بیضا شهری است تاریخی در شهرستان سپیدان استان فارس در جنوب ایران در حدود ۳۰ كیلومتری شمال غربی شیرازعلت نامیدن این شهر به نام بیضا، وجود دژی در این منطقه بود كه بدست پاپك با سنگ مرمر ساخته شده بود. پس از حملهٔ اعراب، این منطقه، بیضا؛ به معنی سپید نامیده شد. قدمت این شهر به بیش از ۸۰۰۰ سال می‌رسد. درسالهای اخیر آثار تاریخی بسیاری دربیضا كشف گردیده. این شهر زادگاه كورش بزرگ بوده و در زمان هخامنش از رونق بسیاری برخوردار بوده‌است.
درباره بیضا
تاریخچه
شهرتاریخی بیضا(یا انشان) یكی از شهرهای كهن و تاریخی ایران در ناحیه بیضا كه در مناطق سردسیر فارس قرار داشت و ویرانه‌های آن نزدیك آبادی تپه ملیان برجاست. یاقوت حموی، به نقل از حمزه اصفهانی، می‌نویسد: نام بیضا تازی شده كلمه فارسی «دَر اِسفید» احتمالاً دژ سپیداست. نام فارسی آن، نَسا، نَسایك / نَساتك / نَشانك بود.
قبل از اسلام
بنای شهر بیضا را به گشتاسب، پسر لهراسب كیانی، نسبت می‌دهند. در زمان ساسانیان هنگامی كه اردشیر هفت ساله شد، پدرش، بابك، او را با خود به نسا (بیضا) نزد جوزهرشاه (یا جُزهر/گوزهْر) برد.اردشیر، هنگامی كه بزرگ شد، به پدر توصیه كرد كه بر گوزهر كه تختگاهش در بیضا(نسا)بود بشورد. پدر نیز چنین كرد؛ گوزهر را كشت و تاج او را گرفت.
دوران زندیه
از دوره زندیه به بعد، در منابع، نام تل بیضا آمده كه ظاهراً مكان قدیمی شهر بیضا، و گذرگاه و توقفگاه سپاهیان زندیه و قاجار بوده‌است. احتمالاً در این موقع، بلوك بیضااز لحاظ كشاورزی وضع مناسبی داشته‌است، به طوری كه هنگام حمله آقا محمدخان قاجار به فارس، در پایان دوره لطفعلی خان زند منابع سپاهیان لطفعلی خان از بلوك بیضا تامین می‌شد.
در ۱۳۱۱، درازای بلوك بیضا از بوزنجان حدود سی كیلومتری جنوب شرقی اردكان (فارس) تا كوشك در۲۱ كیلومتری شمال شرقی زرقان هشت فرسنگ و پهنای آن از روزستای تنگ خیارهدر ۷۳ كیلومتری جنوب شرقی اردكان بیشتر از سه فرسنگ بود. از شمال به رامجرد و كامفیروز، از مغرب به اردكان، و از جنوب به حومه شیراز محدود می‌شد و مرغزار آن، «قرق بیضا»، سه فرسنگ در یك فرسنگ وسعت داشت و چراگاه اسبهای دیوانی و توپخانه شیراز بود. شهر ملیان (آبادی ملیان امروزی در كنار ویرانه‌های آن قرار دارد) مركز قدیمی بیضا بود كه در آن محل، آثار فراوانی از عمارات بزرگ ویران شده و نیز در بعضی از جاهای آن آثار باروی قدیمی شهر دیده می‌شود كه وجود بیضای بزرگ و تاریخی قرون گذشته را ثابت می‌كند.
در سال ۱۹۷۲ میلادی پروفسور سامنر آمریكایی كاوش های خود را در تپه های روستای ملیان آغاز كرد و به شواهدی از تمدن انزان یا انشان دست یافت .
گیتاشناسی
بیضا در شهرستان سپیدان، در شمال غربی استان فارس در منطقه سردسیر، در دشتی چمن زار واقع شده و مشتمل است بر دهستانهای بیضا، بانش و كوشك هزار، از شمال به بخش كامفیروز، در شهرستان مرودشت، از مشرق به شهرستان مرودشت، از جنوب به شهرستان شیراز و از مغرب به بخش مركزی شهرستان سپیدان محدود است. از كوههای مهم آن گر، مُور، شش پیر و نِسا، از رشته كوههای زاگرساست، و تنگ غوره دان (قوره دان)در دهكده ایاسجان در دامنه شمالی كوه غوره دان واقع است. رود فصلی اردكان و رود شش پیر اراضی آن را مشروب می‌كنند. رود كر درجانب شمال شرقی آن جریان دارد. این بخش، دارای چندین رشته قنات و چشمه‌های فراوان است، از جمله جورك، چله گاه بزرگ، چله گاه كوچك، انجیرك و هفت خوان در كنار دهكده هفت خوان. آبادیهای آن عمدتاً در دشت قرار گرفته‌است. از گیاهان و درختان بلوط، بنه، بادام كوهی، كتیرا، گون و گل گاوزبان، و از حیوانات، بزكوهی، قوچ، میش، آهو، گرگ، گراز، روباه، بزكوهی، خرس، و خرگوش، و از پرندگان كبك و تیهو را می‌توان نام برد.
مناطق مهم
آبادیهای مهم بخش بیضا عبارت است از: شهرهرابال مركز بیضا در حدود ۵۴ كیلومتری جنوب شرقی اردكان (فارس)كه دو زیارتگاه به نامهای ناصربن عمار و امامزاده ابراهیم دارد؛ بانش، كوشك هزار، و تل بیضادر ۶۳ كیلومتری جنوب شرقی اردكان (فارس)كه آثار قدیمی بسیاری دارد. دهكده ملیان در ۶۴ كیلومتری جنوب شرقی اردكان (فارس) كه آثاری از چند قلعه قدیمی، یك تپه باستانی و زیارتگاهی به نام سیداحمدشاه دارد. دهكده شیخ عبود كه زیارتگاهی به نام شیخ شهاب الدین و محلی به نام شاه غیب داردو دهكده زیادآباد حدود ۵۹ كیلومتری جنوب شرقی اردكان (فارس) كه برخی آن را همان «قلعه زیاد» دانسته‌اند.
روستای هرابال با روستای همسایه اش ادغام شده و اكنون به شهر بیضا تبدیل شده است .
