مود

مود شهری با قدمت تاریخی در جنوب استان خراسان جنوبی و در ۳۰ كیلومتری جاده ارتباطی بیرجند به زاهدان واقع شده است.
كلمه «مود» و معنی فارسی سره آن، چنان كه در فرهنگ نفیس آمده به معنای عقابی است كه پرهایش را به تیر چسبانند.
برخی دیگر كلمه مود را آشیانه عقاب معنی كرده اند، به اعتقاد گذشتگان مود از ماد (قوم ماد) گرفته شده است و آنان در این منطقه تاسیساتی داشته اند.
به نظر می رسد كه مود در اصل موده بوده یعنی «ده مو» زیرا در مود تاكستان و باغ های «مو» فراوان بوده است و هم اكنون هم باغ های انگور در آن وجود دارد و خاك آن برای پرورش مو قابلیت فراوانی دارد، طرفداران این نظریه معتقدند هر دهی را بیشتر به خاطر محصولی كه در آن محل وجود داشته است، به همان نام می شناختند و مود هم كه موده بوده به همین دلیل شهرت یافته و »ه« آخر كلمه هم بر اثر كثرت استعمال از بین رفته و فقط مود باقی مانده است.
مدارك زیادی وجود دارد كه ثابت می كند بین سربیشه و مود در گذشته جنگلی وجود داشته و سراسر آن منطقه بیشه زار بوده است. بنابراین وجه تسمیه دیگر درباره مود این است كه مود به معنای انتهای بیشه بوده چنانچه سربیشه به معنای ابتدای بیشه معنی می دهد این نظریه شاید به حقیقت نزدیك تر باشد؛ زیرا نام مود برگرفته شده از عارضه طبیعی بوده كه در این جا همان جنگل و بیشه است.
چگونگی بنای این شهر در گذشته اگر چه به تحقیق معلوم نیست اما ضمن گفت وگو با كارشناسان و با توجه به وجود قبرستان های متروكه متعدد،می توان پی برد كه ۲ قلعه قدیمی در داخل مود و یك قطعه در ۴ كیلومتری جنوب غرب شهر قرار داشته است.
همچنین براساس نوشته های یاقوت حموی در معجم البلدان و شیخ محمد حسن آیتی در بهارستان می توان گفت كه در گذشته مود ام القرای دهستان نهارجان و مركز دهستان به شمار می رفته و در حقیقت نهارجان بدون آبادی مود مفهومی نداشته است. به طوری كه در این تالیفات آمده است ام القرای این بلوك قریه مود است كه صنعت قالی و برك در آن رواج دارد.
در آن زمان ام القرای ناحیه نوفرست بوده و در اوایل سلطنت مغول شحنه قهستان امیرطوغان در آن جا اقامت داشته و باغ طوغان معروف است و در عهد سلاطین گوركانی خاندان شاهان در آن جا اقامت و حكومت داشته اند.
احتمال می رود كه بعد از سلاطین گوركانی مركز قهستان به مود منتقل شده و تا زمان امیر علم خان كه مركز حكومت را به بیرجند منتقل كرده، در مود مستقر بوده است و تا اوایل حكومت پهلوی مركز تابستانی حكومت قهستان در مود بوده است.
یكی دیگر از كارشناسان میراث فرهنگی با توجه به سفال های موجود و دیگر آثار به دست آمده در تپه های شمالی و در كنار دشت مزروعی مود معتقد است كه این منطقه باید بین ۸ تا ۱۶ هزار سال سابقه تاریخی داشته باشد با این حال تنها مدركی كه به صورت كتبی وجود دارد و ما را به گذشته تاریخی مود آگاه می كند، نوشته ای است بر سنگ و تعبیه شده در بالای حمام عمومی مود كه سال ۱۰۶۴ قمری را نشان می دهد؛ در این تاریخ بنا به نوشته موجود در روی سنگ مرحوم خالق این حمام را تعمیر كرده و این مسئله نشانگر این موضوع است كه درگذشته نیز این حمام وجود داشته است.نوشته كتبی دیگری كه در این باره وجود دارد و اسم مود را به طور كتبی بیان می كند، عنوان شعری است كه مرحوم میرزا عبدالكریم لامع درمیانی در دیوان شاعری نوشته است چنان چه می دانیم دیوان لامع باید در اوایل قرن ۱۱ سروده شده باشد.
مرحوم لامع در این شعر از خیاط مود گله مند است كه چرا خلف وعده كرده و عبایش را در موعد مقرر ندوخته و تحویل نداده است. از این مطلب می توانیم بفهمیم كه در حدود ۳۰۰ سال پیش مود مركزی آباد و نسبتا توسعه یافته بوده و تخصص مشاغل در آن وجود داشته است مثلا خیاطی در آن رواج كامل داشته به طوری كه شخصیت نامداری مانند عبدالكریم لامع درمیانی از درمیان سفارش دوخت عبا در مود می كند البته در خرابه های قلعه وسط شهر مود سكه های پیداشده كه در روی آن این شعر نوشته شده است:
زد از توفیق حق عباس ثانی به علم سكه صاحب قرانی
كه باز نشان دهنده این است كه در اوایل دوران صفویه این قلعه دایر و مسكونی بوده و مود رونق و پیشرفت زیادی داشته است.
بافت قدیم مود شامل خانه های خشتی با سقف های گنبدی است ولی با توجه به پیشرفت های امروزی بناهای جدیدی نیز از آجر و تیرآهن در این شهر به چشم می خورد. بالای شهر، پایین شهر، خاك سبزی، پشت حصاری و پیش حصاری از محله های این شهر است.
صنعت فرش مود شهرت جهانی دارد و زینت بخش موزه ها و مجموعه های مخصوص جهان است و جزو صنعت های مهم شهر محسوب می شود به طوری كه برخی فرش های دست بافت مود جزو نفیس ترین فرش های ایران است.بنا به گفته استادكاران تعدادی از این فرش ها در موزه های كشورهای اروپایی به ویژه آلمان نگهداری می شود به طوری كه یك جفت قالیچه كار مرحوم حاج علی مهدی زاده مود در شهر پاریس حفاظت می شود.
قالی های این منطقه از گذشته دور شهرت داشته است و قدمت آن به دوره قبل از صفویه می رسد. رنگ آمیزی قالی های مود هماهنگ، موزون و سرشار از زندگی است.
رونق و شكوفایی صنایع فرش دستباف در این منطقه به زمانی بر می گردد كه حاجی اسدی معروف به مصباح السلطنه قبل از سال ۱۳۰۰ تا ۱۳۱۲ در شهر مود كارگاه قالی بافی دایر كرده بود.این كارگاه با ۴۰ دار قالی استادكاران زیادی را پرورش داده است؛ طرح هایی كه اكنون بافته می شود عبارت است از ریز ماهی، خشتی و كله اسبی، ولی از جمله طرح های اصیل منطقه كه شهرت زیادی دارد، طرح مسجدی است.
در شهر مود از بافندگان قدیمی فرش می توان از ملا اسماعیل دستگردی و فرزندانش به ویژه حسین دستگردی كه شهرت قالی سعدی را به او منسوب می كنند، نام برد.ملااسماعیل در آغاز جوانی چند سالی در درخش بود و سپس با ۴ فرزند پسر و سه فرزند دختر خود به مود بازگشت.
وی روحانی بود و تمام فرزندان او سمت مروج قالی بافی را در منطقه مود بر عهده داشتند و سپس اشتهار روزافزون قالی مود را فراهم كردند. وی در سال ۱۳۳۳ در ۹۰ سالگی دار فانی را وداع گفت.شهر مود به علت راه ارتباطی مزار كاهی و مزار سیدحامد علوی سالانه مشتاقان زیادی را به این دو مكان زیارتی می رساند در مزار كاهی و در ۵۸ كیلومتری مركز استان در قریه كاهی و در مرتفع ترین قلل كوهستانی منطقه در گرانمایه (دخت امام موسی بن جعفر(ع)) در صدف خاك مدفون است.این بقعه كه مرمت و بازسازی شده از لحاظ زیارتی و سیاحتی هر ساله پذیرای ۱۲۰ هزار زائر از سراسر كشور است.یكی دیگر از اماكن مذهبی مود بقعه امام زاده سیدحامد علوی است. این بقعه بر فراز ارتفاعات چنشت قرار دارد. در كتب قدیمی این گونه آمده كه در سال ۳۰۰ یا ۴۰۰ هجری پیكر مطهر این سید بزرگوار و ۲ فرزندش را داخل غار قرار می دهند و در سال ۸۰۰ هجری به وسیله سیدمحمد مشمشع بازگشایی و كشف می شود در حالی كه این پیكرهای مطهر در لباس های سبزرنگی قرار داشت.هر ساله افراد زیادی برای زیارت و سیاحت به این روستای تاریخی سفر می كنند.