شهر لالجین در شمال همدان واقع است و به طول جغرافیایی ۴۸ درجه و ۲۸ دقیقه و عرض جغرافیایی ۳۴ درجه و ۵۸ دقیقه قرار گرفته و ارتفاع آن از سطح دریا ۱۷۳۱ متر است.این شهر كه مركز بخش لالجین است، از همدان بیست كیلومتر و از بهار نه كیلومتر فاصله دارد.
بخش لالجین با وسعت ۵۰۸ كیلومتر مربع و جمعیت ۴۴,۵۶۸ نفر در شرق شهرستان بهار واقع شده، از جنوب به شهرستان همدان و از شمال به كبودرآهنگ محدود می‌شود و شامل دو دهستان مهاجران و سفالگران است. شهرستان بهار با وسعت ۱۳۲۹ كیلومتر مربع در نیمه شمالی استان واقع شده‌است. این شهرستان دارای سه شهر به نامهای بهار، لالجین و صالح‌آباد بوده، دارای هفتاد و دو آبادی، دو بخش و پنج دهستان است.
لالجین دارای نه مسجد است (در سالهای اخیر در جنب یكی از این مساجد به نام مسجد حاج عبداللّه، مسجد جامع ساخته شده‌است). همچنین خاك این دیار مرقد (حدود) صد شهید جنگ ایران و عراق را در آغوش دارد. همه مردم این شهر بر مذهب تشیعند.
۸۰ درصد از جمعیت شهر لالجین به پیشه سفالگری و سرامیك‌كاری اشتغال دارند. لالجین به عنوان مركز تولید سفال و سرامیك خاورمیانه شناخته شده‌است.
قومیت و زبان:
ساكنین لالجین از تركهای اوغوز بوده، از ایل قایی به شمار می‌روند. اهالی این شهر همچون مردم شهرها و روستاهای مجاور (و اكثر نواحی شمال و شمال غربی همدان) به لهجه‌ای خاص از زبان تركی آذربایجانی سخن می‌گویند كه نسبتاًً با گویش مردم آذربایجان متفاوت بوده، از نظر لحن تكلم به تركی قشقاییهای استان فارس و شاهسونهای ساوه و قم نزدیك است. طبق اسناد به دست آمده از حفاریهای چهار راه مركزی این شهر (همچون سنگ قبرهای متعلق به قرن پنجم هجری كه اكنون در موزه تپه هكمتانه همدان در معرض دید عموم است) و نیز اشارات دكتر فاروق سومر باستان‌شناس شهیر ترك، لالجینی‌ها بازماندگان تركهای سلجوقیند كه با ورود به این منطقه با تركهای ساكن این شهر آمیخته‌اند.
جمعیت:
لالجین حدوداً پانزده‌هزار نفر جمعیت دارد. در اولین سرشماری نفوس و مسكن، جمعیت این شهر در سال ۱۳۵۵ شمسی، ۵۴۶۸ نفر بوده است. این تعداد در سال ۱۳۴۵: ۷۰۴۳ نفر، سال ۱۳۵۵: ۷۸۹۳نفر، سال ۱۳۶۵:۱۲۲۶۱نفر، سال۱۳۷۵: ۱۳۹۳۶، و سال ۱۳۸۵: ۱۴۷۲۴ بوده است.
لالجین از سال ۱۳۲۹ شاهد سیر صعودی جمعیت و تعداد خانوار بوده‌است. میزان رشد جمعیت این شهر بین دو مقطع سرشماری ۵۵-۶۵ برابر ۵/۴ درصد بوده است. مقایسه میزان رشد جمعیت شهر در این دهه با سایر دوره‌ها نشان می‌دهد كه لالجین در این دهه (۶۵-۵۵) بالاترین میزان رشد جمعیت را داشته است. تغییرات میزان رشد جمعیت طی دو دهه گذشته، سیر نزولی داشته است.
وجه تسمیه لالجین:
نام لالجین احتمالاً از دو بخش لاله و جین شكل یافته‌است. جین پسوند مكان است كه در ساخت نام شهرها و روستاهای دیگر استان همدان نیز به كار رفته است؛ همانند وفرجین، گنده‌جین، دیوجین، توی‌جین و فارسجین.(همچنان كه پسوند گان و جان نیز در ساخت اسم نواحی‌ای همچون گلپایگان، شادگان، آذربایجان و زنجان به كار رفته‌است). در این صورت می‌توان لاله‌جین را به معنای آبادی لاله دانست. همچنین بعید نیست كه كلمه لالجین، محرّف لاجین یا لاچین باشد كه در زبان تركی، نام پرنده‌ای شكاری است. به هر حال، تركیباتی همچون لعل چین، لاله چین یا لاله چینی نباید درست باشد.
برخی از اهالی شهر می‌گویند كه به هنگام ورود مغولان به همدان گذر لشكریان چنگیزخان به لالجین افتاد. آنان گروهی از مردان این شهر را به چین فرستادند تا از هنرمندان چین، سفالگری بیاموزند. این سفركردگان نیز پس از آموختن هنر سفالگری به لالجین برگشتند و به كار پرداختند. از آن پس این روستا لاله چین نام گرفت. این روایت به نظر افسانه‌ای بیش نیست؛ چون هنر سفالگری در ایران، سابقه چند هزار ساله دارد؛ لذا طی مسافت دور و دراز ایران تا چین لزومی نداشته است؛ وانگهی اعزام شدگان به چین می بایست نحوه ساخت چینی را بیاموزند و نهایتاً باید پرسید چرا باید مغولان چنین لطفی در حق بومیان این ناحیه می كردند؟ لالجین در محاورات مردم استان همدان اغلب به صورت لَلین یا لالون (Lalon) تلفظ می‌شود.
«نزهةالقلوب» قدیمی ترین متنی كه نام لالجین در آن مذكور است:
– همدان، ولایتش پنج ناحیت دارد. اول فریوار در حوالی شهر است تا دو فرسنگی (در سمت اسدآباد) – هفتادوپنج پاره دیه‌است و شهرستانه و لالجین و فخرآباد و قاسم‌آباد و كوشك باغ و … از حساب – فریوار است. -(فریوار یا فراوار به روایت ابن‌فقیه‌همدانی در مختصرالبلدان در سال ۲۸۴ه.ق یكی از دوازده رُستاق-روستا، بخش، دهستان- همدان بوده‌است. راوندی نیز در حوادث سال ۵۹۲ ه.ق از فراور همدان یاد كرده‌است.) – چنانكه از نوشته حمداللّه‌مستوفی تاریخ‌نویس و جغرافی‌دان معروف ایرانی در كتاب برمی‌آید، لالجین در سده هشتم هجری از جمله دهستانهای بزرگ همدان بوده است؛ چنانكه از میان هفتادوپنج ده از بخش فریوار، نویسنده كتاب نزهةالقلوب نام لالجین و چهار ده دیگر را به عنوان قریه‌های بزرگ بخش فریوار ذكر كرده‌است. – برخی محققان، جنوب غربی شهر را جایگاه پیشین لالجین می‌دانند؛ اما چنانكه سالخوردگان شهر به یاد دارند، در محل مذكور كه به تپه میسیُوا معروف است، خرابه‌هایی به جا مانده بوده و گویا ویرانه‌های دهی به نام موسی‌آباد بوده‌است كه در گویش محلی، میسیُوا (Misyowa) تلفظ می‌شود. مردم بر اساس آنچه از پدران خود شنیده‌اند، جایگاه پیشین لالجین را حدوداً شمال و شمال‌غربی محل كنونی شهر می‌دانند. در خانه‌ها و زمینهای این بخش از شهر هنوز هم با كندن زمین می‌توان تنور، چاه پر شده، خشت و سفال شكسته یافت.
مالكیت لالجین:
– چهار دانگ از لالجین به غلامعلی خزایی (معروف به سالار)، خانِ لالجین تعلق داشته و دو دانگ دیگر از آنِ نصرت‌الملك علی‌خان پسر رستم‌خان‌قراگُزلو بوده‌است. نصرت‌الملك این دو دانگ را مهریه همسرش زبیده قرار داد و زبیده‌خاتون (دختر فتحعلی شاه قاجار كه به نوشته مؤلف تاریخ مفصل همدان متخلص به جهان قاجار و ادیبه شاعره عارفه عابده بود و تا سال ۱۳۰۴ هجری‌قمری زنده بوده‌است) یك سوم قریه لالجین را بابت مهریه و صداق شرعی مالك بوده كه همسرش نصرت‌الملك علی‌خان‌بن‌رستم‌خان‌قراگُزلو پدر حسام‌الملك حسین‌خان‌قراگُزلو قرار داده بود.
– امروزه دو دانگ املاك و زمینهای زراعی واقع در هر نقطه از شهر (بنا بر ادعای اداره اوقاف)موقوفه به شمار می‌رود و این امر موجب مشكلات متعدد برای اهالی لالجین بوده‌است. گر چه مسئولین اداره اوقاف تاكنون مستندات و مداركی معتبر مبنی بر موقوفه بودن املاك لالجین (كه مورد تأیید مراجع قانونی باشد) به اهالی لالجین ارائه نكرده‌اند. از این رو در اجرای امور خویش با مشكل مواجهند.
پیشینه:
می‌گویند لالجین دو بار ویران شده‌است: نخست در تاخت‌وتاز مغولان و دیگر در یورش افغانها. مسلماً این دیار همانند دیگر شهرها و روستاهای همدان بیشتر از دو بار هدف چپاول و ویرانی بوده‌است. بنا بر نوشته راوندی :
خوارزمشاه در سال ۵۹۰ ه.ق به دارالملك همدان رسید و عراقیان را كه در همدان استقرار یافته بودند، خوار و خاكسار داشت… و آثار آبادانی نگذاشت و لشكر از دهات خاك برگرفتند و در میان دیزج و قاسم‌آباد كوشكها بنا كردند.
در جلد دوم مروج‌الذهب نیز از كشتار و ویرانی مرداویج بن زیار یاد شده‌است. یورش افغانها به سركردگی محمودافغان از رؤسای طایفه غلجایی كه در اواخر حكومت صفویه به شهرهای بزرگ و كوچك ایران همچون اصفهان، قزوین و كاشان تاخته، به كشتار و چپاول مردم پرداختند، از موارد دیگر ویرانگرتر بوده است؛ چون هنوز كلمات اوغان (افغان) و اُزبك در ذهن سالخوردگان تداعی ترس را به همراه دارد.
قحطی سال ۱۲۸۸ (هجری-قمری) و شورش مردم این شهر در سال ۱۳۳۱ علیه خان (غلامعلی خزایی) از وقایع مهم این شهر محسوب می‌شود.
آب و هوا:
در این ناحیه بجز ایستگاه باران سنجی هیچ ایستگاه مستقل وجود ندارد و با توجه به اینكه ناحیه مذكور بین دو ایستگاه هواشناسی سینوپتیك فرودگاه همدان در جنوب و پایگاه نوژه در شمال غربی واقع شده كه در فاصله‌ای اندك از بخش واقعند و از نظر ارتفاع با بخش لالجین اختلاف ندارند، آب و هوای آن با استفاده از داده‌های این دو ایستگاه در خصوص عناصر اقلیمی بررسی می‌شود:
دما: محاسبه میانگین ماهانه و سالانه دمای هوا در دو ایستگاه برگزیده منطقه همدان به درجه سانتی‌گراد برای دوره بیست ساله (۱۳۶۲-۱۳۴۳) دیماه با متوسط دمای ۵- درجه سانتی‌گراد، سردترین و تیرماه با متوسط دمای ۲۴ درجه سانتی‌گراد، گرم‌ترین ماههای سال به شمار می‌روند. میانگین دمای سالانه در هر دو ایستگاه رقمِ تقریباً یكسان ۵/۱۰ را نشان می‌دهد. میانگین سالانه حداكثر و حداقل دما به ترتیب ۱۹ و ۵/۲ درجه سانتی‌گراد در دو ایستگاه است. حداكثر و حداقل مطلق دما در دو ایستگاه به ترتیب ۴۰ و ۵/۳۴- درجه سانتی‌گراد به ثبت رسیده‌است. تعداد ایام یخبندان در دو ایستگاه۳/۱۳۶ روز (۵/۴ ماه) گزارش شده‌است. ماههای یخبندان از آذر تا فروردین ادامه دارد.
منابع آب:
گر چه رودهای متعدد در دشت سیمینه رود جاری است و موجب توسعه كشاورزی این دشت شده‌است، بخش لالجین از نظر آبهای سطحی فقیر است. لالجین در دشتی نسبتاً هموار و بین دو رودخانه فصلی یكّه‌چای در سمت جنوبی شهر و قوری‌چای در شمال آن واقع است. رودخانه فصلی یكه‌چای كه از كوههای خلیل كرد و بهادربیگ نشأت می‌گیرد، معمولاً در اواخر زمستان و اوایل بهاری جاری است و در تابستان كاملاً خشك است. چون بستر این رودخانه بسیار پایین‌تر از سطح دشت لالجین است، چنانكه باید، نمی‌توان از آن در كشاورزی استفاده كرد. در برخی از نقاط، سدهای سیمانی و خاكی سطح آب رودخانه را بالا آورده‌اند و كشاورزان با جدا كردن نهرها از آب آن در آبیاری زمینهای خود بهره می‌برند. پیش از این مسیر رودخانه به نظر جنگلی از درختان صنوبر، تبریزی، بید و سپیدار بود؛ اما در سالهای اخیر بسیاری از درختزارها در مجاورت رودخانه و نقاط دیگر منطقه از بین رفته و عمدتاً به كشتزار (به‌خصوص مزارع سیب زمینی) تبدیل شده‌اند.
طبق مطالعات مهندسین مشاور آب و خاك در بررسی وضعیت آبهای زیرزمینی منطقه بهار و لالجین پتانسیل بهره‌برداری و توسعه سفره آبهای زیرزمینی منطقه تا بیش از ۴۰میلیون متر مكعب است. بر این اساس منطقه مذكور از نظر منابع آب زیرزمینی بسیار غنی است. اهالی این ناحیه از همدان از سال ۱۳۴۵ احداث چاههای عمیق و نیمه‌عمیق را شروع كرده‌اند. – زمینهای زراعی این منطقه از همدان اغلب به كشت گندم، جو، صیفی‌جات، چغندر، سیب‌زمینی و سیر اختصاص دارد و آب مورد نیاز كشتزارها و باغهای انگور اطراف شهر از طریق موتورهای آب تأمین می‌گردد. پیش از این زارعان با آب كاریزها، چشمه‌ها و دو رودخانه فصلی یكّه‌چای و قوری‌چای (در ماههای ابتدای سال) مزارع و باغات را آبیاری می‌كردند. هنوز هم در میان زمینهای كشاورزی شمال و شمال‌غربی شهر قناتهایی به چشم می‌خورد كه به روایت سالخوردگان شهر به دست شیخ‌علی‌خان یكی از كارگزاران شاه‌عباس‌صفوی(؟) احداث گردیده‌است. قبلاً یكی از مظهرهای اصلی این قناتها در مجاورت مزار شهدای شهر قرار داشت؛ اما سالهاست كه به سبب بی‌توجهی به لایروبی و مرمت قناتها آب این مظهر – كه به دهانه یا گُز (معادل عین عربی كه یكی از معانی آن چشمه است) معروف بود- خشك شده‌است.
كشاورزی:
به طور كلی استان همدان از جمله مناطق بااهمیت و مستعد كشاورزی در كشور به شمار می‌رود و اراضی آن در سطوح وسیع زیر كشت انواع محصولات زراعی و باغی است. كشاورزی اصلی در منطقه به گندم و جو اختصاص دارد و زراعتهای عمده دیگر عبارتند از سیب زمینی، صیفی جات، علوفه (شبدر و یونجه)، جالیز و سیر. باغات انگور بخشی وسیع از این ناحیه را فرا گرفته‌است. همچنین قلمستان‌های بید و تبریزی در حاشیه رودخانه یكه چای و دشتها به چشم می‌خورد. علاوه بر موارد مذكور درختان چنار، سنجد، نارون، زبان‌گنجشك، افرا، اقاقیا و انواع گل سرخ‌های صحرایی در مناطق مختلف وجود دارد. نزولات جوی بر اساس طبقه‌بندی اقلیمی دومارتن و آمبرژه، آب و هوای بخش لالجین به ترتیب نیمه خشك و نیمه خشك سرد است. آب و هوای این منطقه در تابستان، معتدل و خشك و در زمستان نسبتاً سرد و مرطوب است. دوره یخبندان طولانی است (بیش از چهار ماه) و از آذر آغاز شده، تا فروردین ادامه دارد. ۳/۱۳۶ روز متوسط ایام یخبندان نشان دهنده برودت شدید هوا در زمستان است. در تابستان نیز به علت شدت تابش آفتاب شرایط آب و هوایی گرم و خشك فراهم می‌شود. بارندگیهای منطقه همدان عمدتاً ناشی از توده‌های هوایی مدیترانه‌است كه از غرب كشور وارد می‌شود. پس از آن می‌توان جریانات واصله از سوی شمال غرب را كه از دریای سیاه و مناطق شمالی اروپا نشأت می‌گیرد، نام برد. موقعیت منطقه و ارتفاع زیاد آن سبب می‌شود كه توده‌های هوایی مرطوب و باران زا كه به ویژه از غرب وارد كشور می‌شوند، قسمت اعظم رطوبت خود را در منطقة مورد مطالعه نازل كنند. بارندگی در سالهای مختلف بین ۱۸۰ میلیمتر تا ۵۰۰ میلیمتر در سال متغیر است. در سالهای كم باران مانند سال ۱۳۶۴ متوسط بارندگی ۴/۱۷۹ میلیمتر بود در حالی كه در سال ۱۳۶۵ ۶/۴۱۹ میلیمتر بوده‌است. متوسط نزولات جوی در دو ایستگاه پایگاه هوایی شهید نوژه و فرودگاه همدان در طول سالهای ۱۹۶۴-۸۳ (همدوره بیست ساله) به ترتیب ۵/۳۰۹ و ۷/۳۰۵ میلیمتر است؛ یعنی به طور متوسط بارندگی در منطقه مورد بررسی ۶/۳۰۷ میلیمتر است. توزیع فصلی و درصد بارندگی در منطقه مذكور و در طول همین سالها بدین شرح گزارش شده‌است: بهار۲۷? تابستان۵/۲? پاییز۲/۲۸? زمستان۳/۴۲? بارندگی در فصل زمستان به صورت برف و در فصل بهار و اوایل پاییز به صورت باران است. تابستانها معمولاً خشك و بدون بارندگی است و به ندرت رگبارهای زودگذر مشاهده می‌شود. متوسط نزولات فصلی و سالانه نمره نسبی به درصد بدین صورت است: بهار ۵/۴۷? تابستان۵/۳۳? پاییز۵/۵۷? زمستان ۷۰? درصد رطوبت نسبی سالانه ۵/۵۲ است (۸۳-۱۹۶۴). باد: متوسط سالانه فراوانی هوای آرام در ایستگاه فرودگاه ۶۷? دیده بانیها را شامل می‌شود؛ بنا بر این در ۳۳? دیده بانیهای این ایستگاه وزش باد ثبت شده‌است. بیشترین فراوانی هوای آرام در مقیاس ماهانه و فصلی به ترتیب مربوط به ماه ژانویه (دی) با ۳/۸۰? و فصل پاییز (۲/۴۷?) بوده و كمترین آن در آوریل (فروردین) با ۹/۴۷? و فصل بهار (۵/۴۵?) است. با توجه به داده‌های دو ایستگاه مذكور بادهای غالب در استان عبارتند از: ۱- شمال غرب و غرب كه بیشتر در فصل بهار و زمستان می‌وزند، اكثراً مرطوب و بارانزا هستند. این بادها ۴۸ روز از سال می‌وزند. ۲- غربی- شرقی ۱۰۸ روز از سال این بادها استان را تحت تأثیر قرار می‌دهند و بیشتر در فصل پاییز می‌وزند. ۳- جنوب غربی- شمال شرقی این بادها بیشتر در تابستان وزش دارند و ۳۶ روز از سال استان را تحت تأثیر قرار می‌دهند. ۴- بادهای محلی كه بر اثر اختلاف ارتفاع بین دشتهایی نظیر سیمینه رود – كه بخش لالجین در آن واقع شده- و ارتفاعات الوند و آلمه قولاق (یا آلمه بولاغ) كه موجب اختلاف فشار گردیده، سبب می‌شود كه توده‌های هوا به راحتی این دشت را تحت تأثیر قرار دهند و بادهای مختلف ایجاد كنند. مهم ترین این بادها عبارتند از: ۱- باد شمال كه از اواسط اسفند تا اوایل اردیبهشت با جهت شمال غربی، جنوب شرقی می‌وزد و جزء بادهای مرطوب و باران زاست و نزولات آن برای كشت دیم مفید است. اهالی لالجین و روستاهای اطراف معتقدند كه این بادها گرم بوده، باعث ذوب شدن برفها می‌شود. ۲- آق یل با جهت جنوب غربی- شمال شرقی كه در فصل تابستان می‌وزد و زارعان با استفاده از آن، خرمنهای خود را باد می‌دهند. به طور كلی استان همدان با متوسط ۴/۱۰ گره سرعت باد از مناطق بادخیز كشور به شمار می‌رود و نیمة شمالی و دشتهای آن بخصوص همدان، بهار و لالجین از عمده‌ترین مناطق بادخیز استان است.
ادارات و مراكز دولتی و غیردولتی شهر:
انجمن معتادان گمنام (NA)
بانك تجارت
بانك رفاه
بانك سپه
بانك صادرات
بانك كشاورزی
بانك ملت
بانك ملی ایران
بخشداری
پاسگاه
دفتر امام‌جمعه
شركت مخابرات
شركت نفت
شورای شهر لالجین
شهرداری لالجین
صندوق قرض‌الحسنه بسیجیان
صندوق قرض‌الحسنه مهدیه
كمیته امداد
