سوزن دوزی تركمن كه بدان سیاه دوزی نیز اطلاق می‌شود، در گذشته كاربرد فراوانی داشته است و در جامعه سنتی تركمن برای تزیین لباس های مردان، زنان و كودكان و هم چنین پرده ها نیز استفاده می‌شد اما امروز عمدتاً در لباس زنان دیده می‌شود. نوع دوخت آن زنجیره فشرده و بسیار ریز است كه در تركمنی به آن «سانجیم» می‌گویند و بیشتر از نقوش هندسی و قرینه به صورت ذهنی بهره می‌گیرند. این هنر تاریخچه ای كهن در تاریخ سرزمین كشورمان دارد. گلدوزی مصور تركمن از زمان سكاها رایج بوده و در دیگر دوره ها بهمراه سایر دوخت و دوزها از رواج كامل برخوردار بوده است دوره اوج این هنر را در دوران افشاریه و زندیه و به خصوص قاجاریه باید دانست و آثار باقیمانده از این دوران خود گواه این مدعاست.
آن چه كه معلوم است این كه تركمن ها از قدیم الایام به تهیه ابریشم كه به عنوان ماده اصلی سوزن دوزی تلقی می‌شود پرداخته و دختران و زنان لباس های خود را با نخ های ابریشمین كه با رنگ های طبیعی رنگرزی می‌شد، سوزن دوزی می‌كرده‌اند و این امر از نغمه‌های زنان تركمن و در ادبیات شفاهی آن به وضوح مشخص است.
مواد اولیه مورد مصرف در سوزن دوزی تركمن شامل نخ و پارچه است. نخ ها انواع مختلفی داشته از جمله نخ های طبیعی چون ابریشمی و پنبه ای و نخ های مصنوعی اكریلیك و… برای پارچه نیز از انواع ابریشمی و پشمی استفاده می‌شود. پارچه های ابریشمی جهت تهیه «چِرپِه» (روپوش كوتاه زنان)، «كورتِه» (روپوش بلند زنان)، «چاكمن» (روپوش مردانه) و پارچه های پشمی برای دوخت «چابیت» (كت) استفاده می‌شود. ابزارهایی كه در رشته سوزن دوزی تركمن از آن بهره می‌جویند عبارت است از سوزن كرول كه خاص گلدوزی است، انگشتانه و قیچی. قیچی انواع مختلف داشته از جمله قیچی زیگزاگ، قیچی برش و قیچی خاص گلدوزی.
مراحل تولید سوزن دوزی تركمن
ابتدا لایه بندی و شیاردوزی پارچه كه جهت ثابت نگه داشتن پارچه و سوزن دوزی صورت می‌گیرد. سپس تاباندن نخ ابریشم جهت استحكام بخشی نخ كه به تعداد دو یا سه یا پنج لا با هم تاب می‌دهند. بعد ازآن، سیم كشی برای تعیین محدوده اصلی كادر جهت پیاده كردن طرح انجام می‌گیرد. سیاه دوزی مرحله بعدی در سوزن دوزی تركمن است كه فضای طرح را با دوخت زنجیره و نخ ابریشمی مشكی مشخص می‌كنند. الوان دوزی، مرحله دوختن نخ های رنگی در داخل سیاه دوزی است. هم چنین دانه دوزی (آلاجه)، پس از دوخت زنجیره سیم كشی، بین دو سیم را دانه دوزی می‌كنند. مرحله آخر نیز سفیددوزی است. این دوخت اصولاً در شلوار زنانه و در قسمت بالای سیم انجام می‌شود و از طرح های ساری ایچیان استفاده می‌كنند. دوخت های تركمنی انواع مختلفی دارد كه از آن می‌توان دوخت زنجیره (كوجمه)، پَر، ساقه دوزی، تیغ ماهی(قایما)، دانه دوزی و «ایلمه» نام برد. از دیگر مسایل مربوط به سوزن دوزی تركمن، نقوشی كه در این نوع سوزن دوزی به كار می‌رود.
نقوش مذكور عمدتاً اشكال ساده شده عناصری است كه در محیط اطراف هنرمند وجود دارد هم چون گلِ نقش، ساری ایچیان (عقرب زرد)، قوش قانات (بال پرنده)، دؤرت گؤز (چهار چشم)، قویموق، بورمه چیگین (بورمه)، قوچاق (كچه نقش)، تیرانا بورون، چاقماق، باغ نقش، بستانی، شلپه نقش و… كه در گذشته پرده ها نیز بدین شكل تزیین می‌شده اند. این نوع دوخت در مناطق تركمن نشین از جمله گنبدكاووس، بندرتركمن، گمیشان، آق قلا، كلاله و… انجام می‌شود.
كاربرد سوزن دوزی تركمن عمدتاً در لباس زنان، مردان و كودكان بكار می‌رود.
مهمترین فراورده های سوزن دوزی تركمن یقه، سرآستین لباس، شلوار زنان (بالاق)، كلاه (آلین دانگی یا حلقه ای برای سر زنان)، بوءروك (عرقچین)، چابیت (بالاپوش زنانه)، بقچه، كوینه ك (پیراهن زنانه)، كورته بشمار می‌رود.
زنان و دختران تركمن از دیرباز تاكنون به امر سوزن دوزی پرداخته اند كه تعدادی از آنان در این منطقه صاحب نام شده اند از جمله سوناگل داش آیق(فروز)، اجو قرنجیك و…
