“”گلپایگان””” شهری در استان اصفهان ایران است.
شهر گلپایگان مركز بخش مركزی شهرستان گلپایگان است.گلپایگان، یكی از شهرستانهای استان اصفهان می‌باشد كه از شمال به شهرستان محلات و خمین، از جنوب به شهرستان خوانسار، از شرق به میمه و از غرب به شهرستان الیگودرز محدود می‌باشد. این شهر براساس سرشماری سال ۱۳۸۵ دارای ۴۸۹۸۷ نفر جمعیت می‌باشد و از شهرهای بزرگ استان اصفهان به حساب می‌آید.رودخانه قمرود از میان شهر عبور می‌كند كه سد بزرگ كوچری بر روی آن به بهره برداری خواهد رسید. مردم این شهر هم در بخش كشاورزی و هم دربخش صنعت مشغول به كار هستند. ازكارخانه‌های مهم این شهر می‌توان به سایپا (ساخت قطعات)-دیار خودرو- بهران محور-وهمچنین كارخانه بزرگ مواد لبنی پگاه گلپایگان اشاره كرد. گلپایگان شهری بسیار كهن است وپژوهشگران قدمت آن را تا ۷۰۰۰ سال نیز تخمین زده اند.از آثار مشهور باستانی این شهر می‌توان به : مسجد جامع ۹۰۰ ساله- ارگ تاریخی گوگد- مناره دوران سلجوقی- و آرامگاه هفده تن اشاره كرد.
بر اساس آنچه كه از متون تاریخی مانند نزهت القلوب نوشته حمد ا… مستوفی بر می‌آید: گلپایگان ۵۲۲۵ سال بعد از هبوط آدم توسط همای چهر آزاد، دختر بهمن كیانی (بهمن دراز دست) پور اسفندیار رویین تن، كه به تخت پادشاهی جلوس كرده بود ساخته شد و از ابتدا این شهر را به نام خود چهرآزادگان و یا گلبادگان نامید.(حمدالله مستوفی، ۱۳۶۶، ص۷۵) بر اساس شواهد باستان شناسی و بررسی‌ها انجام گرفته بر روی سنگ نبشته‌های تاریخی، سابقه سكونت انسان اولیه در دشت گلپایگان به حدود هفت هزار سال قبل می‌رسد ولی شروع مدنیت را می‌بایست هم زمان با اواسط حكومت سلسله هخامنشی دانست كه كاربری این شهر به عنوان یك پادگان بزرگ تغییر یافت و حتی گروهی را اعتقاد بر این است نام اولیه این شهر گردپاذگان بوده‌است.(برهان قاطع، ۱۳۶۱، ذیل گلپایگان)، گروهی دیگر نام اصلی آن را گَرپادگان به معنی كوهپایه می‌دانند. «گَر» در زبان پارسی میانه به معنای كوه‌است. (گریوه و گریبان هم از همین ریشه هستند).
به هرحال پس از حمله اعراب مسلمان گروهی از آنان در اطراف این شهر ساكن شده و نام آنرا معرب گردانیده، جرفادقان نامیدند. در دوران بعد از اسلام علی الخصوص در دوران عباسیان گلپایگان از مناطق معتبر و آباد كشور بوده‌است، ولی اوج شكوفایی و آبادانی آن در زمان حكومت سلجوقیان به خصوص محمد بن ملكشاه سلجوقی بوده كه آثار و ابنیه زیادی از جمله مناره و بازار و مسجد جامع را از خود باقی گذاشته‌است.
از آن پس به دنبال آشوب‌های اسماعیلیه و فتنه مغول و یورشهای تیمور این شهر از اعتبار و رونق ساقط گشت و تنها در زمان اوزون حسن بود كه مجدداً نامی از آن بر سر راه تجاری همدان به اصفهان به میان می‌آید.آخرین دوران طلایی آن كه آثار و ابنیه تاریخی موجود، مبین رونق شهر در آنزمان می‌باشد، مقارن با دوران حكومت شاه عباس كبیر و امارت امامقلی خان سردار بزرگ صفوی در گلپایگان می‌باشد.
با شروع فتنه افغان گلپایگان كه مقر فرماندهی علیمردان خان بختیاری و محل تجمع نیروهای كمكی به اصفهان بود به شدت از طرف محمود افغان مورد انتقام جویی واقع گشت و نه تنها اكثر اهالی آن از دم تیغ گذشتند بلكه اغلب آثار و ابنیه و تاسیسات كشاورزی و قنوات آن هم تخریب گشت و دیگر هرگز این شهر به اعتباری كه در گذشته داشت، دست نیافت. شهری كه بنا به گفته ظل السلطان زمانی از حدود ۲۰۰ الی ۳۰۰ هزار نفر جمعیت برخوردار بود، هرچند كه به این اظهار نظر باید با دیده تردید نگریست، در زمان حكمرانی ظل السلطان به زحمت حدود ۱۵ هزار نفر جمعیت ساكن را در خود جای داده بود ونمای شهر به ویرانه‌ای بزرگ می‌ماند. (اشراقی، ۱۳۸۳، ص۱۵۷ به نقل از تاریخ مسعودی نوشته ظل السلطان)
