فسا (به پارسی میانه: پسا) نام شهری در ۱۴۵ كیلومتری جنوب شیراز واقع در استان فارس است. شهرهای سروستان، داراب، جهرم، استهبان در همسایگی فسا قرار دارند. قدمت این شهرستان دست كم به زمان هخامنشیان برمیگردد كه در آن زمان نام این شهر پسه یا پسا بوده كه پس از اسلام به فسا تبدیل می‌شود.
تاریخ تمدن
فسا را می‌توان به قدمتی بیش از ۷ هزار سال تخمین زد. از اشیا كشف شده در سال ۱۳۹۱ در تل ضحاك و آزمایشات دانش پژوهان قدمت این شهر تاریخی را بیش از ۷۵۰۰سال قبل بلكه بیشتر پنداشته‌اند.
رصد خانه و مركز علمی شهرداری فسا، به عنوان بزرگترین رصد خانه آماتوری جنوب ایران با سال تاسیس ۱۳۷۸ در وروری فسا از سمت شیراز و بر فراز تپه باستانی كدیوری واقع شده است. این مجموعه شامل اتاق تلسكوپ، اتاق افلاك نما و سالن برگزاری كلاس‌های آموزشی می‌باشد. گروه نجوم این مركز در سال ۱۳۸۶ به عنوان “برترین گروه نجوم كشور” و در سال‌های ۸۵٬۸۶و۸۷ به عنوان “قوی ترین گروه رویت هلال ماه” در كشور شناخته شد و در همین راستا چندین ركورد جهانی و ملی را به ثبت رسانده‌اند كه از جمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره كرد:
رویت نازكترین هلال ماه در اسفند ۱۳۸۴ در شهرستان بافت واقع در استان كرمان كه سبب ثبت ركورد جهانی زاویه جدایی بین ماه و خورشید و منجر به شكسته شدن حد دانژون گردید.
برنامه بازدید از رصدخانه همه روز (در ایام نوروز) و تعطیلات آخر هفته (در بقیه روزهای سال) برای مهمانان عزیز از مناطق مختلف ایران و همشهریان عزیز فسایی.
كشاورزی و صنعت
فسا از نظر كشاورزی شهری پررونق است. از نظر تولید گندم رتبه اول كشور ایران را داراست بطوریكه فسا را شهر گندم می‌دانند. با توجه به آب و هوای مناسب، وجود نخل‌های گرمسیری و درخت گردو و دیگر گونه‌های درختی در این شهر متداول است. كشت پنبه نیز در فسا رونق فراوان دارد. كارخانه رب گوجه فرنگی، ۱۶ كارخانه ذرت خشك كنی و یك كارخانه روغن كشی زیتون، یك كارخانه قند، كارخانه تولید ماكارونی، كارخانه تصفیه وش پنبه، كارخانه تولید الكل، كارخانه تولید آرد،[۲] كارخانه صنایع لبنی – تعدادی كارگاه‌های تولید كانی غیرفلزی و صنایع دستی (بافت فرش، گلیم، حصیر، رویه گیوه و…) از صنایع این شهرستان می‌باشد.
موقعیت راهبردی
قرار گرفتن در مسیرهای اصلی شیراز به كرمان و بندر عباس، این شهر را از یك موقعیت راهبردی برخوردار كرده‌است. بلندترین نقطه این شهرستان خرمن‌كوه می‌باشد كه ۳٬۱۸۵ متر ارتفاع دارد.
تقسیمات كشوری
شهرستان فسا اكنون دارای شهرهای فسا، زاهدشهر، نوبندگان و ششده و قره بلاغ و چهار بخش مركزی، شیبكوه، نوبندگان و ششده و قره بلاغ می‌باشد.
روستاهای تاریخی
از قدیمی‌ترین روستاهای بخش مركزی می‌توان به كوشك قاضی اشاره نمود. این روستا در سمت جنوب شرقی شهرستان فسا واقع شده‌است كه مواضع تاریخی نظیر تل نخودی و قلعه رحمت آباد در حاشیه آن و سمت كوه توده قرار دارند و روستای نوبندگان كه پیشینهٔ آن به زمان تمدن ایلام می‌رسد.
جاذبه‌ها
روستای تاریخی خورنگان (خرنجان) امامزاده ابراهیم (شاه دین)
تل ضحاك كه از آثار ما قبل اسلام است و ویرانه‌های شهر باستانی فسا است كه از عهد پیشدادیان به جا مانده واین شهر تا قرن هفتم آبادبوده است كه آثار باستانی زیادی بر اثر كاوش در اطراف آن بدست آمده و در موزه‌های كشور نگهداری می‌شود.
آثار شهری مربوط به دوران ساسانی در حوالی روستای تنگ كرم واقع در ۱۵ كیلومتری شهر فسا بنام شهر ازبرا، مص و.. وجود داشته كه آثار و بقایایی از آن باقی است.
تل نعلكی واقع در جنب روستای جلیان از بخش نوبندگان كه قبور ماقبل تاریخ بوده و از لحاظ مهرپرستی بررسی و اهمیت است.
ساختمان نقاره خانه واقع در اول بازار شهر فسا مربوط به دوران قاجار
آتشكده ساسانی كه عوام آن را سنگ قنبر (سنگ سلمان) می‌نامیدند به طول ۲ متر و عرض ۰٫۵ متر كه خطوط گرانبهایی روی آن حك شده و برخی آن را مربوط به دروازه شهر فسا در زمان ساسانیان بوده‌است.
آتشكده سامانی مربوط به دوره ساسانی واقع در ۱۵ كیلومتری شمال فسا (غمپ آتشكده)كه در اصل خنب آتشكده بوده ودر گویش محلی غمپ یا قمپ بدان می‌گویند
جنگل ۱۵۰۰ هكتاری كوثر در بخش شیبكوه فسا. چهل چشمه (كه سال هاست خشكیده است. – پانل
میان جنگل دارای گونه‌های گیاهی بسیار ارزشمند
امامزاده اسماعیل
امامزاده حسن
آستان شاهزاده قاسم (از نوادگان حضرت عقیل (ع) و حضرت علی (ع) در مركز شهرستان فسا)
شاه ابوالفتح
پارك تفریحی آزادی
منطقه گلیان
منطقه باستانی كوزه گرخانه (واصل آباد)، آثار باستانی تنگ مج و تنگ موردی، تل نخودی و اتلال مجاور آن (كوشك قاضی)، تل سیاه (فدشكویه) و اتلال در امتداد آن تنگ خمار (سنان) و چاه‌های سنگی در ارتفاعات مجاور سنان، بقعه سید شمس الدین (عهد صفوی)، بقعة زاهد كبیر در زاهد شهر (عهد مغول)، ساختمان نقاره خانه (شهربانی قدیم = خیابان محمدی)
منطقه گردشگری امامزاده شهیدان
روستای تاریخی امیرحاجیلو
امامزاده شیخ صالح نوه امام حسن (ع) واقع درروستای غیاث اباد
وجودآثارقدیمی وباتمدن ازشهرتیران (زاهدشهركنونی) وهمچنین وجودآثاری ازدوران باشكوه هخامنشیان درزاهدشهرمثل جوی حقوكه ارتفاع آن به دومترمیرسدوگواهی بررونق كشاورزی درزاهدشهردارد (اطلاعات بیشتردرصفحه زاهدشهر) وگویش مردم این شهركه به فارسی تیرانی مشهوراست ویك شیرسنگی درامامزاده زاهدكه قدمت آن به چندصدسال برمیگردد.
