شهر مَریوان مركز شهرستان مریوان در استان كردستان ایران است و در همسایگی مرز ایران و عراق قرار گرفته‌است. شهر مریوان در ۱۲۵ كیلومتری شمال غربی سنندج قرار دارد.
قرار گرفتن در كنار دریاچه زریوار، اورامان و طبیعت زیبای منطقه و همچنین ترانزیت و قاچاق كالا در مرز ایران و عراق (كه فاصله آن از شهر كمتر از ۲۰ كیلومتر است)، باعث رونق اقتصادی و گسترش مریوان شده‌است.
تاریخچه
نام مریوان
در گذشته هنگام صدور قبالجات و ذكر محل تولد در موقع صدور شناسنامه از دو كلمه مهروان و دژ شاهپور استفاده شده است. در باره وجه تسمیه مریوان گمان‌های زیر گفته شده:
در متون قدیمی مریوان را “مهروان” متشكل از دو واژه مهر و وان به معنی جایگاه مهر نوشته‌اند.
این منطقه دارای محصولات جنگلی مانند مازوج ، كتیرا و گز درختی بوده و عدای برای تجارت این قبیل محصولات به این منطقه آمده كه گویا اهل مرو بوده اند و در همین محل ساكن شده اند. لذا، این منطقه را مرویان خوانده كه به مرور زمان به مریوان تغییر نام پیدا كرده است .
نیز گفته اند چون دریاچه زریبار باتلاقی بوده و در نتیجه انواع مرغان آبی مهاجر در فصول مختلف به منطقه كوچ كرده اند و در زبان كردی به مرغابی مراوی گفته می‌شود لذا منطقه بنام مراویان (جای مرغابی) موسوم گردید كه در نتیجه گذشت زمان به مریوان تغییر یافته است.
آمده است عده‌ای از مراوانیان پس از شكست و انقراض حكومت اموی در بغداد گریخته و در این محل سكنی گزیدند. از این‌رو این منطقه را مروانیان نام نهادند كه بر اثر مرور زمان به مریوان تغییر یافته است.
بنای شهر
در بررسی متون تاریخی می‌توان شاهد درگیریها و تاخت‌وتازها و لشكركشی های متعدد در دشت مریوان بود. وجود قلاع متعدد و مستحكم نشان دهنده همین موضوع است. یكی از این قلعه‌ها كه بعداً به قلعه مریوان معروف گشت، قلعه هلوخان است كه در زمان حكمرانی اردلانها در دوره صفویه بر روی كوهی كه مشرف و مسلط به دشت و شهر فعلی مریوان می‌باشد ساخته شد. بعدها در كنار این قلعه ، به دستور امیر حمزه بابان مسجدی با آجرهای قرمز رنگ ساختند كه به مسجد سرخ (مزگه‌وته سوره) مشهور شد. آثار این مسجد، قلعه زندان، آب انبار و مدفن امام مسجد (شیخ احمد ابن الا نبار النعیمی) هنوز بر جاست. از آنجا كه منطقه مریوان غالباً محل تاخت و تاز بوده این قلعه ، مسجد و سایر اماكن آن همیشه توسط مهاجمان تخریب و بعداً و مرمت می‌شد تا اینكه به دستور شاه صفی كلاً تخریب گردید.
در كتاب حدیقه ناصری نوشته میرزا شكرالله سنندجی آمده است كه در سال ۱۲۸۱ هجری شمسی در زمان حكومت قاجاریه، به امر ناصرالدین شاه در دو هزار قدمی دریاچه زریوار قلعه نظامی بسیار مستحكمی ساخته شد. یك سال بعد به امر حاج فرهاد میرزا معتمدالدوله، عموی ناصرالدین شاه بر وسعت آن افزوده شد. این قلعه نظامی به نام قلعه شاه آباد موسوم گردید. در كنار قلعه نظامی و به دستور فرهاد میرزا قصبه‌ای احداث گردید و چند خانوار از طوایف و سادات به آنجا كوچ كردند كه برای آسایش و بهداشت مردم و نظامیان مستقر در قلعه دستور داد یك باب حمام و یك باب مسجد در كنار همدیگر بنا نمایند. برای تامین آب آشامیدنی مردم، حمام و مسجد و قلعه نظامی از دره‌ای كه در شمال شهر فعلی مریوان و قریه دارسیران (یكی از روستاهای قدیمی مریوان كه از دوران زندیه آباد بوده و هم اكنون یكی از محلات شهر مریوان می‌باشد) و در دامنه كوه فیلقوس (فه‌یله‌قوس) قرار دارد چند رشته قنات ایجاد كردند. دره نام‌برده از همان تاریخ تا كنون به دره فرهاد مشهور است.
تا قبل از احداث قلعه شاه آباد، باستثنای قریه دارسیران تقربیاً محل فعلی شهر مریوان خالی از سكنه و پوشیده از درختان جنگلی بوده‌است.
در سال ۱۳۳۴ برای اولین بار در شهر مریوان با اعتبارات دولتی دبستان و دبیرستان احداث گردید. دو سال بعد شهرداری و در سال ۱۳۳۸ دو حلقه چاه آب حفر و سال بعد موتورهای پمپاژ آب نصب گردید و در سال ۱۳۴۰ اولین موتور برق در مریوان به كار افتاد. مریوان در دهه ۱۳۳۰ دهی كوچك با چهار خیابان خاكی و تعدادی مغازه بود. تنها جاده مواصلاتی جاده قدیمی و خاكی گاران (در محور سنندج-مریوان) بود.
در دوران جنگ ایران و عراق، مریوان همواره بمباران هوایی و موشكی می‌شد و تعدادی از روستاهای اطراف نیز بمباران شیمیایی شدند. اما هیچگاه نیروهای عراقی وارد این شهر نشدند.
وجه تسمیه
در ارتباط با نام‌گذاری این شهر و تغییرات آن روایت‌های متفاوت و متعددی وجود دارد از جمله؛ اینكه نام این شهر «مهروان» و تشكیل شده از دو بخش مهر و وان با معنی جایگاه مهر بوده كه به مریوان تغییر كرده، یا اینكه این نام از «مراویان» به دلیل وجود دریاچه زریبار و مرغابی‌های مهاجر آن به معنی جای مرغابی گرفته شده و یا به دلیل ساكن شدن تجاری كه اهل مرو بودند و برای محصولات جنگلی این منطقه آمده بودند به مرور زمان نام منطقه به مریوان تغییر پیدا كرده است.
نژاد، زبان، دین و مذهب
با توجه به این كه این سرزمین تحت حكومت مادها قرار داشته، مردم مریوان دارای نژاد كهن «ماد آریایی» هستند. در شهر زیبای مریوان، زبان كردی به عنوان زبان مادری است و اكثرا به كردی سورانی و اندكی نیز به كردی هورامی صحبت می‌كنند، در حالیكه برای زبان آموزش و نوشتار رسمی از زبان فارسی استفاده می‌شود. در تمام ادوار دین كُردها با سایر اقوام ایرانی مشترك و مشابه بوده و در حال حاضر مردم این شهر دین اسلام و مذهب سنی دارند و اقلیتی، زرتشتی و مسیحی هستند.
پوشش، آداب و رسوم
لباس مردم مریوان، كردی و با توجه به فصل، نوع كار و معیشت، جشن و مراسمهای مختلف، دارای تنوع و ویژگی‌های خاص و بی‌بدیل است. لباس زنان و مردان كرد یكی از زیباترین، متنوع‌ترین و شادترین لباس‌های اقوام ایرانی است كه در جشنواره‌های بین‌المللی مقام اول را به خود اختصاص داده و از اجزاء زیادی تشكیل شده است و عموما توسط بافندگان و دوزندگان محلی بافته و ساخته می‌شود. جشن‌های مذهبی، ملی و باستانی كه ریشه‌ای تاریخی و اسطوره‌ای در باور مردم این دیار دارد به زیبایی و شكوه هر چه تمام‌تر با رقص كردی برگزار می‌شود.
جاذبه‌های دیدنی و گردشگری مریوان
دیدنی‌های مریوان بسیار و جاذبه‌های «طبیعی- تفریحی» و «فرهنگی- تاریخی» آن به اندازه‌ای زیبا و چشم‌نواز است كه هر ساله گردشگران داخلی و خارجی متعددی را برای بازدید به خود جذب می‌كند. در ادامه به معرفی این جاذبه‌ها و فاصله حدودی هر یك تا مریوان خیره‌كننده می‌پردازیم.
جاذبه‌های طبیعی- تفریحی شهر مریوان شامل؛ دریاچه زریوار و پارك ساحلی آن (۳ كیلومتری غرب مریوان)، بام مریوان (پشت دریاچه ی زریوار)، منطقه تفریحی قمچیان (بین جاده سقز و مریوان)، ارتفاعات چهل چشمه (شمال شرقی مریوان)، كوه قله بَرد (۲۰ كیلومتری جنوب شرقی)، مرز باشماق (روستای باشماق)، رود سیروان (۸ كیلومتری نودشه)، جاده‌ی سنندج به مریوان، دشت بیلو (۱۵ كیلومتری مریوان)، منطقه ی تفریحی ملاقوبی (جنوب شرقی روستای برقلعه) می‌شود.
از جاذبه‌های فرهنگی- تاریخی مریوان حیرت‌انگیز می‌توان به؛ پل تاریخی گاران (۱۰ كیلومتری شمال شرقی مریوان، جاده‌ی گاران به تیژ تیژ)، مراسم پیر شالیار (منطقه‌ی هورامان یا سروآباد)، قلعه‌های نظیر هلو خان، فیلقوس، خاو، میرزا میرشه و نیز تپه‌های مختلف و متعددی كه هر كدام مربوط به دوران متفاوت و مهم تاریخی هستند، اشاره كرد.
غذا و رستوران‌های محلی
ماهی كبابی از غذاهای محبوب و متمایز در مریوان است كه از دریاچه زریوار صید می‌شود. شیش كباب، خورش تره كردی، خورش ریواس و قایرمه از جمله غذاهای مخصوص و معروفی است كه با دیگر شهرهای استان كردستان وجه اشتراك دارد. گفتنی است كه آش‌های نظیر عدس بلغور، دوغه‌وا، دانه كولانه، گزنه، پرپوله، برونشین و سنگه سیر نیز در این شهر طبخ و نان‌های محلی شلكینه، برساق و كلانه در آن پخته می‌شود. ژه‌مه‌ن، هه‌وار و فرخ از جمله رستوران‌های شناخته شده‌ی مریوان محسوب می‌شوند كه امكان طعم و مزه‌ی غذاهای محلی را در فضایی آرام با مناظری دلچسب فراهم كردند.
صنایع‌دستی و سوغات مریوان
صنایع‌دستی مریوان به عنوان بخش مهمی از میراث فرهنگی آن است كه خوشبختانه مورد اقبال گردشگران قرار گرفته، قالی و گلیم در این شهر نیز مانند جاهای دیگر كردستان از نظر اصالت، كیفیت، تنوع، طرح و رنگ شهرتی جهانی دارد. محصولات نساجی سنتی و كلاش(گیوه) از دیگر انتخاب‌های شایسته برای تهیه سوغات از این شهر است. اگر تمایل به خرید سوغات خوراكی دارید، عسل طبیعی سرشیو، شیرینی‌های سنتی، بادام سوخته و برساق گزینه‌های خوشمزه‌ای محسوب می‌شوند.
بهترین زمان بازدید و اقامت
مریوان در فصل‌های بهار و تابستان دارای هوای معتدل و دلپذیر، طبیعتی سرسبز و پوشش گیاهی غنی است كه امكان گشت‌وگردی به یادماندنی را فراهم می‌آورد. بارش‌های فراوان كه اغلب به صورت برف است، پاییز و زمستان این شهر را سپید می‌كند و مقصد جالب توجهی برای دوست‌داران سرما و برف به شمار می‌آید. برای اقامت در این شهر پر از جاذبه و شگفتی می‌توان از هتل جهانگردی مریوان، هتل زریوار، هتل نوروز و هتل آپارتمان یاس و نیز اقامتگاه بومگردی نشینگه بنار استفاده كرد.
