روستای ده بالا از توابع بخش مركزی شهرستان تفت، با مختصات جغرافیایی ۵۴ درجه و ۷ دقیقه طول شرقی و ۳۱ درجه و ۳۷ دقیقه عرض شمالی، در ۳۰ كیلومتری جنوب غربی تفت و در ۵۰ كیلومتری یزد قرار گرفته است.
روستای ده بالا از اطراف به ارتفاعات سر به فلك كشیدة شیركوه و كوهستان طرزجان محدود می‌شود.
ارتفاع این روستا از سطح دریا در حدود ۲۳۳۰ متر است و تحت تأثیر اقلیم معتدل كوهستانی، آب و هوای مطبوع و دلپذیری در بهار و تابستان دارد. زمستان‌های این روستا سرد و طولانی است.
رودخانة دائمی ده بالا، از میان روستا عبور می‌كند و موجبات سرسبزی و طراوت روستا را فراهم آورده است.
روستای ده بالا از روستاهای قدیمی و تاریخی شهرستان تفت به شمار می‌آید. آثار به جام مانده از دوره‌های مختلف تاریخی مانند حسینیه، مسجد جامع روستا و قدمگاه باغستان، واجد اهمیت تاریخی و گردشگری هستند.
مردم روستای ده بالا به زبان فارسی با گویش یزدی سخن می گویند، مسلمان و پیرو مذهب شیعه جعفری هستند.
الگوی معیشت و سكونت
جمعیت روستای ده بالا در سال ۱۳۸۵، در حدود ۸۵۰ نفر گزارش شده است.
بیشتر درآمد مردم این روستا، از فعالیت‌های زراعی، باغداری و دامداری تأمین می‌شود. گروهی از مردم نیز، در امور خدمات و صنایع دستی اشتغال دارند. محصولات عمده زراعی این روستا مشتمل بر گندم و جو است. اراضی روستا به صورت آبی كشت می‌شوند و آب مورد نیاز نیز از قنات و چاه تأمین می‌شود. باغداری در روستای ده بالا رواج دارد و گردو، بادام و سیب از محصولات سر درختی این روستاست. دامداری سنتی، تولید گوشت قرمز و انواع فرآورده‌های لبنی در روستا معمول است.
روستای ده بالا در محدودة كوهستانی استان یزد استقرار یافته و بافت مسكونی متراكمی و متمركزی دارد. این روستا دارای دو بافت قدیمی و جدید است. اكثر خانه‌های بافت قدیمی این روستا با استفاده از خشت و گل ساخته شده‌اند. خانه‌های بافت جدید، روستا اكثراً نوساز و ویلایی هستند. اغلب ویلاهای این روستا، به مردم شهر یزد تعلق دارند كه در فصول بهار و تابستان، در این روستا اقامت می‌كنند.
مصالح به كار رفته در ساخت خانه‌های جدید روستا از لاشه سنگ، آجر، آهن، سیمان، گچ و مانند این‌ها است. سقف اغلب خانه‌های روستا شیروانی است. روستای ده بالا در میان باغات انبوه و گسترده محصور شده و كوچه‌های پهن با دسترسی آسان دارد.
جاذبه‌های گردشگری
روستای ده بالا، از روستاهای ییلاقی و خوش آب و هوای شهرستان تفت به شمار می‌رود. چشم‌انداز كوهستانی روستا، ییلاقات خرم و گسترده، باغات انبوه و مصفای گردو، بادام، سیب و دیگر میوه‌ها، همراه با چشم‌اندازهای دشت‌های وسیع و سرسبز و انواع گلستان‌های زیبای گل سرخ (محمدی) جذابیت‌های ویژه‌ای به آن بخشیده‌اند. تركیب زیبای رنگ‌های دلربا و عطرهای فرح بخش، جذابیت‌های طبیعی روستای ده بالا را دو چندان كرده است.
حواشی قنات پر آب شروین از دیگر مكان‌های زیبا و تفرجگاهی روستا است. آب مورد نیاز زراعت و باغداری روستا از نقات شروین تأمین می‌شود. از این قنات، نهرهای فراوانی به سوی باغات روستا جاری است كه باعث سرسبزی باغات و كوچه‌های باغ‌های روستا شده‌اند. در مراتع روستا، انواع گل‌ها و گیاهان دارویی و خوراكی مانند گل بنفشة وحشی، گل زنبق، گل محمدی، آلاله وحشی، گل نسترن صورتی، گل ختمی، استوخودوس، آویشن، شكرتیغال، گلپر، انغوزه، دم اسبی، پرسیاوشان و گون می‌رویند.
از آثار تاریخی و مذهبی روستای ده بالا می‌توان به مسجد جامع، زینبیه، حسینیه و قدمگاه باغستان اشاره نمود.
مردم روستای ده بالا به سنت دیرین در اعیاد ملی و مذهبی با اجرای مراسم خاص به جشن و شادی می‌پردازند. عید نوروز در میان مردم روستا جایگاه ویژه‌ای دارد و مردم با خانه تكانی، تهیه لباس نو، پختن غذاها و شیرینی‌جات ویژه نوروز، به استقبال این عید باستانی می‌روند. همچنین، آن‌ها با برپایی مراسم مولودی خوانی و برگزاری نماز عید، اعیاد مذهبی را جشن می‌گیرند. در ایام محرم و صفر و وفات و شهادت ائمه (ع)، با برگزاری مراسم عزاداری به سوگواری می‌پردازند.
جلوه‌های موسیقی این روستا با آهنگ‌ها و ترانه‌های محلی، عمدتاً در مراسم عروسی و شادی‌ای خانوادگی اجرا می‌شود.
هفت سنگ، بازی رایج سنتی در میان مردم این روستا است.
مردم روستای ده بالا از پوشاك محلی استفاده نمی‌كنند. پوشش مردان، اغلب شامل كت، شلوار، پیراهن، جلیقه، كلاه، و كفش است.
زنان نیز از چادر، روسری، مانتو، شلوار، پیراهن‌های گشاد و بلند و سایر پوشش‌های زنانه استفاده می‌كنند.
خشكبار، میوه‌های درختی و انواع عرقیجات گیاهی مهم‌ترین سوغات این روستا هستند.
از غذاهای رایج این روستا می‌توان به اشكنه، شولی، انواع آش‌ها و شیرینی‌های محلی قطاب و باقلوا اشاره كرد.
دسترسی: روستای ده بالا از طریق شهر تفت، با جاده‌ای مناسب قابل دسترسی می‌باشد.
