شهر گلوگاه

گلوگاه در منطقه‌ای كه در دوره اسلامی كبود جامه یا پنجاه هزار نامیده می‌شد، واقع شده است و محل گلاب است. این شهر در حقیقت جانشین شهر تاریخی نامیه است كه بعد از تمیشه در این منطقه بزرگترین شهر قرن اول هجری بوده است. از قرار این شهر بعد از فتنه مغول ویران و مردم آن پراكنده گردیده‌اند. آثار خرابه‌ها، سكه‌ها و ادوات دیگری كه به دست آمده، قدمت این محل را به ۱۲۵۴ سال پیش می‌رساند. وجود جركلباد در شرق گلوگاه به فاصله تقریبی ۲ كیلومتر اهمیت این محل را ثابت می‌كند.» در شمال غربی گلوگاه تپه تاریخی گراودین، وجود جر یا خندق كلباد در شرق گلوگاه به فاصله تقریبی ۲ كیلومتر اهمیت این محل را ثابت می‌كند و در جنوب آن بقایای جاده شاه عباسی قرار گرفته است كه از مسیر جنگلهای سرسبز، چشمه‌ها، آبشارها و آبهای معدنی قابل توجه و دیدنی به كوههای شرشری محدود می‌شود و از نظر تاریخی و باستان شناسی اهمیتی ویژه دارد.

طبق نوشته ملگونوف روسی در حدود سال ۱۷۸۰ میلادی آقامحمّدخان قاجار این ایل را از قراباغ و قراداغ (امروزه قره باغ جزء جمهوری آذربایجان و قراداغ جزء آذربایجان خاوری در خاك ایران است) به اینجا كوچانیده‌اند.

از نظر تاریخی هم سرنوشت ۲سلسله از سلسله‌های تاریخی ایران در این منطقه رقم خورده است. اولی با شكست محمدحسن قاجار در سال ۱۱۷۱هجری قمری در نزدیكی گراودین تپه به دست كریم خان زند كه بعد از آن دولت مستقل زندیه تاسیس شد (در همین زمان خندق (جر) كلباد دور تا دور محدوده شهر احداث شد) و دومی بعد از فوت كریم خان و اتحاد خاندان آقامحمدخان قاجار با یكدیگر كه باعث شدبر سر تا سر مازندران، گیلان، آذربایجان و قفقاز استیلا یابند و در همان موقع یعنی سال ۱۱۹۵هجری قمری توانستند ایل عمرانلو را از قره باغ و قره داغ بكوچانند و در گلوگاه فعلی سكونت دهند تا از خندق كلباد و منطقه گلوگاه حفاظت كنند و در هنگامه جنگ با سپاه زندیه موفق شوند در همین مكان آنان را شكست سختی دهند و به اسارت بگیرند ایل عمرانلو به منظور سر حد داری و جلوگیری از تهاجم تركمن‌ها به منطقه فعلی به امر آقامحمّد خان قاجار آمده به طوری كه سنگره‌های موجود در ساحل خلیج گرگان و نیز قلعه‌ای در شبه جزیره میانكاله (سرتك میان قلعه) این ادعا را ثابت می‌كند.

جوانان این ایل در مواقع و مراحل مختلف حتی در پای ركاب آقامحمّد خان علیه دشمنان منطقه‌ای و كشوری جنگیدند. به همین جهت آقامحمّد خان قاجار اراضی فعلی و آب اوان را به طور رایگان به افراد این ایل هدیه كرد و طبق فرمانی كه از طرف فتحعلی شاه حكم شده طبق معمول سنواتی، كارگران دهات مجاور نهر، قریه اوان را تعمیر و تحویل این عمرانلو دهند، زیرا در مقابل این كار سربازان ایل عمرانلو وظایف خود را در خدمت به مرزداری و مملكت با آسوده‌خاطر انجام دهند.

بنابراین دست زندیه ابتدا از مازندران و سپس سراسر ایران كوتاه و سلسله زندیه منقرض شد و مقدمات تاسیس رسمی سلسله قاجاریه در سال ۱۱۹۹هجری قمری در پای تپه گراودین فراهم آمد.
وجه تسمیه

از كلمه گلوگاه می‌توان دو معنای متفاوت برداشت كرد:

۱-كلمه گلوگاه در زبان فارسی به معنای جای استراتژیك و پر رفت‌وآمد است كه كنترل یافتن بر آن در فنون جنگی بسیار مهم است.

۲-از دو كلمه گلو به معنای گلاب و گاه به معنای جایگاه و محل تشكیل شده است. گلوگاه در منطقه‌ای كه در دوره اسلامی كبود جامه نامیده می‌شد، واقع شده است و محل گلاب است.
موقعیت

گلوگاه در جنوب شرقی دریای مازندران و شمال خطالراس شمالی ترین رشته كوه البرز یعنی (جهان مورا) در مختصات جغرافیایی ۵۳درجه و ۴۸دقیقه طول شرقی، ۳۶درجه و ۴۵دقیقه عرض شمالی و در شرق استان مازندران و شهرستان بهشهر و غرب استان گلستان واقع شده و مساحت آن با اراضی زراعتی جنگل، مرتع، بایر و دایر حدود ۶۵كیلومترمربع است. این شهر در فاصله ۵كیلومتری از دریا واقع شده و ارتفاع مركز شهر حدود ۴۰متر از سطح دریای آزاد و ۶۷متر از سطح دریای خزر است. این شهر در حقیقت جانشین شهر تاریخی نامیه است كه بعد از تمیشه در این منطقه بزرگترین شهر قرن اول هجری بوده است. در شمال غربی گلوگاه تپه تاریخی گراودین، در شرق خندق كلباد و در جنوب آن بقایای جاده شاه عباسی قرار گرفته است كه از مسیر جنگلهای سرسبز، چشمه‌ها، آبشارها و آبهای معدنی قابل توجه و دیدنی به كوههای شرشری محدود می‌شود و از نظر تاریخی و باستان شناسی اهمیتی ویژه دارد.
جمعیت

جمعیت شهر گلوگاه در سال ۱۳۸۵، برابر با ۱۸٫۷۲۷ نفر بوده است.

نقاط دیدنی

توسكاچشمه در قسمت جنوبی شهرستان گلوگاه (بین راه دامغان و گلوگاه)، بنای تاریخی جر كلباد در قسمت شرقی، دریای آرام گلوگاه در سمت شمال و جاده سنگفرش شاه عباسی در جنوب در درون جنگل از مكان‌های دیدنی این شهر محسوب می‌شوند.
خانهٔ شهریاری در روستای یانه‌سر

خانه شهریاری مربوط به دوره قاجار است و در بخش یانه سر، روستای یانه سر واقع شده، این اثر در تاریخ ۱۷ اسفند ۱۳۸۱ با شمارهٔ ثبت ۷۸۴۴ به‌عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این ساختمان محل سكونت سردار رفیع یانه سری یا سردار رفیع یانسری بوده است.
زبان گفتاری

قومیت و زبان مهمترین گروههای اجتماعی در گلوگاه اینگونه است: اكثر اهالی گلوگاه ترك زبان هستند. ایل عمرانلو ترك‌زبان بوده و عمده كمتری به نام كلبادی‌ها كه در گلوگاه ساكن‌اند، غیر از یك طایفه به نام گلو (Golo) مهاجرند و از جاهای دیگر در كلباد فعلی ساكن شده‌اند.