بازیهای محلی كرمان

استان كرمان همچون دیگر استان‌های كشورمان از فرهنگ غنی و پرباری برخوردار است.
امروزه توسط كارشناسان هنری این استان ۷۰ نوع بازی محلی شناسایی شده و در كتاب بازی‌های محلی كرمان به چاپ رسیده است.

برای آشنایی بیشتر با بازی‌های محلی استان كرمان، برخی از آنهار را معرفی كرده‌ایم كه عبارتند از:

آروسیو، اتصالو، ازكجا زنو، استخوان‌بازی، اشكست‌بازی، الاكلنگ، برنجك، بر، ناز نازو، پابالایو، پاوردیوارو، ترنه‌بازی، توخطو، جموجمو هویزه، جوسیا، چش تپه‌كا، چشم گریزپا، خاله ستاره، خاموشان، خرسك، خرگوشو، خم‌پلی، دارپلان، دارتوپ، دستكی، دستمال‌بازی، روروقامی، زنجیرباف، سرگریزكو، سنگ تق‌تقو، سه‌پی گودالو، شنبه یكشنبه، شین خونه‌بازی، طناب‌بازی، عمو سبزی‌فروش، قاب‌بازی، قلعه‌بازی، كشامشا، كشتی كویری، كلاه دیوار، گردوبازی، گرگم به زمین، گرگم به‌هوا، گل‌ها چه گل، گو سه نگهداری، گوشیطونو، لپربازی، مار اومده موش اومده، مازندرون، من منی، ننه پیرزالو، هس‌بازی، یا داود، یه وردار دو وردار و …
اشكست‌بازی؛ بازی محلی مردم سیرجان

بازیكنان با انتخاب دو استاد به دو گروه تقسیم می‌شوند. بعد لباس‌های خود را بیرون می‌آورند و پاچه‌های شلوار را بالا می‌زنند. زمین بازی را به دو قسمت لرد (lord) و تو (tu) تقسیم می‌كنند. یكی از دو گروه در قسمت لرد زمین یعنی خارج آن و گروه دیگر در قسمت «تو» ی زمین (داخل) قرار می‌گیرد.

آن‌گاه افراد خارج سعی می‌كنند افرادی را كه داخل هستند بگیرند و داخلی‌ها هم متقابلاً سعی در دستگیركردن افراد گروه مقابل دارند. هریك از افراد دو گروه كه بسوزند از بازی بیرون می‌روند. بازی را ادامه می‌دهند تا زمانی‌كه همه ٔ افراد یك گروه كنار گذاشته شده باشند (كشته شوند) كه درنتیجه گروه مقابل برنده خواهد بود.

ترنه‌بازی؛ بازی محلی مردم شهرستان بم

ابتدا با قاپ انداختن، شاه، وزیر و دزد را تعیین می‌كنند. بعد دزد به فرمان شاه مجازات می‌شود. مجازات ممكن است تعداد معینی ترنای آتشی یا آبی و هم‌چنین سبیل مال آتشی و یا آبی باشد.

خرسك بازی؛ محلی مردم شهرستان كرمان

ابتدا قرعه‌كشی كرده و یك نفر را انتخاب می‌كنند. بعد دست او را به مچ پای آن می‌بندند و دیگران او را با ترنا می‌زنند.

بازیكن باید در همان وضعیت سعی كند دامن یا ترنای یكی از آنها را بگیرد كه در این صورت دست و پای او را باز می‌كنند و كسی كه دامن یا ترنایش گرفته شده به‌جای او قرار می‌گیرد و به‌همین ترتیب بازی را ادامه می‌دهند.

دستمال‌بازی؛ بازی محلی مردم شهرستان جیرفت

ابتدا دو نفر استاد انتخاب می‌شوند و به‌شیوه انتخاب اسامی یاران خود را انتخاب می‌كنند. دو استاد یاران خود را در فاصله ٔ پنجاه‌متری از یكدیگر می‌نشانند و در وسط این فاصله سنگ یا چیز دیگری را به‌عنوان نشانه می‌گذارند. دو استاد كنار این نشانه ایستاده و دستمال‌ بازی را در دست می‌گیرند.

بعد قرعه‌كشی می‌كنند تا گروه شروع‌كننده بازی مشخص شود. آن‌گاه استاد گروه شروع‌كننده دستمال را پیش گروه خود برده و طوری‌كه استاد گروه مقابل متوجه نشود، آن را زیر پای یكی از یاران خود پنهان می‌كند و خود یك قدم دورتر می‌ایستد.

پس از آن استاد گروه دیگر باید بگوید دستمال زیر پای چه كسی از گروه مقابل است. اگر درست بگوید، خود دستمال را برداشته و مانند استاد اول عمل می‌كند، در غیر‌ این‌صورت دستمال را از زیرپای آن بازیكن بیرون آورده و در محل نشانه می‌گذارند.

بعد او باید از دور دویده پای خود را روی دستمال گذاشته، بپرد و همان‌جا بنشیند. بازی به‌همین ترتیب ادامه پیدا می‌كند و در پایان گروه بازنده باید چند قدمی به گروه برنده سواری بدهد.

گرگم به هوا؛ بازی محلی مردم شهرستان كرمان و سیرجان

بازیكنان از میان خود یك نفر را به‌عنوان گرگ انتخاب می‌كنند و خود روی پله و یا هرجای بلند دیگری می‌ایستند.

گرگ در كمین است تا هنگامی كه بازیكنان جای خود را عوض می‌كنند، به یكی از آنها دست بزند، كه در این‌صورت آن بازیكن گرگ می‌شود و جای گرگ قبلی را می‌گیرد و بازی را دوباره ادامه می‌دهند.

شتر سواری

در عروسی ها و جشن ها اجرا می شود.شترسواران از محل شروع مسابقه حركت كرده و به سرعت خود را به مقصد تعیین شده، می رسانند.

بازی‌های محلی و سنتی استان كرمان

در مسابقه اصلی مسافتی كه باید طی شود، معمولا كمتر از ۵ كیلومتر نیست. این مسابقه در مقابل تماشاگران زیادی انجام می شود.

نونونو هل مهلو (hel mehelô)

داستان این نمایش داستان معروف خاله رورو است، زنی كه باردار است و بچه‌ای در راه دارد. نمایش بدین‌گونه آغاز می‌شود :
خاله: نونونوهل مهلو، شیرین‌پلو، عاروس نو، چن ماهه داری خاله چرا نمی‌زائی؟

و پاسخ‌ها كم و بیش شبیه روایت‌های دیگر است. در پایان نمایش كسی كه نقش زن را بازی می‌كند می‌خواند :
ی دخترا عاروس مَشین بد دردیه ای یاروا دومات بشین خوب كاریه.

سپس پارچه‌ای را كه زیر پیراهن خود پنهان كرده بیرون می‌آورد و می‌خواند:

بچه نبود باد بود
تخم علی داد بود
بچه نبود رخش بود
تخم خدابخش بود.

بازی شترسواری در عروسی ها و جشن ها اجرا می شود.شترسواران از محل شروع مسابقه حركت كرده و به سرعت خود را به مقصد تعیین شده، می رسانند. در مسابقه اصلی مسافتی كه باید طی شود، معمولا كمتر از ۵ كیلومتر نیست. این مسابقه در مقابل تماشاگران زیادی انجام می شود.

قایم موشك

این بازی در تمام نقاط ایران رایج بوده و دركرمان نیز انواع این بازی با نام های «د î ستًكی»، «م ï لابًر î س» و «قایم موشك» بازی می شود.

یكی از بازیكنان سر می گذارد (چشمان خود را می بندد) و بقیه در جایی پنهان می شوند. بعد از پنهان شدن بازیكن، «سرگذار» فریاد می زند؛«بر î س» و پس از آن به دنبال پیدا كردن بازیكنان می رود. اگر او بتواند كسی را پیدا كرده و دستگیر كند، بازیكن گرفتار شده باید سر بگذارد. بازی به همین ترتیب ادامه می یابد.

ماچلوس

بازیكنان به دو گروه تقسیم می شوند. یك گروه ( گروه بالا) دور دایره ای كه با آب یا هر چیزی دیگری روی زمین كشیده اند، می ایستند و گروه دیگر در وسط دایره قرار می‌گیرند.

یك نفر از گروه بالا گرگ می شود و پای خود را بلند كرده و به صورت «لی لی» دنبال افراد وسط دایره می دود. گرگ دستش را به هر كدام از آنها بزند، آن بازیكن سوخته و كنار می رود. وقتی همه سوختند، دو گروه جای خود را با هم عوض می كنند. این بازی را به صورت دونفره هم می توان انجام داد.

چوگو (چوب و توپ)، (گوبازی)

این بازی در فضای باز در دو گروه مساوی (حداقل شش نفره) اجرا شده و ابزار آن تعدادی توپ پشمی و چوب گردی به قطر ۵ سانتیمتر و طول یك متر است.

دو نفر سردسته به نام «س î لار» انتخاب می شود و این دو سردسته یارگیری می كنند. نقطه ای را به عنوان محل شروع بازی مشخص می كنند و در فاصله چهل متری آن، جایی را به نام «د î ك» انتخاب می كنند.

سپس به روش «برانداختن» مشخص می كنند كدام گروه باید بازی را آغاز كند. گروه برنده، توپ را دراختیار می گیرد و گروه بازنده در داخل زمین جای می گیرد. از گروه بازنده یك نفر به نقطه ای شروع بازی كه گروه برنده از آنجا توپ را پرتاپ می كند، می رود تا توپ را به زننده توپ پاس دهد.

بازیكن گروه برنده كه چوب در دست دارد، باید توپی را كه بازیكن گروه بازنده به او پاس داده است، با چوب بزند و بازیكنان گروه پایین تلاش می كنند بی آنكه توپ به زمین اصابت كند آن را در هوا بگیرند . اگر موفق شوند جای دوگروه عوض می شود.
بازیكنی كه توپ را با چوب زده است باید بلافاصله با حالت دویدن خود را به «دك» برساند و برگردد.

در این فاصله افراد گروه پایین كه توپ را به دست آورده اند، سعی می كنند او را بزنند كه اگر موفق شوند جای دو گروه عوض می شود. ولی اگر گروه بازنده نتواند دونده را بزند، نوبت به یك نفر دیگر از اعضای همان گروه می رسد كه توپ را با چوب بزند.

چوب بازی (تركه بازی)

این بازی در مجالس جشن و عروسی اجرا می شود . ابزار بازی یك عدد چوب بلند و كلفت ۲ یا ۳ متری , یك عدد چوب كوتاه و نازك، طبل و شیپور است.بازی بدین صورت است كه؛ طبل و شیپور نواخته می شود و دو بازیكن به میدان می آیند. یكی چوب بلند و دیگری چوب كوتاه را در دست می گیرد. برای گرم شدن مدتی حركات نمایشی انجام می دهند.

پس از آن بازیكنی كه چوب بلند در دست دارد آن را در زمین فرو می كند و دیگری سعی می كند با چوب كوتاه خود به پای او بزند و بازیكن مقابل طبعا جاخالی می كند.

هرگاه چوب به پای بازیكن بخورد، بازیكنی كه چوب را زده، چوب بلند را تصاحب می كند و با آن به بازی ادامه می دهد، درغیراین صورت بازی به همان شكل ادامه می یابد. این بازی گاه رنگ خشونت به خود می گیرد ولی آنچه مورد تشویق حضار قرار می گیرد، بیشتر حركات زیبای طرفین است نه عملیات خشن آنها.

طناب كشی

بازیكنان دو سردسته انتخاب می كنند. سردسته ها یارگیری می كنند و خطی روی زمین می كشند كه مرز بین دوگروه بازیكن محسوب می شود.

بازیكنان هر دسته پشت سر دسته خود صف می بندند و دست ها را در كمر یكدیگر حلقه می كنند. به هنگام شروع بازی، بازیكنان هر دسته شروع به كشیدن دسته مقابل به داخل زمین خود می كنند.

هر گروه موفق شود سردسته گروه مقابل را از مرز به طرف زمین خود بكشد، برنده است. اگر در این كشاكش دست بازیكنی از كمر بازیكن جلویی باز شود، آن دسته باخته است و باید به دسته برنده كولی دهد.

ترش بازی

در این بازی دو دسته ۵ نفری یا بیشتر شركت می كنند. برای شروع بازی قرعه كشی می كنند. سنگی را یك طرفش را تر می كند یك طرفش خشك می باشد به طرف بالا پرتاب می كنند.

روی تر یا خشك را هر كدام از گروه ها گفته بازی را شروع می كنند.گروهی كه می خواهد بازی را شروع كند سرگروه در یك گروه در یك نقطه معین جمع نموده و با یك چوب دایره ای روی زمین به دور آنها رسم می كند و آنها در این محدوده سر یكدیگر را به گریبان می گیرند و اطراف خود را نگاه نمی كنند.

رئیس سرگروه مقابل با یك دستمال چشم های سرگروه رقیب را می بندد و به گروه خود دستور می دهد كه پراكنده شوند. به محض اینكه اعضای گروه مخفی شدند سرگروه چشم های سرگروه دیگر را باز می كند و به اتفاق همدیگر سعی در پیدا كردن اعضاء گروه مخفی شده می كنند.

سرگروه سعی می نماید كه این فرد را منحرف سازد و او را از گروه خود دور می نماید. در همین موقع است كه افراد گروه مقابل كه قبلا مخفی شده اند از جایگاه های خود درآمده و به حالت تهاجمی به گروهی كه در نقطه معین جمع شده اند، هجوم می‌آورند. در این زمان همه افرادی كه داخل دایره محدود شده اند فریاد برمی آوردند «برس به دادم كچلا رختن(ریختند) به دورم».

سرگروه فورا خود را می رساند و به دور آنها می چرخد و دستش را روی سرگروه حریف می چرخاند و می گوید «ترش، ترش» و با این الفاظ حمله را دفع می نماید. مگر اینكه یكی از افراد مهاجم بتواند یكی از اعضای داخل دایره را با پا بزند كه حق زدن با دست را ندارد و درصورت موفقیت گروه بازنده می شود و جای خود را به گروه دیگر می دهد.