شهر زاینده رود در سال ۱۳۷۹ با عنایت به ردیف ۳ مصوب شماره ۱۵۲۸۸ /ت ۲۱۳۵۷ ك كمیسیون دفاعی هیات محترم دولت و طی مصوبه ۷۹ در سال ۱۳۷۹ از ادغام ۵ محله پراكنده به نامهای باباشیخعلی ، بیستجان ، بهجت آباد ، كله مسلمان و /۱۰كله مسیح /۲۷ -۱۱۱۱۲/۱/ شماره ۳۴تشكیل و بواسطه عبور رودخانه زاینده رود از سراسر طول نام این شهر بنام رودخانه مسمی گردید و قدمتی معادل تشكیل این شهر یافت ولیكن قدمت مراكز اجتماعی پنجگانه ای كه اینك محلات شهر هستند به سال ۱۰۰۰ هجری و مقارن با عصر شاه عباس صفوی است . و برخی نیز قدمت آن را به ۳۰۰ هجری دانسته اند چرا كه در بقعه متبركه امامزاده سید احمد باباشیخعلی ، سنگ نبشته قبری به تاریخ ۳۲۲ هجری وجود دارد.
پس از انتقال پایتخت از قزوین به اصفهان و علاقه شاه عباس به توسعه و رونق بازرگانی و احیای عظمت سیاسی اجتماعی و اقتصادی ایران و بخصوص دشت اصفهان و اطراف آن باعث شد كه به منطقه لنجان كه حد فاصل قبایل مهاجم لر و اصفهان بوده توجه ویژه شود.پس از احداث راههای ارتباطی كاروانسراهای متعدد احداث شد و در بیستجان و باباشیخعلی قبایل ترك و ازبك و در كله مسیح و كله مسلمان نیز اغلب قبایل ارمنی ساكن شدند. بزرگترین این قلعه ها بیستجان بود كه ساكنین آن عمدتاً به كشاورزی روی آورده بودند و این قلعه به بزرگترین كاروانسراهای راه ارتباطی بین اصفهان و چهار محال بختیاری تبدیل شد . سیاح انگلیسی الیزابت مكین رز نیز اهمیت و رونق منطقه بیستجان و كاروانسرای مجهز آن نامبرده است . ازلحاظ تنوع نژادی نیز گروه های فارس و ترك زبان و لر بختیاری با تعداد خانوار نزدیك به ۳۰۰۰ خانوار در شهر ساكن هستند.
آداب و رسوم
در زمان های گذشته ازدواج ها فامیلی بود و حدود ده درصد غیر فامیلی بود و حدود ۹۸ درصد در خود محله ها انجام می گرفت و از دیگر محله ها و غریبه ها به ندرت اتفاق می افتاد. در قدیم چون سطح توقعات پایین بود امر ازدواج به آسانی صورت می گرفت و به همین دلیل سن ازدواج پایین بود. بعضی تا ۵ خانواده در یك خانه زندگی می كردند.انتخاب همسر نیز به عهده مادر خانواده بود و تصمیم نهایی را پدر و مادر می گرفتند و پسر و دختر تابع تصمیمات پدر و مادر خود بودند. اما در زمان حال ازدواج های فامیلی به ۴۰% كاهش پیدا كرده است وحتی حدود ۲۵% خاج از محله ها و شهر انجام می شود. سطح توقعات بسیار بالا رفته و به همین دلیل سن ازدواج نیز بالاست حدود۶۵% انتخاب ها با خود دختر و پسر ها شده و شاید یكی از عوامل بالا رفتن درصد طلاق ها نیز همین باشد.
شهر زاینده رود متشكل از پنج محله به نام های : بیستجان بابا شیخعلی بهجت آباد كله مسلمان و كله مسیح می باشد . قدیمی ترین و تنها مسجد در زمانهای قدیم مسجد جامع بیستجان بوده است كه با معماری اسلیمی و سنتی دارای شبستان و نهرآب بیستجان از وسط مسجد می گذشت و به قول قدیمی ها هنگام وضو گرفتن صحنه ای زیبا و دیدنی بوجود می آمد.
اولین گروه زنجیرزنی دردهه اول محرم در سوگ ابا عبدالله الحسین از محله بیستجان واز همین مسجد شروع می شد.امامزاده سید احمد از نوادگان علی بن ابی طالب (ع) در محله باباشیخعلی قرار دارد و از قدیم الایام مردم محله بیستجان در روز عاشورا به صورت دستجات سینه زن و زنجیرزن با علم و گهواره و قافله تعزیه خوانان به سمت محله باباشیخعلی رفته ودر محل زیارتگاه امامزاده سید احمد به عزاداری می پرداختند.
دردیگر محلات شهر نیز این مراسم با تعزیه خوانی و دستجات سینه زن و زنجیر زن به سوی مساجد می رفتند.اولین محله ای كه در آن تعزیه خوانی شروع شد به گفته ابوالقاسم پاینده محله بیستجان بود و سپس باباشیخعلی و كله مسلمان و بهجت آباد وكله مسیح نیز به این مراسم دینی و مذهبی روی آوردند.
اولین مكتب خانه در محله بیستجان توسط شیخ ملا محمدكریم امامی راه اندازی و اداره می شد و حاج امید علی موذنی نیز از مكتب داران این محله بود و درادامه در محله باباشیخعلی توسط ملا عبدالله و شیخ ملا عباسعلی معظم و در كله مسلمان و كله مسیح و بهجت آباد توسط آقا سید هاشمی اولین مدرسه در بیستجان به نام باباییان و اولین معلم آن علییار رجبی و اولین مدرسه كله مسیح و كله مسلمان و بهجت آباد به نام روزبهان و معلم و مدیر آن آقای افتخاری بوده است.
در قدیم شغل مردم كشاورزی بود كه به صورت ارباب رعیتی و انواع محصولات اعم از گندم ،جو،ارزن
ذرت،ماش ولوبیا،سیب زمینی و گوجه و بادمجان و برنج كشت می شد.بعداز اصلاحات ارضی مردم اقدام به خریداری زمین ها كردند و با وجود كارخانجاتی مثل ذوب آهن به استخدام آن نیز درآمدند.
ناگفته نماندبیستجان كه درقدیم بیستگان نامیده می شد حدود۳۵ كاروانسرا داشت كه از این راه نیزدرآمد كسب می كردند.هم اكنون كشاورزی تك محصولی شده وفقط برنج كشت عمده كشاورزان است و باغات میوه نیز براثر آلودگی آب و هوا و افزایش جمعیت از بین رفته اند.
در قدیم در غرب محله بیستجان یك آسیاب آبی وجود داشته كه هنوزآثاری ازآن بر جای مانده است دركله مسیح نیز چناری وجود دارد كه قدمت بسیار زیادی دارد ودر حاشیه رودخانه و جنب مسجد جامع كله مسیح قرار دارد. مابین محله كله مسلمان و شهر سده لنجان یك قلعه قدیمی به نام قلعه احمد آباد وجود داشته كه هنوز آثاری از آن بر جاست.
در شرق محله باباشیخعلی آبگیری وجود دارد كه معروف به آبگیر قایقرانی می باشد و از زمان احداث ذوب آهن بر اثر شن برداری بوجود آمده و دو باشگاه فجر و قدس نیز در ابتدا و انتهای این آبگیر ساخته شده كه پذیرای مهمانان زیادی در طول سال می باشد.
پل سلمان فارسی (معروف به پل بهجت آباد)در قدیم بصورت چوبی بود و بعد از انقلاب بصورت فلزی ساخته شد و از زمان تاسیس شهرداری به صورت دو باند رفت و برگشت مشابه پل فردوسی اصفهان ساخته شده است و ساختمان شهرداری نیز در جنب رودخانه وپل سلمان فارسی قرار گرفته كه از زیباترین شهرداریهای سراسر كشور محسوب میشود .
رودخانه زاینده رود از وسط شهر عبور می كند و شهر را همانند اصفهان به دو قسمت شمالی و جنوبی تقسیم كرده است و بر زیبایی شهر افزوده است .در فصل بهار از خرداد ماه تا پایان تابستان شالیزارهای برنج در دو طرف رودخانه زاینده رود یك دشت سرسبز وبسیار زیبا و دیدنی بوجود می آورند.
جاده اصفهان شهركرد از شمال این شهر عبور می كند كه استان های اصفهان ،چهار محال و بختیاری و خوزستان را به هم متصل می كند .در قدیم به دلیل اینكه آب لوله كشی نبود و از چاه استفاده می كردند و باوجود حیاط های خاكی كه معمولا در آن حیوانات خانگی نگهداری می شد از لوله كشی فاضلاب نیز خبری نبود وچون مردم بیشتر نیازهای خود را به طور طبیعی از كشاورزی و محصولات دامی بر طرف می كردند ،زباله چندانی نیز بوجود نمی آمد چرا كه فضولات دامی وانسانی به صورت كود در مزارع استفاده می شد ،باقیمانده غذا و نان به خوراك مرغ ها می رسید و پس مانده سبزیجات نیز به خوراك دام.
زن ها بیشتر ظروف و لباسها را درنهر های آب كه آب سالمی داشت می شستند و به دلیل عدم وجود كارخانجات متعدد هوای سالمی نیز در محله ها مورد استفاده مردم بود .ولی بیماری های ناشناخته ای هم وجود داشت كه با احداث خانه های بهداشت درمحله های مختلف شد تا حد زیادی با آموزش و پیگیری از بروز این بیماریها جلوگیری شد.
