تپه گیان در ۱۹ كیلومتری جنوب غربی شهر نهاوند و ۲ كیلومتری سرآب (چشمه) گیان و در مجاورت روستایی به همین نام قرار دارد. این تپه یكی از قدیمی‌ترین آثار تاریخی ایران می‌باشد. باستان‌شناسان قدمت این منطقه را ۳۷ قرن قبل از میلاد مسیح(ع) می‌دانند. به عقیده مورخان ۵۵۰۰ تا ۵۷۰۰ سال قبل در این تپه مردمانی می‌زیسته‌اند كه از اقوام بومی ایران بوده‌اند و تمدنی شبیه به تمدن بین‌النهرین داشته‌اند كه بعدها این قوم توسط اقوام اروپایی و آسیایی از بین رفته و قوم جدید تمدن درخشان جدیدی را به وجود آورده‌اند كه با تمدن بین‌النهرین شباهتی نداشته است.
اولین كاوش‌های صورت گرفته در این منطقه در سال ۱۳۱۰ خورشیدی توسط پروفسور رومن گریشمن و ژرژ كنتنو انجام می‌گیرد كه نتیجه این كاوش‌ها در كتاب «كاوش در تپه گیان نهاوند» منتشر می‌گردد. گریشمن و هیئت همراه تپه گیان را تا عمق ۱۹ متری حفاری نمودند و در نتیجه تحقیقات خود به ۵ طبقه با خصوصیات متمایز برخورد نمودند كه نشانگر وجود ۵ دوره از تمدن قدیم به شرح زیر بود.
طبقه پنجم (هم‌دوره با تمدن عیلام در ۵۷۰۰ سال قبل): این طبقه كه از سایر طبقات قدیمی‌تر بود، در عمق ۱۹ تا ۹ متری قرار داشت و در آن سفالی با زمینه زرد یا سبز كمرنگ با نقوش سیاه به دست آمد. طرح این نقوش عبارت بود از خطوط هندسی مانند دندانه، خطوط شكسته، مثلث‌هایی كه از یك طرف به هم متصل می‌باشند، تبر دوسر، صلیب مالت (صلیبی كه چهار بازوی آن مساوی است)، لوزی، چهارخانه و دوایری كه داخل آن‌ها تزئین شده است. همچنین روی این سفال‌ها موضوعات نباتی نیز نقش شده بود و از ۱۴ متر به پایین مارها و ردیف مرغان آبی و بز كوهی و پلنگ نیز دیده می‌شد.
طبقه چهارم (هم‌دوره با تمدن شوش در ۵۵۰۰ سال قبل): این طبقه كه در عمق ۹ تا ۷/۵ متری تپه واقع شده به سختی در بالای طبقه پنجم تشخیص داده می‌شود و مركب از گورستان وسیعی است كه ۱۱۷ قبر از قبرهای آن مورد مطالعه قرار گرفته و شامل سفال منقوش زرد رنگی است كه خمیر آن خوب پخته شده و گاهی رنگ آن نزدیك به رنگ آجری می‌شود و نقوش سیاه رنگ دارد. شكل‌ها و موضوع نقوش آن چندان متنوع نیست. مهم‌ترین ظروف این طبقه از نظر شكل ظاهری، خمره‌های دهانه گشاد است كه در قسمت گردن و شانه ظرف دارای نقش می‌باشد. این نقوش عبارت است از خطوط افقی دندانه‌دار و خطوط موج‌دار كه بیشتر روی گردن ظرف است و یك نوار پهن كه روی شانه ظرف قرار گرفته است. موضوع نقاشی‌ها معمولاً پرنده و شانه است. ردیف مرغان آبی كه پهلوی هم قرارگرفته‌اند و در نقش شباهت به شانه پیدا كرده‌اند گاهی نیز یك عقاب با بال‌های باز یا مرغان آبی در حال شنا نشان داده شده‌اند. در این طبقه فلز فراوان است. برنز برای ساخت آب‌خورها، دستبندهای بازو، سرنیزه‌ها و تبرهایی كه یك طرف آن مارپیچ است، به كار رفته است. در این طبقه نقره نیز موجود است.
طبقه سوم (هم‌عصر با جزایر اژه و بالكان در حدود ۴۰۰۰ تا ۴۵۰۰ سال قبل): این طبقه در عمق ۷/۵ تا ۶ متری واقع شده و قبرهای شماره ۸۳ تا ۱۰۱ تمدن قبلی مدتی ادامه می‌یابد و پس از اندك مدتی رو به زوال می‌گذارد. سفال قرمز آجری رنگ با نقش سیاه به ویژه در ظروف سه پایه‌ای، تنگ‌های شكم‌دار و پایه‌دار، فنجان‌های دسته‌دار، دیزی‌ها و روغن داغ‌كُن‌ها ادامه می‌یابد. نقوش به كار رفته منحصر به مثلث‌ها، هاشورها و خطوط افقی موج‌دار می‌باشد. از میان اشیای ساخته شده از برنز، خنجرها، سنجاق‌های بلند و ظروف برنزی قابل ذكر می‌باشند.
طبقه دوم (از ۳۴۰۰ تا ۳۸۰۰ سال قبل): این طبقه در عمق ۶ تا ۴ متری واقع شده و شامل آثار ابنیه و ساختمان‌ها می‌باشد. سفال منقوش هنوز تحت تأثیر سبك سفال‌های منقوش دور‌ه‌های پیش است. ظروفی كه خمیرشان زرد مایل به خاكستری است و نقوش سیاه دارند و دارای اشكال مختلف همچون تنگ‌های شكم‌دار و پایه‌دار می‌باشند. سبد و فنجان دسته‌دار مزین به نوارهای چهارخانه و گل پنج‌پَر با خورشید و … . در این نقوش كه به صورت مجالس ترتیب داده شده استفاده از نقش حیوانات مجدداً مرسوم گردیده است ولی علاوه بر آن یك نوع ظروف گلی دیگر نیز یافت شده كه از جهاتی با آن‌ها اختلاف دارد همچون ظروف و آب‌خوری‌هایی كه از حیث جنس خمیر با آن‌ها شبیه است و نقوش آن‌ها فقط خطوط افقی است كه به اشكال مختلف نقش شده است. نوع اخیر به سفال محدوده بین‌النهرین شباهت پیدا می‌كند. در این طبقه فلزات چندان زیاد نیست و بیشتر شامل پیكان‌ها، دشنه‌ها و سنجاق‌های بلند بدون سر یا با سر می‌باشد.
طبقه اول (دوره ظهور آهن از ۳۱۰۰ تا ۳۴۰۰ سال قبل): این طبقه از عمق ۴ متر به بالا قرار گرفته و شامل قبرهای ۱ تا ۶۳ می‌باشد. آثار كشف شده در این طبقه شامل سه دسته می‌باشد. آثار دسته اول كه از همه قدیمی‌تر بوده‌اند آب‌خوری‌های بلندی منقوش به خطوط هندسی یا تزئینات دیگر همچون مرغابی یا گیاهان بود. این سفال با سفال «نوزو» در بین‌النهرین شباهت زیادی دارد. در دسته دوم سفال بدون نقشی پیدا شده كه هیچ شباهتی به سفال قبلی نداشته است. این سفال سیاه درخشان یا خاكستری سیاه رنگ یا قرمز رنگ است و با سفال گورستان در تپه سیلك قابل مقایسه است. در این طبقه دو قبر یافت شد و اشیایی كه در آن دو قبر موجود بوده شباهت به اشیای قبرهای استان لرستان و گورهای سیلك داشت.
اشیای یافت شده در تپه گیان هم‌اكنون در موزه لوور پاریس و موزه ایران باستان در تهران نگهداری می‌شود.
