شهر برازجان

شهر بُرازجان مركز شهرستان دشتستان واقع در استان بوشهر در ایران است.
برازجان دومین شهر بزرگ استان بوشهر است و در ۶۵ كیلومتری شمال شرق بندر بوشهر و بر سر راه ارتباطی و بازرگانی شیراز به بوشهر و در ارتفاع ۸۰ متری از سطح دریا واقع شده است.

نام‌های قدیم شهر به ترتیب تااوكه، برازگان و برازجان بوده است. برازجان یكی از مراكز تمدنی در دوران هخامنشی به شمار می‌آید. بقایای كاخ كورش در برازجان پیدا شده است.

اطراف برازجان می‌توان مناظر زیبایی از نخلستان‌ها دید. این نخلستان‌ها متراكم ترین نخلستان‌های كشورند. همچنین دژ برازجان بزرگ ترین بنای تاریخی استان بوشهر است.

مردم شهر به گویش دشتستانی حرف می‌زنند.

وجه تسمیه

درباره وجه تسمیه برازجان روایت‌های زیادی وجود دارد، از جمله:

برازجان متشكل از دو جز است: (بُراز) بمعنی شخص بزرگ و ارجمند و (جان) كه تغییرشكل یافتهٔ (گان) است، پسوند مكان می‌باشد. برازجان بمعنی جایگاه بزرگان. فرصت الدوله شیرازی نیز در آثار عجم آورده است: «برازجان را برازگان نیز گویند»
از كلمه گرازدان گرفته شده است: زیرا در گذشته اطراف شهر گراز وجود داشته است.

تاریخ

تاریخ برازجان به سه دوره تقسیم می‌شود:

پیش از اسلام
صدر اسلام تا صفویه
صفویه تا كنون

دوران پیش از اسلام(باستان)

سابقه شهر برازجان به دوران هخامنشیان بازمیگردد. در دهه ۵۰ شمسی به طور تصادفی كاخ زمستانی كورش در چرخاب برازجان كشف گردید. همچنین بقایای كاخ دیگری نیز به نام بردك سیاه كشف شده است. نام قدیم شهر برازجان تااوكه بوده است.

هنگام حمله اعراب به دشتستان، مردم محلی مقاومت كردند و در جنگ گناوه (توج) شكست خوردند. رهبرشان نیز به كشتن رفت.
دوران پس از اسلام تا صفویه

در دوران اسلامی برازجان رونق داشت. ابوالقاسم پسر احمد جیحانی جغرافی دان قرن چهارم هجری در كتاب اشكال العالم نام برازجان را در كنار شهرهای فارس قدیم همانند كازرون و كمارج آورده است. برازجان چند نوبت خراب و باز ساخته شده است.
دوران صفویه تا كنون

اولین تفنگچیان ایران در دوران صفویه از مردم جنوب و دشتستان بودند. در دوره افشاریه مردم برازجان برضد نادرشاه شوریدند.

حدود ۳۰۰ سال پیش شخصی به نام حسین خان بر دشتستان حكومت می‌كرد. یكی از خادمان وی به نام ملاعلی از او تقاضا كرد تا یك آبادی احداث كند. به وی اجازه داده شد. ملاعلی بر روی خرابه‌های شهر قدیمی برازجان، آبادی اش را بنا كرد. برازجان جدید به سرعت به دلیل موقعیت جغرافیایی پیشرفت كرد و بر جمعیت آن افزوده شد. حسین خان با عدم پرداخت خراج از سوی برازجان مواجه شد و به آن یورش برد. برازجان را تخریب و كشتار نمود. مردم شهر، برازجان را در محله «چاه آب خطیری» بازسازی كردند. دوباره حسین خان به شهر تاخت و آن را ویران كرد. شاه منصور پسر ملاعلی در محله قلعه شهر را بازسازی نمود و مستحكم ساخت. در سومین حمله حسین خان به شهر، منصور خان با یارانش به مقابله او شتافت در جنگی كه در بنداروز در گرفت برازجانی‌ها پیروز شدند و بدین ترتیب شهر از خطر نجات یافت.

در دوران زندیه، برازجان و دشتستان رو به اعتلا گذاست. لطفعلی خان زند در هنگام نبرد با قاجاریان به برازجان پناه آورد و ۳۰۰ تفنگچی به كمكش آمدند. در دوران قاجاری نیز در كتابهای مختلف از جمله فارسنامه ناصری و سفرنامه‌های مختلف از جمله لرد كرزن و محمدعلی سیاح محلاتی و … درباره قصبه برازجان یا شهر برازجان اشاراتی وجود دارد.

معروف ترین خان‌های برازجان یكی سالم خان و دیگری میرزامحمدخان غضنفرالسلطنه برازجانی می‌باشند.

سالم خان فردی نیكوكار بود و خدماتی ارزنده در زمان خود به برازجان تقدیم داشت، از جمله حمام سالم خانی و قنات سالم خانی كه سالها مورد استفاده مردم بود.

میرزامحمدخان دارای نبوغ سیاسی بود و ذوقی شاعرانه داشت. در جریان جنگ جهانی اول وی رشادت‌ها به خرج داد و با انگلیسی‌ها در سربست چغادك جنگید. در جریان خلع سلاح جنوب در زمان پهلوی از خود مقاومت نشان داد و سرانجام در سال ۱۳۰۸ به دست عاملان پهلوی و با زبان روزه در منطقه پشت كوه به شهادت رسید و در شاه پسرمرد به خاك سپرده شد.
جمعیت

بر اساس سرشماری رسمی سال ۱۳۹۰ این شهر با جمعیت ۹۵،۴۴۹ نفر، دومین شهر پرجمعیت استان بوشهر است.جمعیت آن در سال ۱۳۸۵ برابر با جمعیت ۹۲٬۲۲۱ نفر بوده است.

بیشترین رشد جمعیت برازجان بین سالهای ۵۵ تا ۶۵ بود كه از ۳۱۶۱۱ به ۶۷۰۵۲ نفر رسید. افزایش نرخ جمعیت برازجان بیشتر به خاطر مهاجرت روستاییان به شهر بوده است. همچنین در زمان جنگ عده‌ای از خوزستانی‌ها به برازجان آمدند و در شهرك فتح جاداده شده‌اند. استان بوشهر دارای بیشترین رشد جمعیت كشور است.
كوهها

گیسكان، كوهستان سر به فلك كشیده و استوار چون مردم دشتستان، در شرق برازجان قرار دارد. مرتفعترین قله برازجان “قله پراس” به ارتفاع ۱۸۵۰ متر می‌باشد كه در منطقه گیسكان واقع شده است.
رودها

رود شاپور (با ۲۳۰ كیلومتر طول) و دالكی (با ۲۱۵ كیلومتر طول) و رود حله و رود فصلی معروف آردو در برازجان، از رودهای معروف شهرستان هستند.
درختان

از درختان معروف این سرزمین نخل، گز، كهور، بادام كوهی (به گویش محلی: اهلوك)، خَرگ (استبرق) و كُنار را می‌توان برشمرد.
حیوانات

از حیوانات بومی هم می‌توان به گراز، بزكوهی، مارمولك و گوسفند و از پرندگان هم به كلاغ زاغی (قلاسوزوك)، فنچ تاجدار، فنچ مجنون، تیهو، چغول و سینه سرخ و بلبل اشاره كرد.
اقتصاد
كشاورزی

برازجان قطب كشاورزی استان است و كشاورزی آن قدمتی ۷۰۰۰ ساله دارد. مجموع اراضی مزروعی این شهرستان ۲۴۰‎،۰۰۰ هكتار است. مهمترین محصول كشاورزی آن خرما است كه از بیش از ۱۰‎،۰۰۰،۰۰۰ اصله نخل به دست می‌آید. شایان ذكر است كه برازجان متراكم ترین نخلستان ایران را دارد. مهمترین انواع نخل در این منطقه كبكاب، خاصه، قصب و شیخالی هستند. بیشترین كلزا، كاهو، تنباكو و گندم استان در دشتستان به دست می‌آید.
صنعت

شهرك صنعتی بزرگ برازجان و شهرك صنعتی خوشاب دو شهرك صنعتی دشتستان هستند. از مهمترین كارخانه‌های آن می‌توان به سیمان دشتستان، گچ، دو كارخانه آرد، موادغذایی، دستمال كاغذی مبارك و وسایل بهداشتی، ایزوگام، لوله پلی اتیلن و صنایع مرتبط با نخیلات اشاره كرد.
مردم

گویش دشتستانی، مردم برازجان به گویش دشتستانی صحبت می‌كنند. كه گویش رایج مردم شهرستان دشتستان در استان بوشهر است. بعضی محققین ریشه آن را لری جنوبی می‌دانند و عده‌ای دیگر آنرا فارسی جنوبی آمیخته به بعضی واژه‌ها یا ویژگی‌های گویش لری می‌دانند.

فرهنگ
غذاهای محلی

با توجه به اقلیم گرم و خشك برازجان، ساكنین برازجان از گذشته تا به امروز به غذاهای به خصوصی روی آورده‌اند كه معمولا مزهٔ تند و ترش دارند. همچینین نزدیكی به دریا باعث شده فرآورده‌های دریایی به وفور در اختیار مردم قرار گیرد. از این دسته غذاها می‌توان به قلیه ماهی و میگو، دال عدس، پَهتی چُندُر، اُوداغك (اِشكنه)، لِلَك، رشته تِپَك اشاره كرد.
جاذبه‌های گردشگری
جاذبه‌های طبیعی

نخلستانهای سرسبز، شاهزاده ابراهیم در ۱۸ كیلومتری جنوب شرقی برازجان و ارتفاعات اطراف آن، كوهستان گیسكان (دشت نرگسی و بام بلند)، آبشار شول، آبشار فاریاب در پشتكوه، چشمه زیرراه در ۱۵ كیلومتری برازجان (روستای زیرراه)، چشمه آب گوگردی در دالكی، پارك جنگلی سركره در ۸ كیلومتری جنوب برازجان، امامزاده شاه پسرمرد در بوشكان، سد انحرافی سرقنات، سد رئیسعلی دلواری (شبانكاره).
جاذبه‌های مذهبی

امام زاده ابراهیم: بقعه امام زاده ابراهیم كه در میان مردم محل به نام شاهزاده ابراهیم معروف می‌باشد در دوازده كیلومتری جنوب برازجان و در ارتفاعات گیسكان قرار دارد. بقعه امام زاده ابراهیم و روستای مجاور آن به نام ننیزك (یا نی نیزك) به وسیله یك جاده فرعی آسفالته كه به جاده اصلی برازجان-اهرم می‌پیوندد بابرازجان مركز شهرستان دشتستان در ارتباط است. طبق روایات تاریخی و سینه به سینه، امام زاده ابراهیم فرزند امام موسی كاظم است.

مساجد قدیمی برازجان: “مسجد فردوس”، “مسجد جنت” و “مسجد قلعه”
جاذبه‌های تاریخی

آثار باستانی برازجان شامل كاخ زمستانی كوروش (چرخاب)، دژ برازجان، و تل مر می‌باشد. گور دختر و كوه قلعه واقع در كوههای گیسكان مجاور شهر برازجان از دیگر آثار باستانی این شهر بشمار می‌آید موقعیت و ویژگی آثار تاریخی برازجان:

كاخ زمستانی كوروش هخامنشی: در جنوب غربی برازجان، با قدمتی حدود ۲۵۰۰ سال كه تلاش برای یافتن بقایای آن ادامه دارد.
گور دختر: در روستای پشت پر، بخش ارم، مشابه مقبره كوروش، متشكل از ۲۴ قطعه سنگ؛ متعلق به مادر یا دختر كوروش هخامنشی.
كاخ بردك سیاه: در ۱۲ كیلومتری شمال غرب برازجان، روستای درودگاه؛ مربوط به داریوش هخامنشی كه تلاش برای یافتن بقایای آن ادامه دارد.
كوشك اردشیر: در مجاورت گوردختر؛ مربوط به عهد اردشیر ساسانی، ساخته شده با سنگ و ساروج.
دژ برازجان یا كاروانسرای مشیرالملك: بعنوان نماد اصلی شهر برازجان در میانه شهر، مربوط به اوایل قاجاریه، ساخته شده از سنگ با نمای بسیار زیبا و منحصربه‌فرد. این بنا در زمان پهلوی زندان بوده (از زندانیان معروف: آیت‌الله طالقانی، مهندس بازرگان، آیت‌الله هاشمی رفسنجانی و.).. و اكنون در حال بازسازی است. این بنای بسیار معتبر و مستحكم كه به دژ برازجان یا كاروانسرای مشیرالملك برازجان معروف است، در مقابل میدان اصلی شهر برازجان قرار دارد و در سال ۱۲۸۸ قمری مطابق با سال ۱۲۵۰ شمسی بنا به دستور یكی از نیكوكاران شیراز به نام حاج میرزاابوالحسن خان مشیرالملك شیرازی با هزینه‌ای معادل چهل هزار تومان به پول آن زمان و با معماری استاد حاج محمد شیرازی ساخته شده است. مصالح بكاررفته آن تماماً سنگ و ساروج و تخته سنگ‌های بزرگ و كوچك در دیوار و كف است. بنا دارای چهار برج می‌باشد. مساحت آن: ۷۰۰۰ مترمربع با زیربنایی معادل ۴۲۰۰ مترمربع و ارتفاع هر برج: ۱۲٫۷۰ متر و دارای ۶۸ باب اتاق است.

همچنین كوه قلعه (در ارتفاعات شرق برازجان)، پل مشیرالملك (۲۴ كیلومتری شمال برازجان)، كاروانسرای دالكی، چهل خانه سعدآباد، قصر دختر و گوری گاه در تنگ ارم، قلعه سبز در شبانكاره، سد سبا در روستای كان سرخ وحدتیه (مربوط به هخامنشیان)، قلعه غضنفرالسلطنه در كوه قلعه، بازار قدیمی و سرپوشیده برازجان از جمله آثار تاریخی دشتستان هستند.
ره آورد

مهمترین سوغاتی‌های برازجان عبارتند از: خرما، رطب، خارك، حصیر و محصولات بافته شده با برگ نخل و سایر فراورده‌های نخلیلات، ظروف سفالی، قالی، قالیچه، گبه، گلیم، نمد، گیوه، عبا، ملحفه، قبا، ارده (شیره كنجد)، قلیه ماهی و میگو، انواع حلوا، رنگینك؛ گرده و مشتك و انواع دیگر نان محلی، لورك و ماست و سایر لبنیات محلی، خاك شیر (درمان درد معده)، زیره، بنگو، گل گاوزبان و شنبلیله.