پارك ملی كلاه قاضی

پارك ملی كلاه قاضی در استان اصفهان بین E5145 الی E5215 طول شرقی و N3200 الی N3230 عرض شمالی واقع شده است . مساحت آن درحدود ۴۷۱۴۲ هكتار می باشد.

پوشش گیاهی: انجیر ,‌بادام كوهی ,‌انار ,‌عناب ,‌ شیپوری ,‌بید , خارشتر,‌درمنه ,‌ اسپند,‌گل جالیز, شنگ ,‌انواع گرامینه, كلاغك ,‌ گل مریم ,‌سلین ,‌انواع گون , گل گندم ,‌علف شوره , علف مار ,‌ریواس ,‌اسپرس , چوبك .

پستانداران : كل و بز و قوچ و میش ,‌ آهو,‌ خرگوش , پلنگ ,‌گرگ ,‌‌ كفتار , یوزپلنگ, ‌روباه ,‌ شغال ,‌ تشی وگربه وحشی.

پرندگان :كبك ,‌تیهو, باقرقره ,‌ كلاغ سیاه ,‌چكاوك ,‌كاكلی ,‌دم جنبانك, زاغ نوك سرخ, زاغی,‌گنجشك سانان و عقابها .

خزندگان : مارجعفری,‌افعی شاخدار,‌مارقیطانی ,‌مار پلنگی ,‌مارمولك ,‌لاك پشت .

كوه كلاه قاضی قسمتی از رشته كوه ماهدشت می باشد . بلندترین قله این كوه به ارتفاع ۲۵۳۴ مترمیباشدكه درجنوب خاوری اصفهان واقع وشكلی شبیه كلاه قاضیان درادوار گذشته دارد. كوه كلاه قاضی از مناطق حفاظت شده شكار ممنوع و پناهگاه حیات وحش می باشد و دارای پاسگاههای مختلف شكاربانی است و چشمه های زیادی در دامنه های این كوه وجود دارد كه گله های حفاظت شده بز و پازن از آن استفاده می كنند. این كوه را معمولأ از گردنه أی موسوم به گردنه لاشتر در فاصله حدود ۳۰ كیلومتری اصفهان در جاده اصفهان به شهرضا صعودمی كنند. این كوهستان دارای دره های متعدد شمالی و جنوبی است و وجه تسمیه آن شكل كاملأ مشخصی است كه قله آن دارد و از شهر اصفهان به شكل كلاه قاضیان قدیم دیده می شود.

كوه كلاه قاضی دارای دیواره های بلند با سنگهای مناسب جهت صخره نوردی می باشد به همین دلیل مورد توجه صخره نوردان قرار گرفته و مسیرهای گوناگونی در آن گشایش شده است.

در دره ای به نام دره شاهین كه در قسمت جنوب خاوری كوه واقع شده گروه كوهنوردی چكاد كوهستان اصفهان به همت سایر علاقه مندان در صدد ایجاد محلی با مسیرهای متنوع آموزشی می باشد كه تا پایان سال ۱۳۸۱ هیجده مسیر مختلف در آن باز گردیده است.

راه دسترسی
از میدان دروازه شیراز اصفهان به وسیله خودروهای دربستی یا خودروهایی كه به شهر مباركه یا شهرضا می روند میتوان به دیواره ها دسترسی پیدا كرد.(قبل از پلیس راه باید پیاده شد).

منطقه كلاه قاضی به موجب شرایط خاص از دیرباز زیستگاه وحوش بوده و دارای قدمت تاریخی زیادی است. چنانكه در تاریخ آمده است از زمان شاه عباس صفوی و بعد از آن به خصوص در دوره قاجاریه این كوهها از شكارگاههای مخصوص این سلاطین محسوب میشده است. در اواخر قرن نوزدهم ظل السلطان پسر ارشد ناصرالدین شاه كه سالهای متمادی حاكم اصفهان بوده در كتاب خود از كلاه قاضی و شاهكوه به عنوان شكارگاههای غنی و زیبا یاد كرده است. وجود اكوسیستم خوب و زیستگاههای قابل توجه باعث گردید كه در سال ۱۳۴۶ شورایعالی شكاربانی و نظارت بر صید طی مصوبهای ارتفاعات كلاه قاضی را به نام منطفه حفاظت شده كلاه قاضی قرق اعلام نمود.

این منطقه به دلیل دارا بودن تنوع بوم شناختی، حفاظت از تنوع زیستی، حفاظت از منابع ژنتیكی و بقای تعادل طبیعی همچنین كاهش ناهنجاریهای حاصل از فعالیت صنایع و عوارض جمعیتی، برخورداری از چشم اندازهای زیبای نواحی كوهستانی و تپه ماهوری، وجود انواع گیاهان و گونههای متعدد حیات وحش جانوری و استفادههای علمی، پژوهشی، اقتصادی و گردشگری دارای ارزش وجودی پارك ملی بوده است. از این رو پس از فراز و نشیبهای بسیار نهایتاُ در سال ۱۳۷۴ با پیگریهای مستمر و وجود كمترین تعارضات یعنی نداشتن هرگونه عرصه و اعیانی تحت تملك اشخاص حقیقی و حقوقی و حل مسأله دامداران توسط نهادهای عضو شورای كشاورزی استان با اعتبارات پیش بینی شده در جهت اسكان عشایر از طریق اداره كل امور عشایر استان اصفهان و تأیید مسؤولین استان طی مصوبه شماره ۶/۷/۷۴ شورایعالی محیط زیست به عنوان پارك ملی معرفی گردید.

موقعیت جغرافیایی: پارك ملیكلاه قاضی با مساحتی در حدود ۵۰ هزار هكتار در منطقه جنوب شرقی اصفهان واقع شده است و جاده آسفالته اصفهان ـ شیراز از كناره شمالی و غربی آن میگذرد. نزدیكترین گوشه پارك كه گوشه شمال غرب آن است در حدود ۳۶ كیلومتری شهر اصفهان قرار دارد. در این منطقه رشته كوههایی به موازات هم وجود دارند كه جهت آنها شمال غربی به جنوب شرقی است. این پارك شامل رشته كوه شیدان در رشته كوه كلاه قاضی میباشد كه این كوه نام خود را از دو ارتفاع سنگی گرفته كه هر دو از دو طرف با شیبهای تند كه به دشت ختم میشود و به صورت دو برج سنگی برافراشتهاند.

پوشش گیاهی: پارك ملی كلاه قاضی كه یك منطقه صخرهای میباشد، علاوه بر پوشش گیاهی علفی، گونه های درخت و درختچه دارد كه این گو نهها در نقاط مختلف درهها و كوهپایه ها میرویند و از نظر طراوت و سرسبزی جلوه خاصی به منطقه دادهاند. انواع مختلفی از گیاهان بوته ای از جمله درمنه، گل گندم، شقایق وحشی، آویشن، لاله وحشی، اسپند، خارشتر و درختان و درختچهها مانند تنگرس، بادام كوهی، انجیر و بنه در این پارك میرویند. همچنین تعدادی از گیاهان دارویی از جمله چوبك، قدومه، همیشه بهار، ریواس، خاكشیر، گل گاوزبان، شنگ، كاسنی سمی و … در این پارك میرویند.

پارك ملی كلاه قاضی زیستگاه گونههای مختلفی از پستانداران، پرندگان و خزندگان میباشد كه برخی از آنها بسیار با ارزش میباشند و تعدادی نیز در معرض خطر انقراض بوده و تحت حفاظت و حمایت شدید میباشند. از جمله پستانداران موجود در این پارك میتوان به موارد ذیل اشاره كرد:

كل و بز وحشی قوچ و میش وحشی، آهو، پلنگ، گرگ، روباه معمولی، كفتار، شغال، خرگوش، تشی، دوپا، جرد و انواع موش.

بیش از ۴۰ گونه پرنده در این پارك شناسایی شده كه برخی از آنها بومی و برخی مهاجر بهاره و تابستانه یا مهاجر زمستانه میباشند و تعدادی نیز عبوری دیده میشوند. از مهمترین گونه های پرندگان میتوان به عقاب طلایی، شاهین، سارگپه، كبك، تیهو، پرستو، چكچك، كمركلی، كبوتر چاهی و باقرقره اشاره كرد. از گونه های خزندگان میتوان لاكپشت مهمیزدار، بزمجه بیابانی، انواع آگاما، مار و افعی را نام برد.

تاریخ حفاظت منطقه از ابتدا تاكنون
شكارگاه سلطنتی از زمان صفویه و بعد از آن به خصوص درزمان قاجاریه و حكومت ظل السلطان بر اصفهان
۱۳۴۶: اعلام محدوده فعلی كلاه قاضی تا كوه صفه در جنوب غرب اصفهان به عنوان منطقه قرق از سوی شورای عالی شكاربانی و نظارت برصید
۱۳۴۸:تقسیم منطقه به دوقسمت و اعلام بخشی به عنوان پارك وحش(محدوده فعلی كلاه قاضی ) و بخشی به عنوان حفاظت شده
۱۳۵۴:تنزل سطح حفاظتی قسمت پارك حیات وحش به پناهگاه حیات وحش
۱۳۶۹:اعلام قسمت حفاظت شده به عنوان منطقه آزاد
۱۳۷۴:ارتقاء ۴۷۱۸۴ هكتار به پارك ملی و ۳۲۲۷ هكتار باقی ماندن به عنوان پناهگاه حیات وحش طی مصوبه شورای عالی حفاظت محیط زیست

موقعیت عمومی
جنوب شرقی شهر اصفهان و در مجاورت شهرجدید بهارستان

وسعت : ۵۰۹۱۱ هكتار

ویژگی و سیمای عمومی
توپوگرافی : تغییرات ارتفاع از ۱۳۵۰ متر تا ۲۵۳۴ ومتوسط ارتفاع منطقه ۱۷۲۰ متر است. دورشته كوه اصلی به نام های شیدان در شمال منطقه و رشته كوه كلاه قاضی در غرب و جنوب قراردارد.
چشم انداز ::سیمای كوهستانی -دشتی

پوشش گیاهی : مراتع ۷۰ درصد،اراضی كشاورزی ۵/۰ درصد ،رخنمون های سنگی ۸/۲۵ درصد و اراضی بدون پوشش ۱/۳ درصد هستند.گیاهان بوته‌ای و درختچه‌ای در این منطقه رویش دارند و تیپ اصلی پوشش گیاهی آن درمنه زار می باشد. و حدود ۲۵۲ گونه گیاهی از این منطقه گزارش شده است:

گونه های شاخص گیاهی
درمنه دشتی ( Artemisia siberi ) وAnabasis aphyla و آنقوزه ( Ferula assa-foetida ) كه گونه در حال انقراض می باشد.

وضعیت عمومی حیات وحش
گونه زوج سم غالب در منطقه كل وبز وحشی می باشد و گونه بعدی آهوی ایرانی است طبق آمار آخرین سرشماری (سال ۱۳۹۰) جمعیت زوج سمان منطقه به شرح زیر می باشد:
كل وبز : ۱۸۶۲ آهوی ایرانی :۱۵۵۱ قوچ ومیش :۵۸
گونه های شاخص : كل وبز وحشی ،آهوی ایرانی ، ،قوچ ومیش ،پلنگ،گرگ ،كبك ،تیهو
كریدورها:متاسفانه این منطقه به دلیل محاصره در میان انواع كاربریها حالت جزیره ای پیدا كرده است

جاذبه های اكوتوریستی
رشته كوه كلاه قاضی عامل جذب بسیاری از گروههای كوهنوردی و طبیعت گردان می باشد.
ذخایر فسیلی عامل حضور بسیاری از دانشجویان ،استادان و محققین در منطقه است .
گونه های حیات وحش اعم ازگیاهی و جانوری موجود در منطقه عامل جذب پژوهشگران و دانشجویان می باشد.
وضعیت عمومی و اقتصادی : در درون منطقه سكونتگاه انسانی وجود ندارد.

تعارضات مهم
تداخل حریم ومحدوده فانونی شهر بهارستان ومحمد آباد با محدوده كلاه قاضی (مراحل قانونی رفع تعارض در حال پیگیری می باشد
عبور اتوبان اصفهان –شهرضا از داخل پارك ملی
وجود مجموعه معادن سنگ لاشتر در قسمت پناهگاه حیات وحش
پروانه های چرا متعلق به عشایر جرقویه در مراتع جنوب منطقه كه علی رغم خروج دام از منطقه سازمان حفاظت محیط زیست اقدام به پرداخت حقوق عرفی دامداران ننموده است .

تجهیزات وامكانات
سرمحیط بانی لاشتر واقغ در شمال غرب منطقه و مشرف به جاده اصفهان –شهرضاپاسگاه و مركز آموزش بازدیدكنندگان لاگورمجهز به امكانات اقامتی ویك دستگاه دوربین بوردبلند سداد واقع در جنوب منطقه پاسگاه محیط بانی محمد آباد در شرق منطقه و در مجاورت شهر محمد آبادپست های دیده بانی چشمه توتی ،قارنه ،كلاه بزرگ مورداستفاده در گشت های شبانه پنج دستگاه خودرو كمك دار هفت دستگاه موتور سیكلت

سایر ملاحظات
حدود ۴۷۰۰۰ هكتار پارك ملی و مابقی پناهگاه حیات وحش می باشد .معادن سنگ موجوددر قسمت پناهگاه حیات وحش قرار دارند.

تاریخچه پارك‌ ملی كلاه‌ قاضی

پارك‌ ملی كلاه‌ قاضی اصفهان به موجب شرایط خاص، از دیرباز زیستگاه وحوش بوده است و قدمت تاریخی زیادی دارد. از زمان شاه‌عباس صفوی و بعد از آن، به‌خصوص در دوره قاجار، كوه‌های این منطقه از شكارگاه‌های مخصوص سلاطین محسوب می‌شد. در اواخر قرن نوزدهم ظل‌السلطان، حاكم اصفهان، در كتاب خود از كلاه قاضی و شاهكوه به‌عنوان شكارگاه‌های غنی و زیبا یاد كرده است.

وجود اكوسیستم خوب و زیستگاه‌های قابل‌توجه باعث شد در سال ۱۳۴۶ شورای عالی شكاربانی و نظارت بر صید طی مصوبه‌ای ارتفاعات كلاه قاضی را به نام منطقه حفاظت‌شده كلاه قاضی قرق اعلام كرد و پس از فراز و نشیب‌های بسیار نهایتا در سال ۱۳۷۴ با پیگری‌های مستمر و وجود كمترین تعارضات یعنی نداشتن هرگونه عرصه و اعیانی تحت تملك اشخاص حقیقی و حقوقی و حل مسئله دامداران توسط نهادهای عضو شورای كشاورزی استان اصفهان با اعتبارات پیش‌بینی شده در جهت اسكان عشایر از طریق اداره كل امور عشایر استان اصفهان و تأیید مسئولان استان اصفهان، طی مصوبه شماره ۲۹۴ شورای عالی محیط زیست مورخ ۱۳۷۶/۱۱/۱۲ به‌عنوان پارك ملی معرفی شد.

جاذبه‌های اكوتوریستی پارك ملی كلاه قاضی

پارك ملی كلاه قاضی دارای جاذبه‌های اكوتوریستی است كه برخی از آن‌ها شامل موارد زیر می‌شود:

• رشته كوه كلاه قاضی عامل جذب بسیاری از گروه‌های كوهنوردی و طبیعت‌گردان است.
• ذخایر فسیلی عامل حضور بسیاری از دانشجویان، استادان و محققان در منطقه است.
• گونه‌های گیاهی و جانوری موجود از جاذبه‌های گردشگری این منطقه است.

پوشش گیاهی پارك ملی كلاه قاضی

تاكنون تعداد ۲۵۲ گونه گیاهی متعلق به ۱۹۲ جنس و ۴۶ خانواده در كلاه قاضی ثبت شده است. پوشش گیاهی پارك ملی كلاه قاضی علاوه بر گیاهان علفی، دارای گونه‌های درختی و درختچه‌ای است كه این‌گونه‌ها در نقاط مختلف دره‌ها و كوهپایه‌ها می‌رویند. تیپ اصلی پوشش گیاهی منطقه درمنه‌زار است.

انواع مختلفی از گیاهان بوته‌ای از جمله درمنه، گل گندم، شقایق وحشی، آویشن، لاله وحشی، اسپند و خارشتر؛ درختان و درختچه‌هایی مانند تنگرس، بادام كوهی، انجیر و بنه و همچنین تعدادی از گیاهان دارویی از جمله چوبك، قدومه، همیشه بهار، ریواس، خاكشیر، گل‌گاوزبان، شنگ، كاسنی، سمی و… در این پارك می‌رویند. درمنه دشتی و آنقوزه (Ferula assa-foetida) از گونه‌های در حال انقراض منطقه هستند.

گونه‌های جانوری پارك ملی كلاه قاضی

تاكنون ۱۷ گونه پستاندار، ۴۴ گونه پرنده، ۱۱ گونه خزنده و یك گونه دوزیست در پارك ملی كلاه قاضی شناسایی و ثبت شده‌اند. گونه‌های جانوری شاخص پارك ملی كلاه قاضی كل و بز محسوب می‌شوند و آهو نیز به‌دلیل وجود دشت‌های وسیع از جمله دشت میانكوه، لاگور، لادقو و برآفتاب از جمعیت مناسبی برخوردار است. مشاهده این دو گونه در منطقه به‌راحتی و از فاصله نزدیك امكان‌پذیر است.

متاسفانه این منطقه به‌دلیل محاصره در میان انواع كاربری‌ها حالت جزیره‌ای پیدا كرده است و كریدوری جهت مهاجرت حیات‌وحش به سایر مناطق و برعكس وجود ندارد.

پستانداران

تاكنون ۱۷ گونه پستاندار متعلق به ۱۶ جنس از هشت خانواده و چهار راسته در پارك ملی كلاه قاضی شناسایی شده‌اند كه از جمله آن‌ها می‌توان به كل و بز، قوچ و میش اصفهانی، آهو، پلنگ، گربه وحشی، كاراكال، گرگ، كفتار، روباه معمولی، كفتار، شغال، خرگوش، تشی، دوپای كوچك، جربیل بزرگ، جرد ایرانی، همستر خاكستری، همستر دم دراز، پامسواكی بزرگ و انواع موش اشاره كرد. 

پرندگان

تاكنون ۴۶ گونه پرنده متعلق به ۳۱ جنس و ۲۲ خانواده در پارك ملی كلاه قاضی شناسایی شده‌اند كه برخی از آن‌ها بومی، برخی مهاجر بهاره و تابستانه یا مهاجر زمستانه و تعدادی نیز عبوری هستند كه به‌صورت اتفاقی مشاهده شده‌اند.

پرندگان كلاه قاضی عبارت‌اند از: عقاب طلایی، شاهین، سارگپه معمولی، سارگپه پابلند، كركس كوچك، دلیجه، كبك، تیهو، هوبره، كوكر شكم سیاه، قمری معمولی، كوكو، جغد كوچك، شبگرد معمولی، بادخورك كوهی، چكاوك بیابانی، چكاوك كاكلی، چكاوك آسمانی، چلچله بیابانی، چلچله كوهی، چلچله دمگاه سفید، پرستوی دمگاه قرمز، پرستوی خانگی، دم جنبانك ابلق، سنگ چشم خاكستری كوچك، سنگ چشم دم سرخ، سسك جنبان، طرقه بنفش، چكچك بیابانی، چكچك گوش سیاه، چكچك دشتی، چكچك سرسیاه، چكچك ابلق، چكچك دم سرخ، كمركلی كوچك، سهره صورتی، گنجشك خانگی، پری شاهرخ، زاغ نوك سرخ، غراب، زاغی، كلاغ سیاه، كلاغ ابلق، مگس‌گیر خالدار، كبوتر چاهی و باقرقره.

خزندگان

در پارك ملی كلاه قاضی تاكنون ۱۱ گونه خزنده متعلق به ۱۱ جنس و هفت خانواده به شرح زیر شناسایی شده‌اند:

لاك پشت مهمیزدار، مارجعفری، افعی شاخدار، مارقیطانی تیرمار، مارپلنگی، بزمجه بیابانی خزری، آگامای پولك درشت صخره ای، آگامای چابك، آگامای وزغی خاكستری، مزالینای دم دراز بیابانی، جكوی دم زبر و جكوی دم‌كند.

دوزیستان

در پایین منطقه تنها یك گونه دوزیست به نام وزغ سبز عربی شناسایی شده است. پراكندگی این‌گونه در پارك ملی كلاه قاضی به حاشیه چشمه‌ها، آبشخورها و مناطق سرسبزتر نظیر مزرعه لردسفید در دشت میان كوه محدود می‌شود.

تجهیزات و امكانات حفاظتی پارك ملی كلاه قاضی

• سرمحیط‌بانی لاشتر واقع در شمال غرب منطقه و مشرف به جاده اصفهان-شهرضا
• پاسگاه و مركز آموزش بازدیدكنندگان لاگور مجهز به امكانات اقامتی و یك دستگاه دوربین بورد بلند سداد واقع در جنوب منطقه
• پاسگاه محیط‌بانی محمدآباد در شرق منطقه و در مجاورت شهر محمدآباد
• پست‌های دیده‌بانی چشمه توتی، قارنه و كلاه بزرگ مورد استفاده در گشت‌های شبانه

• تعارضات و تهدیدهای پارك ملی كلاه قاضی

  • تداخل حریم و محدوده قانونی شهر بهارستان و محمدآباد با محدوده كلاه قاضی 
  • عبور اتوبان اصفهان- شهرضا از داخل پارك ملی
  • وجود مجموعه معادن سنگ لاشتر در قسمت پناهگاه حیات‌وحش كلاه قاضی
  •  پروانه‌های چرا متعلق به عشایر جرقویه در مراتع جنوب منطقه

بازدید از پارك ملی كلاه قاضی

برای بازدید از پارك ملی كلاه قاضی به مجوز اداره محیط زیست اصفهان نیاز دارید. پس از طی ۴۰ كیلومتر در مسیر اصفهان به شهرضا، نرسیده به پلیس‌راه و دوراهی شهرك صنعتی مباركه، محیط‌بانی اصلی كلاه قاضی واقع شده است. با همراه داشتن مجوز، می‌توانید راهنمایی‌های لازم برای كوهنوردی، طبیعت‌گردی و گردش در پارك ملی را از محیط‌بانان دریافت كنید.