سد فریمان

بند فریمان از مشهورترین و با ارزش ترین آثار دیدنی و تاریخی استان است كه شیوه معماری و چگونگی ساخت بند كه طی سالیان دراز جاودانه باقی مانده است، قابل توجه است. زمان دقیق احداث این سازه سنگی-آجری مشخص نیست. بنا به روایتی، زمان احداث آن را مربوط به دوره ایلخانان مغول می دانند ولی گزارش شده كه ابتدا این بند هزار سال پیش تا ارتفاع چهار متر ساخته شده بود و سپس در ساختمان آن تجدید نظر گردیده و ارتفاع آن را به بیست متر رسانده اند. در دهه هفتاد شمسی نیز ارتفاع سد با طرح و آجر سنتی افزایش یافت. نمای بند كه به ایوانچه هایی مجهز گردیده به زیبایی آن افزوده است. این اثر تاریخی در زمان های مختلف مرمت گردیده است. فریمان و بند آن در عهد قاجاریه خالصه دولتی بوده و اگر به دفاتر دهات خالصه قبل از قاجار نیز دسترسی پیدا كنیم محتمل است در عهد صفویه نیزعنوان خالصه بودن را داشته باشد. در دوره قاجاریه، عین الدوله پس از عزل از صدارت، چند ماه در فریمان متوقف بود كه در این مدت برای افزایش استحكام بنای سد، توسط پیشكار خود، مجد السلطان، در جلو دیوار سد پایه هرمی شكل بسیار قوی ساخت تا فشار وارد از طرف آب مخزن به دیواره سد را مهار كند.

ضمن تعمیرات اوایل قرن حاضر دریچه ‌ها را بسته اند؛ ولی در صورت طغیان‌ های شدید، آنها را باز می ‌كنند تا آب از روی سد عبور نكند. در بخشی از طغیان رودخانه، آب از دو كناره سد و از روی سنگ ‌های كوه جاری می ‌شد كه بدین ترتیب، بدنه سد از خرابی مصون می‌ ماند.
با توجه به وضع موجود سد می ‌توان آن را از نوع سد های پایه ‌ای یا پشت بند دار دانست. آبگیری از سد به وسیله دو برج آبگیر كه هر كدام مستقل كار می ‌كند، انجام می‌ شود. بدین طریق، آب از مجراهای تعبیه شده در عمق ‌های مختلف بند به داخل چاه ‌ها وارد و از كف چاه در جانب دیگر سد خارج می‌ گردد. برای باز كردن مجراهای فوق، الوارهایی در داخل چاه، در ارتفاعات مساوی و در جهات مختلف نصب كرده ‌اند. این الوارها به جای پلكان مارپیچی و برای پایین رفتن و باز و بسته كردن مجراها و همچنین از بین بردن و برای پایین بردن انرژی سقوط آزاد آب و ممانعت از تخریب بدنه چاه تعبیه شده‌ است.
طول تاج سد حدود ۱۰۰ متر، ارتفاع دیواره ۲۰ متر و مصالح مورد استفاده، سنگ و ملات ساروج است. قسمتی از حجم سد با گل و لای انباشته شده است. به طور تقریبی، ظرفیت مخزن سد در حدود یك میلیون مترمكعب است. طول دریاچه پشت سد در حدود ۲ كیلومتر و عرض متوسط آن حدود ۵۰۰ متر است.

استفاده از آب سد
از آب این سد استفاده های متفاوتی به عمل می آید. از جمله موارد مهم آن ذخیره سازی آب در پشت دیواره سد و استفاده از آن در مصارف كشاورزی است كه به ویژه در كشت چغندر قند استفاده می شود. از آب این سد مجموعاً سه دهكده تقی ‌آباد، قلعه نو و لوشاب و كارخانه قند فریمان و شهر فریمان استفاده می ‌كنند.

برج بند فریمان
این برج در فاصله اندكی از بند فریمان و در ضلع شمال شرقی بند فریمان بر روی تپه ای نه چندان مرتفع قرار گرفته است. بنای مزبور به صورت مدور ساخته شده و فانوس دریایی را در ذهن تداعی می كند. ساخت آن مربوط به دوره پهلوی اول می باشد كه سبك معماری بسیار زیبایی دارد. در بالای برج چهار پنجره در جهت های اصلی تعبیه شده است. این بنا برای كنترل و اندازه گیری مقدار آب بند فریمان به كار می رفته و از آب چاه داخل آن جهت آبیاری فضای سبز اطراف نیز استفاده می كردند.

موقعیت مكانی
سد فریمان در 86 كیلومتری مشهد و در 12 كیلومتری جنوب شهر فریمان بر رودخانه فریمان بسته شده است. این سد (بند) روی كنگلومرای پالئوسن (دوران سوم زمین شناسی) یا سازنده فجس بنا شده است.

امكانات گردشگری
این مكان مجهز به جایگاه هایی برای استراحت، رستوران سنتی، توالت، وسیله بازی برای كودكان مانند فان فار، تاب برقی، ماشین برقی و ... است كه خانواده ها می توانند در میان درختان و رو به سد كه منظره ای دیدنی دارد لحظات خوبی را سپری كنند .