روستای ۳ هزار ساله میمند بزرگترین و تنها روستای تاریخی در جهان است كه هنوز روابط سنتی زندگی در آن جریان دارد و می‌توان تعامل انسان و طبیعت در هزار دوم میلادی را به خوبی در آن دید.
میمند روستایی صخره‌ای و دستكند با چند هزار سال قدمت یادآور ایامی است كه انسان‌ها خدایان خود را در بلندای كوه‌ها جستجو می‌كردند و كوه نشانه استواری، توان و پایداری و اراده شناخته می‌شود.
میمند با تاریخ ۸ تا ۱۲ هزار سال در ۳۸ كیلومتری شمال شرقی شهرستان شهربابك در ارتفاع ۲ هزار و ۲۴۰ متر از سطح دریا و با وسعت ۴۲۰ كیلومتر مربع است كه مابین شهرهای یزد، كرمان و شیراز قرار دارد و میمند در دهستان میمند شهرستان شهربابك از توابع استان كرمان واقع شده است.
این بنای دستكند باستانی، بی‌گمان از نخستین سكونت‌گاه‌های بشری در ایران به شمار می‌رود، دورانی كه هنوز ایرانیان مهرپرست بودند و كوه‌ها را سپند می‌شمردند، باوری كه بعدها نیز جلوه دیرینگی و دینی داشت و همانگونه كه حضرت موسی در كوه طور به پرستش می‌پرداخت و پیامبر گرامی اسلام (ص) نیز در غار و كوه حرا به پیامبری مبعوث شد.
به هر تقدیر چند هزار سال پیش از این، انسان‌هایی دل سنگ‌ها را شكافتند و یادگاری را به جا گذاشتند كه امروزه پس از گذشت سال‌ها همچنان نماد عزم، اراده و اقتدار اجداد ایرانی به‌شمار می‌رود.
هنوز كسی واقف نیست كه این مجموعه به دست چه كسانی به وجود آمده و انگیزه این مردمان از احداث چنین بناهایی چه بوده، اما انگیزه مردمان آن زمان بسیار مورد اهمیت قرار دارد، زیرا در آن زمان و با آن وسایل ابتدایی، آفرینش چنین مجموعه با‌عظمتی با معماری بی‌نظیر قابل تحسین است.
عده‌ای از محققان معتقدند كه مهرپرستان از غارهایی كه با دست در دل‌كوه كنده‌اند، فقط برای عبادت و دفن مردگان استفاده می‌كردند و بعد از مدتی بنا به اضطرار ناشی از آب و هوا و یا هر عامل محیطی مؤثر دیگری این غارها را برای سكونت برگزیده‌اند.
آیین مهرپرستی قبل از ظهور آیین زرتشت در ایران رواج داشته و تا مدت‌ها پس از ظهور وی نیز ادامه داشته است، میمند به دلیل استحكام دفاعی طی تاریخ كمتر دستخوش تحولات كالبدی و اجتماعی شده است و بیشترین تغییر در آن مربوط به چند دهه اخیر است.
این تمدن در ابتدا برگرفته از آیین مهرپرستی و بعد از آن آیین زرتشت بوده است در زمان ساسانیان شهربابك به عنوان زادگاه بابك سرسلسلة ساسانی مورد توجه خاص آنها بوده و پس از ظهور اسلام و ورود آن به ایران مردم میمند كه به آیین زرتشتی معتقد بودند به اسلام گرویده و مذهب شیعه را پذیرا گشتند.
آنچه مورد اهمیت و بی‌شك بر نحوه شناخت میمند اثر گذارده این است كه مسكن از روی هم گذاردن سنگ و آجر و … پدید نمی‌آید، یعنی در فضای باز ساخته نمی‌شود، بلكه با از میان برداشتن انبوهی از خاك شكل می‌گیرد و انسان نیاز به خشت و آجر و ملات ندارد، بلكه باید توده‌‌ای را بردارد تا پناهگاه مهیا شود.
به همین دلیل برای اتاق، طاقچه در اندازه‌های مختلف كنده شده است كه جای رختخواب، ظروف، صندوق، چراغ و … كنده شده است، لذا كنار دیوارهای خانه گنجه گذارده نمی‌شود، بلكه با كندن دیوار، حفره یا طاقچه‌ای به وجود می‌آید كه اشیا و لوازم در آنها گذاشته شده و یا در آنها آویزان می‌گردند.
كل یك خانه كه ممكن است شامل یك یا چند اتاق و اصطبل باشد، یك “كیچه” نام دارد، یك واحد یك ورودی مشترك دارد و در پاگرد ممكن است طویله در یك سو و اتاق نشیمن در طرف دیگر باشد، همه كیچه‌ها یك ساختار ندارند، هم اندازه و هم تعداد اتاقها متفاوت است و جدا كردن اتاق از پستو و یا پوشانیدن برخی از طاقچه‌ها با پردهای پارچه‌ای صورت می‌گیرد.
«كلیدون» در دیوار كنار درب نصب می‌شود، كلید را در آن قرار می‌دهند تا زبانه پشت در قرار گیرد، درجه حرارت این اتاقها حدود پنج درجه متفاوت از بیرون است.
ایجاد اجاق و در زبان محلی «دیدون» در درون اتاقها و سوزاندن هیزم طی سال‌های متمادی در آن موجب سیاهی رنگ سقف و بدنه اتاقها شده و برپا كردن آتش و تهیه غذا در درون اتاقها سبب شده تا بدنه داخل اتاقها ایزولاسیون شده و موجب عمر بیشتر اتاقها شود.
اما چون دیگر در خیلی از اتاقها آتش افروخته نمی‌شود، خاك سقف‌ها به آهستگی ریزش پیدا كرده، اندازه این اتاقها كه البته از نظر هندسی منظم نیستند، متفاوت است و بزرگترین كیچه از ۹۰ متر مربع تجاوز نمی‌كند.
كف پوش‌ها اكثراً نمد، مخشیف، گلیم یا قالیچه به اندازه‌های متفاوت موجود است، تعداد كیچه‌ها در خود روستا ۴۰۶ عدد و تعداد اطاق‌ها ۲ هزار و ۵۶۰ عدد است.
ساكنان این روستا دارای آداب و رسوم خاص هستند و در زبان و گویش آنها هنوز از كلمات پهلوی ساسانی استفاده می‌شود، روستای ۳ هزار ساله میمند تنها روستای تاریخی در جهان است كه هنوز روابط سنتی زندگی در آن جریان دارد و می‌توان تعامل انسان و طبیعت در هزار دوم میلادی را به خوبی در آن دید.
این روستا هفتمین منظر فرهنگی، طبیعی و تاریخی جهان بود كه جایزه مركوری را از سوی دولت یونان و با همكاری مجامع فرهنگی بین‌المللی مانند یونسكو و ایكوموس دریافت كرد.
روستای میمند در مهر ماه ۱۳۸۵ به عنوان روستای نمونه ملی گردشگری معرفی شد.
معانی و اصطلاح واژه میمند
میمند در لغت و اصطلاح به تعابیر مردمانش و آن چه صاحب‌نظران در پیرامون آن نقل می‌كنند تعابیر متفاوتی دارد، عده‌ای معتقدند اصطلاح و لغت میمند از دو واژه (می) و (مند) است كه (می) به معنای شراب و (مند) به معنای مست و مستی است، اما تعبیر فلسفی این اصطلاح آن است كه چون این روستا در قبل از اسلام حفر شده، مردان این نواحی (می) می‌نوشیده‌اند و مست می‌شده‌اند و این حفره‌ها را در اثر مستی می‌كنده‌اند.
عده‌ای دیگر عقیده دارند واژه میمند مأخذ از میمنت و مباركی بوده است و عده‌ای نیز بر این باورند كه مردمان این نواحی از میمند فارس مهاجرت كرده‌اند و چون در این ناحیه اقامت گزیده‌اند آن را میمند نام نهاده‌اند.
ترجمهٔ كتیبه‌های میمند
هنگامی كه كوه‌ها در این میمند شكاف بردارند و افسانه‌های میمند به حقیقت بپیوندند گنجینهٔ میمند پدیدار می‌شود و فقط یك نفر می‌تواند به آن دست پیدا كند كه او از سوی خورشید می‌آید و از طوایف بزرگ میمند می‌توان به طوایفی كه از نسل محمود میمندی وزیر نادرشاه افشار هستند، اشاره كرد.
مردم این روستا به جای سال‌ها قطع رابطه با شهرها و روستاهای اطراف و ازدواج اهلی روستا فقط با خود سبب تصفیهٔ ژنتیكی این نسل شده و اهالی این روستا از نظر جسمی و بهرهٔ هوشی توانایی برتری نسبت به سایران دارند، اما طی سال‌های اخیر به علت تزویج این نسل با دیگر مردمان و طوایف دیگر موجب تحلیل رفتن این توانایی شده است.
گیاهان دارویی منطقه میمند
گیاهان همواره در محیط زیست میمند وجود داشته و گیاهان دارویی نقش مهمی را ایفا كرده‌اند، آن چه مسلم است، انسان برای رهایی از درد و درمان بیماری‌ها در گذشته و حال بهترین شیوه را استفاده از داروهای گیاهی در نظر داشته و منطقة میمند از این امر مستثنی نیست.
حمام روستای تاریخی میمند
حمام میمند كه مثل خانه‌های آن در دل سنگ كنده شده یكی از عجایب این خانه‌ها است كه به صورت حمام‌های سنتی دارای خزانه بوده و طبق روایات مردمان آن جا كه به خاطر دارند و شواهد موجود مسائل و نكات بهداشتی در آن رعایت می‌شده است.
ساختمان این حمام بدین طریق است كه كوچه‌های آن را به داخل دالانی وصل می‌كند، یعنی اول مانند دیگر حفره‌های آن كوچه كنده شده و این كوچه در انتها به دالانی ختم می‌شود.
پس از دالان یعنی در وسط آن دری است كه به رختكن حمام متصل می‌شود، این رختكن دارای حوضی در وسط و سه سكو در اطراف است كه درب دیگری آن را به صحن حمام وصل می‌كند.
در پایین صحن خزانه‌ای كنده شده كه در سنگ است و منفذی هلالی شكل آن را به صحن وصل می‌كند كه برای برداشتن آب بوده و در وسط خزانه گودالی است كه جای قرار دادن دیگی برای گرم كردن آب بوده و در پایین و پشت این چاله دالانی است كه درب آن به خارج حمام باز می‌شده كه آتشخانه و محل برافروختن آتش در زیر حمام قرار داشته است.
برای گرم كردن حمام منفذی بوده كه دود در آن می‌پیچیده و آن را گرم می‌كرده كه پس از گرم شدن گرفته می‌شده است و اما در طرف راست خزانه حوضی بوده كه محل شستن پا و آب كشیدن آن بوده است و در طرف چپ حمام بریدگی كوچكی برای نظافت و دارو كشیدن بوده است.
از نكات عجیب در این حمام آن است كه سوراخی در بالای صحن و رختكن می‌باشد كه سنگی مرمر بر روی آن گذاشته‌اند كه این سنگ به طرز عجیبی نور را در حمام منعكس می‌كند و در واقع منبع نور حمام است.
علاوه بر این دیگر منابع روشنایی حمام عبارت‌اند از روغن گیاهی به نام “كنتون” یا كندهٔ خشك پوسیده‌ای كه كمتر دود می‌كند، ریشه گیاهی به نام “جلا” كه نوعی خار بوده و از آن كتیرا به عمل می‌آورند و “چراغ‌موشی” كه اكنون این حمام برق‌كشی شده است.
مدرسه روستای صخره‌ای میمند
مدرسه قدیم روستا به همان شیوه و طرح واحدهای مسكونی ساخته شده است با این تفاوت كه عرض و عمق كیچه و مسیر ورود آن بیشتر از واحدهای مسكونی است.
به طور كلی هرچه از ابتدای كیچه به عمق آن می‌رویم ابعاد كلاس‌ها گسترده تر می‌شود و این به دلیل افزایش ضخامت بوده است، در مجموع این مدرسه دارای پنج فضا به عنوان كلاس و دفتر است.
در جلوه كیچه مدرسه، حیاط بزرگی قرار دارد كه به سنگ خشكه چین محصور شده است و درون آن درختی بنام «تایی» وجود دارد.
مسجد روستای صخره‌ای میمند
مسجد میمند مولود تغییراتی است كه در یك یا چند واحد مسكونی داده شده است، این مسجد در حدود ۱۲۰ متر مربع وسعت دارد و شكل آن مدور و نامنظم است، بعد از عبور از راهرویی به پهنای ۱.۵ متر به صحن مسجد می‌رسیم، سقف مسجد بر روی سه ستون سنگی به ارتفاع دو متر بنا شده است، محراب مسجد در سنگ كنده شده و ارتفاع آن در حدود یك متر است.
حجاران میمندی كه آثار و نشانه‌های تیشه آنها بر در و دیوارها و سقف مسجد هنوز به خوبی نمایان است در مسجد طاقچه‌ها، محراب و منبر سنگی ایجاد كرده‌اند، علاوه بر این در طرفین ورودی مسجد در بدنه دیوار طاقچه‌هایی مخصوص قرار دادن كفش ایجاد كرده‌اند.
كف مسجد فاقد سنگفرش و یا هر پوشش ساختمانی بوده و با قالی‌های دستباف میمندی فرش شده، این مسجد هیچ‌گونه منفذی برای نورگیری ندارد و نور آن از طریق در ورودی مسجد تامین می‌شود و بنای این مسجد با توجه به اسناد موجود به سال ۱۲۴۰ هجری قمری بر می‌گردد.
حسینیه
حسینیه میمند در وسط روستا قرار دارد و دارای سه ایوانچه با طاق گهواره‌های است كه در انتهای آنها ورودی‌های حسینیه قرار دارند، بنای حسینیه از تجمع چند منزل مسكونی صخره‌های ایجاد شده و تمام اجزای آن از سنگ تراشیده شده‌اند.
فضاهای داخلی حسینیه دارای پلانی نامنظم بوده و ۲۰۰ متر مربع مساحت دارد كه چهار ستون قطور مستطیل شكل ایستایی آن را حفظ می‌كنند و در گذشته یك منبر سنگی چسبیده به زمین و متكی به نخستین ستون كنار ورودی حسینیه وجود داشته است كه اخیرا آن را تراشیده و به جای آن منبر چوبی قرار داده‌اند.
حسینیه میمند همچون سایر بناهای صخره‌های فاقد هرگونه تزیین و اندودی است و در آن كتیبه‌ای كه اشاره‌ای به تاریخ حسینیه كرده باشد وجود ندارد این در حالی است كه بنای حسینیه مدام در حال تغییر بوده و در دوره‌های مختلف فضاهایی به آن اضافه شده تا مساحت داخلی آن جوابگوی ساكنین باشد.
مهمانسرا
مهمانسرا در محیطی به قدمت تاریخ به شیوه كاملاً سنتی و برگرفته از طبیعت و معماری تاریخی روستا برای اقامت گردشگران داخلی و خارجی مهیا است.
سفره سرای سنتی: مبلمان به شیوه كاملاً سنتی و برگرفته از طبیعت و معماری تاریخی روستا ساخته شده و میزهای رستوران از سنگ و پایه چوبی دارد و با غذاهای بومی و سنتی از میهمانان پذیرایی می‌شود در مبحث گردشگری نیز شركت‌های خصوصی برگزاركننده تورهای كوهنوردی و … در میمند هستند.
ویژگی‌های طبیعی میمند
آب و هوای میمند از نوع معتدل كوهستانی است كه از ویژگی‌های آن زمستان‌های سرد و تابستان‌های معتدل است و روستای تاریخی میمند در مرز مشترك دشت و كوهستان قرار دارد و این دشت در فاصلة شهربابك و میمند قرار داشته و درگذشته پوشیده از درختان پسته و بادام‌وحشی بوده كه در حال حاضر محدود به دشت‌های اطراف روستای میمند می‌شود.
كمی نزدیك‌تر به به روستای میمند نیز درختان توت و شاه‌توت به وفور یافت می‌شود، دشت میمند همچنین مملو از جانوران بیابانی همچون مار، سوسمار، جوجه تیغی، لاك‌پشت، خرگوش و … است به علاوه در كوهستان‌های میمند نیز حیوانات وحشی مختلفی مانند آهو، پلنگ، گرگ، روباه، بزكوهی، كبك و پرندگان شكاری یافت می‌شود.
چند رودخانه فصلی و تعدادی قنات به علاوه چند چشمه در میمند و اطراف آن وجود دارد كه موجب رونق كشاورزی در این منطقه شده است.
كشاورزی در میمند مانند سایر آثار طبیعی جلوه ویژه‌ای به این روستا می‌دهد در فصل بهار میمند زیباترین چهره را به خود می‌گیرد، طراوت، شادابی و سرسبزی دشت میمند و آب و هوای مطلوب آن انبوهی از جمعیت شهرها و روستاهای اطراف را به سمت خود كشیده و مردم اوقات فراغت خود را در این روستا و یا در كنار چشمه‌ها، قنات‌ها و رودخانة میمند می‌گذرانند.
سنگ نگاره‌های میمند تاریخ گذاری می‌شوند
با كمك كارشناسان اروپایی و استرالیایی طی طرحی ویژه روی سنگ نگاره‌های روستای تاریخی میمند، تحقیقات ویژه به منظور سال یابی دقیق این سنگ نگاره‌ها آغاز می‌شود.
