف صحن با آسفالت پوشانده شده و یك قوچ سنگی در صحن قرار دارد.
ورودی بنا و كفشكن در ضلع شمالی صحن قرار دارد. بر بالای ورودی كفشكن تابلوی سبزرنگی قرار دارد و عبارت «السلام علیك یابن رسول الله، حرم مطهر امامزاده حضرت موسی بن جعفرالجمال» بر روی آن نوشته شده است. در ضلع شرقی كفشكن سرویس بهداشتی قرار داد.
در ضلع شرقی كفشكن درِ پیش فضای مسجد، قرار دارد و جنس آن از آلومینیوم بوده و دارای نعل درگاهی قوس شبدری است. در ضلع شمالی پیش فضا درِ قدیم مسجد وجود دارد، در ضلع غربی آن راه پله ای كه به انباری منتهی می شود. در ضلع جنوبی پیش فضا مسجد دالانی است كه در سمت شرقی دالان، آبدارخانه واقع شده است. مسجد دارای دو ورودی در ابتدا و انتهای دالان بوده و جنس درهای ورودی از چوب با نعل درگاهی قوسی شكل است.
مسجد دارای قرنیزی از چوب بوده و سقف آن همچون سقف سایر قسمت های بقعه با طاق اجرا شده و لایه ی بین آجرها دارای بندكشی است. مسجد دارای شش پنجره از نمای شرقی و چهار پنجره از نمای غربی است. نعل درگاهی آنها قوس شبدری كُند بوده و از حفاظ آهنی برخوردارند. محراب مسجد با كاشی هفت رنگ اجرا شده و آیه ی شریفه ۱۴۴ سوره مباركه بقره در زمینه لاجوردی كاشی كاری شده است. در دو طرف محراب دو در چوبی قرار دارد كه به گنبدخانه باز می شوند. ورودی غربی مخصوص بانوان و ورودی شرقی از آن آقایان است. گنبدخانه دارای قرنیز چوبی و گنبدی آجری است. سطح درونی گنبد مقرنس كاری و رنگ آمیزی شده است. محراب مقرنسی گنبدخانه سنگ قبری با خط نستعلیق جلی در ترنج های بیضی شكل به دیوار نصب شده است.
ضریح آلومینیومی به ابعاد ۱/۹۰×۱/۲۵ متر در زیر گنبد قرار دارد. روی ضریح با پارچه ی سبزرنگی پوشانده شده و به علت پوشیده بودن روی قبر عبارات سنگ قبر معلوم نشد. بر روی قبر دو شمعدانی قرار دارد.
در داخل بقعه یك تابلوی بزرگی است كه حاوی مكتوبه ای از آیت الله حاج شیخ هدایت الله غروی تبریزی در مورد تكریم و احترام و تأیید نسب نامه ی امامزاده سید جمال (علیه السلام) است.
آستان مباركه امامزاده سید جمال (علیه السلام) در سال ۱۳۷۴ ش با حمایت آیت الله سید مرتضی مرعشی نجفی با همكاری های جناب آقای مهندس عبدالعلی زاده استاندار وقت و با همت متولی سخت كوش امامزاده، آیت الله سیدمهدی مرعشی نجفی به سبك سنتی تعمیر و مرمت گردید و هم اینك از امكانات خوبی برخوردار است.
هم اكنون آستان مقدس امامزاده سید جمال (علیه السلام) یكی از مراكز بسیار باصفا و معنوی شهرستان تبریز بوده و زائران در مناسبت های دینی در طول سال و ایام هفته در آنجا حضور می یابند و به زیارت می پردازند.