تُربَتِ جام (كوتاه:جام، به‌معنای: شهرِ آرامجای احمد جامی) مركز شهرستان تربت جام و یكی از شهرهای كهن خراسان بزرگ است كه اكنون در استان خراسان رضوی واقع شده‌است. نام كنونی شهر از تربت شیخ احمد جام برگرفته شده‌است. البته به گفته برخی از منابع، در زمان‌های گذشته از ارتفاعات اطراف، این شهر به شكل جام دیده می‌شده‌است. از این رو نام این شهر را تربت جام (سرزمین جام مانند) نامیدند. در طول تاریخ ناحیه كنونی شهرستان تربت جام و مركز آن با نام پوژگان، بوزجان و جام نیز شناخته می‌شده‌است. دیدنی های این شهر بسیار فوق العاده هستند و دارای مردمانی مهمان نواز نیز می باشد .در این بخش همراه ایران توریست باشید تا با جاذبه های توریستی و جاهای دیدنی تربت جام بیشتر آشنا شوید.
آرامگاه شیخ احمد جامی
این بقعه و آرامگاه دیدنی كه در شمال شرقی شهرستان تربت جام واقع شده است، از مجموعه بی نظیری مانند: ایوان بسیار مجلل، گنبد خانه، مسجد عتیق، گنبد سفید، مسجد كرمانی، مدرسه امیر جلا الدین فیروزشاهی و مسجد جامع نو تشكیل شده است كه هر كدام به بهترین نوع معماری بنا شده است.
گنبد فیروزشاهی
یكی از بناهای مشرف بر صحن مزار شیح جام «گنبد فیروز شاهی» است. این بنا در ضلع غربی مجموعه قرار دارد و دارای نقشه‌ای چلیپایی شكل و چهار ایوانی است كه بر فراز آن گنبدی بلند به رنگ فیروزه‌ای قرار دارد، همچنین گنبدخانه‌ای چهار طاقی با چهار شاه‌نشین در بخش‌های شرقی و غربی آن وجود داشته و سرتاسر بنا را تزئینات زیبای كاشی‌كاری پوشانده است. در طاق تمای غربی آن، محرابی قرار داشته و امروزه تنها قسمتی از حاشیه قوس آن برجای مانده است. بر فراز طاق درگاه‌های شمالی و جنوبی كه هر دو به منزله ورودی بنا محسوب می‌شوند، دو طاق سوار كرده‌اند كه نورگیری در هر یك از آنها جای داده شده است. مهم‌ترین بخش بنا، سقف بناست كه با به كارگیری سه كنج‌ها و كاربندی، به شیوه‌ای بسیار بدیع و زیبا پوشیده شده و بر فراز آن، گنبدی آوگونه سوار است. و امروزه همچنان به «گنبد سبز» معروف است. ساقه گنبد این بنا، از سه قسمت شكل گرفته كه وجود كتیبه‌ای به خط ثلث، مزین به سوره «الفتح» زیبائی خاصی به نمای مجموعه بخشیده است. در مجاور گنبد قدامی شكل بنا، گنبد خانه‌ای با فضایی محدود قرار دارد.
گنبد خانه
گنبد خانه پیش از ابنیه دیگر توسط اعقاب سلطان سنجر سلجوقی به سال 633 هجری قمری پایه ریزی شد و به همت غیاث الدین محمد ابوبكر كرت توسعه یافت. ساختار معماری گنبد خانه یادآور طرح مقبره سلطان سنجر در مرو است.
بنای آب‌انبار
بنای آب انبار در نزدیكی آرامگاه شیخ احمد جامی قرار دارد. آب انبار آجری از آثار تاریخی تربت جام است. كتیبه‌های داخل این بنا نشان می‌دهند كه آب‌انبار متعلق به دوران صفویه است. در اطراف آب انبار ایوان هایی وجود دارد كه مشخص است برای استراحت مسافران و شاگردان شیخ احمد جامی ساخته شده بوده است.
مدرسه امیر شاه ملك
امروزه از بنای موسوم به مدرسه امیر شاه ملك اثری بر جای نمانده است. گویا بانی آن امیر شاه ملك درسال 829 هجری قمری وفات نموده است. او یكی از امرای كلان و معتبر تیمور گوركان بوده است كه نامش در كتیبه مسجد شاه در مشهد دیده می شود. در حال حاضر در محل بنای امیر شاه ملك مدرسه ای قرار دارد كه طلاب علوم دینی درآن مشغول به تحصیل می باشند.
شهر تاریخی بوزجان
بوزجان كه امروزه مجموعه ای از تپه های كوچك و بزرگی از آن , محصور در زمینهای زراعی باقی نمانده و به همان نام بوزجان نامیده میشود در حدود 18 كیلومتری مشرق تربت جام قرار دارد . شهر بوزجان كه در متون كهن به نامهای ” پوژگان , بوزگان و پوچگان ” نیر آمده , تا اوایل قرن هفتم هجری همواره مركز ولایت جام بوده و اعتبار خاصی داشته است . مقبره شیخ ابوذر بوزجانی , ارگ بوزجانی و شهر بوزجان . ارگ از قسمتهایی است كه در بخش شمال شرقی این محوطه بصورت تپه ای عظیم خودنمایی میكند و بقایای آن نشان میدهد كه این بنا بصورت چند اشكوبه بوده است . به احتمال زیاد شهر بوزجان در اواسط قرن هفتم هجری در ضمن یورشهای پی در پی مغول ویران شده است , زیرا مورخین قرون بعدی بندرت از بوزجان یاد نموده اند . در قرن چهارم هجری بوزجان از چنان جایگاهی برخوردار بود كه توانست شخصیتهای علمی و فرهنگی بزرگی را در دامان خود پرورش دهد , یكی از این فرازنگان ” ابوالوفاء محمد بن یحیی بن اسماعیل بن عابس ” بوزجانی ریاضی دان و ستاره شناس ایرانی بود . بوزجانی و آثار ارزنده او از چنان موقعیت و اهمیتی در مجامع خدمات علمی جهان برخوردار است كه یكی از دهانه های آتشفشان كره ماه به نام او نامگذاری شده است .
مسجد زیرزمینی
این اثر كه در واقع آخرین بنا از ابنیه موجود در مجموعه معماری مزار شیخ احمد جام محسوب میشود، در مجاورت فضای ورودی و جنب آب‌انبار قرار دارد.از دیدگاه معماری مسجد زیرزمینی مشتمل بر دو قسمت زمستانی و تابستانی است. مسجد زیرزمینی (زمستانی) پایین‌تر از سطح معابر و گذرگاه‌ها است كه ساختار آن گویای هویت و اصالت آن است.
مسجد جامع نو
این مسجد در جانب غربی مزار واقع است كه با یك مقصوره چلیپا شكل و شبستان های ستون دار طرفین صحن،فضایی مذهبی را شكل می دهد. رواق شرقی این بنا با مسجد عتیق پیوند خورده و ظاهراً تنها بخش قدیمی مسجد گنبد مقصوره است كه توسط (جلال الدین فیروز شاه) به سال ۸۴۶ ه.ق بنیاد شده است.در بخش خلفی دیوار گنبد خانه كتیبه ای با قلم شیوای ثلث به رنگ سفید بر زمینه ای فیروزه ای بر جای مانده كه حاوی نام معمار بنا و تاریخ ساخت آن است .
آرامگاه شاه قاسم انوار
این آرامگاه یكی دیگر از بناها و مكان های دیدنی تربت جام است این مقبره و آرامگاه از بناهای تاریخی و باستانی است كه در قرن ۸ و ۹ ساخته شده است این آرامگاه در گذشته متعلق به یكی از بزرگ ترین صوفیان شهر بوده است. در ساخت این بنا از آجر و گل استفاده شده است و به نوعی می توانید یك بنای خشتی از دوران گذشته را مشاهده كنید. سید معین الدین علی بن هارون ابوالقاسم حسینی سرابی تبریزی از زبرگ ترین مشاهیر شهر بوده است او یكی از صوفیانی است كه د ر معرفت و علم شناخته شده بوده است و این بنا نیز به یادبود او ساخته شده است.
رباط جام
رباط جام در سمت جنوبی خیابان كوثری شهر تربت جام قرار دارد كه به صورت یك بنای چهار ایوانی ایجاد شده است. در حال حاضر ورودی آن به سمت شمال باز می شود اما به احتمال بسیار درگاه جدید در آن تعبیه شده است. فضای ورودی رباط به یك هشتی منتهی می شود و ایوان های شمالی و جنوبی آن در ادامه به فضایی وسیع می رسد كه این نقاط به كمك پایه های آجری به چشمه تاق ها تبدیل شده اند. همچنین فضای داخلی بنا شامل ایوانچه هایی است كه هر یك به حجره ای منتهی می شود. نمای بیرونی رباط علاوه بر دیوار اصلی بنا دارای سه برج است. از بخش های مهم این بنا فضای شاه نشین آن است كه در بخش فوقانی هشتی ورودی غربی با پوشش گنبد عرقچین و با تزئینات كاربندی احداث شده است.با توجه به سبك معماری بنا می توان آن را از جمله آثار معماری بر جا مانده از دوران تیموریان دانست.
رباط سمنگان
رباط سمنگان از جمله كاروانسراهای سر پوشیده ای است كه بر كنار راه قدیم سنگ بست قرار داشته و اكنون در میانه روستای سمنگان به فاصله ۵۴ كیلومتری شمال شهر تربت جام واقع است.نقشه این رباط به صورت مستطیل و به طول ۶۰/۴۸ و به عرض ۷۰/۳۸ متر است. ورودی بنا از سمت شمال و از انتهای بلندی به دوران راه می یابد. در سمت جنوبی رباط فضای بازی قرار دارد كه احتمال بارانداز بوده است. همچنین در چهار گوشه رباط چهار برج استوانه ای ایجاد شده كه در واقع پشتیبان دیوار نیز محسوب می شود.پس از ورودی هشتی رباط به صورت فضایی هشت ضلعی ساخته شده كه دارای گنبدی بلند است. با توجه به فرم اتاق ها به نظر می رسد كه بنا متعلق به اواخر دوران تیموری یا اوایل دوران صفویه باشد .
مسجد عتیق
مسجد عتیق تربت جام یكی از مساجد قدیمی تربت جام، در استان خراسان رضوی می باشد. نمازگزاران این مسجد، مسلمانان اهل سنت اند و این مسجد محل برگزاری نماز جمعه اهل سنت تربت جام هم می باشد. این مسجد، مسجد جامعی به سبك شبستانی گنبددار شامل پنج رواقه، كه رواق های محوری آن، عریض تر از رواق های كناری است. ابعاد كل بنا 50/25 * 19 متر می باشد. گچ بری ها، نقش اندازی آجری روی بدنه گچی و نوع كاشی بنبا، از نقطه نظر سبك، متعلق به قرن هشتم هجری می باشد و از نظر مطالعه تطبیقی، مشابه آن را می شود در بسطام ، سلطانیه و اشترجان یافت. بانی این بنا رو رضی الدین احمد متولی جامی نوشته اند و تاریخ ساخت آن را 720 هـ.ق. دانسته اند.
مسجد كرمانی
ظاهرا نام آن منسوب به سازنده بنا (خواجه زكی‌بن محمدبن مسعود كرمانی) است. زیباترین عنصر معماری این مسجد یعنی محراب گچ‌بری و نفیس آن از شاهكارهای قرن هشتم هجری است.
سنگ قبر صندوقی
این سنگ قبر صندوقی شكل با ابعاد ۱۹۰ سانتی متر طول ، عرض ۴۰ و ارتفاع ۴۲ سانتی متر در حال حاضر در ضلع شمال غربی مرقد منور شیخ الاسلام احمد جام قرار داد . جنسآن از سنگ خارا و تزئیناتی كه بر روی سطح آن مشاهده می شود شامل مقرسنهای ظریف و نقوش گیاهی است و بر روی آن به خط نسخ عباراتی نگاشته شده است
باغ كشمیر تربت جام
منطقه تپه ماهوری كشمیر از توابع شهر تربت جام است. در سال ۱۳۷۵ این منطقه به مكان‌های شكار ممنوع پیوست و به دلیل رشد پسته‌های وحشی در سال ۱۳۸۱ به منطقه جنگلی حفاظت شده تبدیل شد. پوشش گیاهی این باغ بسیار زیبا است. باغ كشمیر زیستگاه حیواناتی مانند قوچ، میش، گراز، گربه وحشی و گرگ است و پرندگانی مثل سبزقبا، شاهین، قمری، سهره، قرقی و عقاب در آسمان این دشت پرواز می‌كنند.
دربند (دروازه ارغون شاه)
این دروازه، ورودی اصلی دژ كلات است كه در سمت غرب آن قرار دارد. به دلیل جایگاه مهمی كه در كلات داشته تاسیسات و استحكامات دفاعی در آن ایجاد شده است. براساس شواهد موجود این دروازه مربوط به دوره ایلخانی بوده كه در زمان نادرشاه افشار مرمت شده است.