قُدس یكی از شهرهای استان تهران در ایران است. این شهر مركز شهرستان قدس است.
شهر قدس یكی از شهرهای قدیمی استان تهران می‌باشد كه با قرار گرفتن این شهر در بزرگراه فتح (كیلومتر ۲۰) و موقعیت خوب جغرافیایی و آب و هوای خوب كوهپایه‌ای در این چند سال اخیر میزبان سكونت مهاجرین بسیاری از سایر شهرهای كشور بوده‌است. لازم به ذكر است این شهر با دارا بودن معادن، مزارع، باغ‌ها، مجتمع‌های صنعتی و قهرمانان ورزشی یكی از شهرهای مهم كشور به شمار می‌آید.
شهر قدس كه تا قبل از تاسیس شهرداری در سال ۱۳۶۸ تحت نام قلعه حسن خان شناخته می‌شد، روستایی كوچك و قلعه مانند در حاشیه جنوب غربی تهران و همجواری شهرداری منطقه ۹ و ۱۸ بود. در یك جبهه آن كاووسیه و در جبهه غربی آن سرخ حصار قرار داشت.
در سال ۱۳۶۸ شهر قدس از رشد روستای قلعه حسن خان و ادغام آن با نقاط دیگری مانند سرخ حصار، كاووسیه و شهرك بهشتی (قدس) به وجود آمده‌است. از این‌رو می‌توان دو دوره متمایز را برای تحول كالبدی شهر متصور گردید:
الف- ایجاد بناها ورشد قلعه حسن خان بصورت یك روستا
ب- رشد سریع و بدون وقفه شهر در دو سه دهه اخیر
در مرحله اول قلعه حسن خان از دو قلعه اربابی تشكیل گردیده كه بنام مالك آن(حسن خان) نامیده شده‌است و هر دو قلعه دروازه بوده‌است (یكی از دروازه‌های نزدیك مسجد جامع فعلی و دیگر نزدیك میدان اصلی موجود شهر قرار داشته‌است).
مرحله دوم با تاسیس كارگاهها و كارخانجات متعدد در كنار جاده قدیم و كنار راه آهن و بطوركلی شروع رشد سریع تهران در چند دهه اخیر آغازگردید. در این مرحله با رشد سریع جمعیت منطقه تهران روستای قلعه حسن خان نیز كه در فاصله نسبتاً كمی از تهران و در نزیكی تعدادی از این كارخانجات و كارگاههای قرار گرفته‌است به سرعت رشد نمود.
تاریخچه
آثار تاریخی
از آثار تاریخی شهرقدس می توان به تپه كاووسیه مربوط به هزاره سوم پیش از میلاد در محله كاووسیه امروزی كه از آثار بدست آمده از آن می توان به تابوت مردی مومیایی اشاره كرد و امامزادگان ابوالحسن و ابولحسین معروف به امامزاده حضرتین انتهای خیابان امامزاده از فرزندان امام موسی كاظم هستند و بر دو تكه سنگ كه در كنار مرقد مطهر این امامزادگان قرار دارد نوشته شده‌است: مرقد مطهر سلاله عصمت و طهارت امامزاده ابوعبدالله الحسین فرزند موسی مرقد مطهر سلاله عصمت و طهارت امامزاده ابوالحسن علی فرزند محمد و حمام قلعه كه قدیمی ترین حمام شهرقدس است و بنای آن برای دوره قاجار می باشد و نهرفیروز بهرام به قدمت هزاره سوم پیش از میلاد و قبرهای سر خیابان عمارت و قبرستان ابتدای خیابان چمن اشاره كرد كه قدمتی قاجاری دارند اشاره كرد.
قلعه حسن خان دشتی بود حاصلخیز كه در دوره قاجار با ایجاد قلعه‌ای به این نام معروف شد. منطقه‌ای كه در اصل شكارگاه حكومتی بود و در آن نقاط باستانی چون كاووسیه، سرخ حصار و كاروانسراسنگی موجود بوده اما امروزه اثری از پیشینه تاریخی آنان باقی نمانده است. وردآورد، كاروانسراسنگی و نهر فیروز بهرام (یكی از نهرهای باستانی كه قدمتش به بیش از پنج هزار و پانصد سال می‌رسد و امروزه به صورت كانال سیمانی موجود است) در شمال آن و رود كرج و روستای باباسلمان در جنوب آن، روستای اسماعیل آباد در شمال شرقی، روستاهای زرنان بالا و پائین و شهرك دانش در شرق آن و گرمدره و تپه های قورت داغی در غرب آن واقع شده‌اند. در دوره قاجار شخصی بنام امیرتومان كه میرشكار (سردسته شكارچیان ) دربار بود اراضی این منطقه را كه شكارگاه حكومتی بود به تصرف خود درآورد و در آن زمان این منطقه بسیار دور از پایتخت بود و كسانی كه در تهران به سوی كرج حركت می‌كردند معمولاً اولین اتراقگاه آنان در نزدیكی همین محل كاروانسراسنگی (تقاطع بزرگراه فتح و بزرگراه شهید لشگری) بود.
امیرتومان با فراهم كردن امكانات و آوردن عده‌ای از اهالی خمسه به این منطقه، آرام آرام زمینهای بایر را به زمینهای كشاورزی تبدیل نمود و منطقه رنگی از زندگی جدید به خود گرفت. می‌گویند نام اولیه این محل پیش از آنكه امیر تومان آنرا تصاحب كند سبزه الماس بوده وامیرتومان آنجا را به نام فرزند ارشدش كه نام او حسن خان بود «قلعه حسن خان» نامید. امیرتومان صاحب چند فرزند به نام‌های: رضاخان، حسن خان، آقابزرگ خان، موتمرالدوله و سالار همایون بود كه آنان پس از مرگ پدر، قلعه حسن خان را بین خود تقسیم كردند و به هر یك از برادران نزدیك یك دانگ رسید. در آن زمان تمام اراضی این قلعه و اطراف آن قابل كشت و زرع بود و كلاً به نواحی: چمن الماس خان، ورامینك، میاندوآب، قلعه سون، اكبر نایب، چنارسوخته و… كه مجموعاً ده قطعه بوده تقسیم می‌شد.
هر یك از نواحی دارای قلعه‌ای خاص بود. بررسی مدارك تاریخی نشان می‌دهد كه در میاندوآب عده‌ای از اعراب ساكن بوده و به پرورش گاومیش اشتغال داشته‌اند.
اراضی قلعه توسط سه قنات بزرگ آبیاری و پرآب آبیاری می‌شد. یكی از آن‌ها قنات بزرگ نام داشت. و مبدا آن تپه و رودخانه‌ای به نام قروق كه شاخه‌ای از رود كرج بود. گویا یكی از قنات‌ها كه قنات بزرگ نام داشت از تپه‌های سرخه حصار سرچشمه گرفته به سوی قلعه امتداد می‌یافت. آب این قنات حتی به مناطق جنوبی تری چون ورامینك نیز می‌رسید.
اولین مغازه در قلعه حسن خان را شخصی بنام مشهدی حسین معروف به كلاه حسین به معنای كوتاه قد كه اهل یزد بود باز كرده كه محل فعلی آن نیز مغازه لبنیاتی جعفری روبروی مسجد جامع شهر است .
اولین وسیله نقلیه كه وانت بار وشبیه به كامیون بوده توسط شخصی بنام حمید شهباز یاردلی فرزند كریم خان آورده كه روزی دوبار صبح و عصر این وسیله به شهر تردد داشته و مردم از آن استفاده می‌كردند.
تنها امامزاده این شهر امامزاده ابوالحسن وابوالحسین از نوادگان امام موسی كاظم (ع) بوده و سابقه آن به چند صد سال برمی گردد وامروزه هم این امامزاده‌ها زیارتگاه اهل ایمان است.
اولین مسجد شهر مسجد جامع می‌باشد كه چندین بار بازسازی شده‌است .
آموزش و تربیت در قالب مكتب خانه در شهر قدس توسط شخصی بنام شیخ مرتضی كه روحانی بود شكل گرفته و اولین مدرسه دولتی شهر در سال ۱۳۴۱ به نام دبستان صادقی ساخته شده‌است .
اولین حمام محل واقع در خیابان امام روبروی كوچه میثم بوده كه چون از وضعیت مناسبی برخوردار نبوده مالكین با كمك و همیاری مالی جهانشاه خان كه یكی از سران بزرگ خمسه در آن زمان و از مخالفان رضاشاه قلدر بود و پس از شكست از ایشان به قلعه حسن خان آمده بود سرمایه ساخت حمام جدیدی بنام «خزینه در» روبروی مسجدجامع داخل كوچه احداث كه این حمام به سال ۱۲۴۰ تا ۱۲۵۰ ه.ش برمی گردد و معمار آن شخصی بنام استادكریم بوده‌است.
در حال حاضر شهر قدس از لحاظ اشتغال در غرب استان تهران به عنوان یكی از مراكز بزرگ صنعتی محیط كارگری مناسبی را فراهم نموده‌است و اكثر ساكنین بعنوان كارگر در این مراكز مشغول به كارند بعد از اشتغال به كشاورزی، كارمندان دولت درصدی از اشتغال را به خود اختصاص می‌دهند.
از نظر اجتماعی درحال حاضر شهر قدس با وسعتی در حدود ۲۴ كیلومتر مربع یا به عبارتی ۲٬۴۰۰ هكتار جمعیتی بالغ بر ۳۵۰٬۰۰۰ نفر از نقطه نظر وسعت و جمعیت یكی از شهرهای پرجمعیت ومتراكم در كشور محسوب می‌گردد. جمعیتی از نوع بسیار پراكنده با فرهنگهای مختلف و آداب و سنن متفاوت و ناهمگون.
از لحاظ كشاورزی شهر قدس به لحاظ موقعیت جغرافیایی از نوع خاك مرغوب و آب در حد كفایت در سطح شهر و منطقه از كشاورزی مطلوبی برخوردار است. از مهمترین محصولات آن بعنوان نمونه:
غلات: گندم، جو، ذرت
از صیفی جات: گوجه، خیار
باغات میوه: سیب، آلو، گیلاس وآلبالو می‌باشد.
سطح زیر كشت در حوزه قدس و شهركهای اطراف آن ۱۵۰۰ هكتار است. به دنبال تحولات اجتماعی و سیاسی دهه‌های اخیر، افزایش جمعیت و رشد مهاجرت به سوی تهران، امروزه شهرقدس به یكی از مناطق پر جمعیت و متراكم مسكونی حومه تهران تبدیل شده‌است.
