موقعیت خاص جغرافیایی آن كه در مسیر جاده ابریشم و شاهراه هرات به نیشابور بوده همواره تحت تأثیر این دو پایتخت هنری و فرهنگی ایران قرار داشته است. از جاذبه های تاریخی و جاهای دیدنی تربت جام در مركز شهر رباط آن است. این رباط در سمت جنوبی خیابان كوثری ششهرستان تربت جام از روزگاران كهن جایگاه ویژه ای در تاریخ، هنر، عرفان و ادبیات ایران داشته است.هر تربت جام قرار دارد كه به صورت یك بنای چهار ایوانی ایجاد شده است. در حال حاضر ورودی آن به سمت شمال باز می شود اما به احتمال بسیار درگاه جدید در آن تعبیه شده است. با توجه به سبك معماری بنا می توان آنرا از آثار معماری دوران تیموریان دانست. فضای ورودی رباط به یك هشتی منتهی می شود و ایوان های شمالی و جنوبی آن در ادامه به فضایی وسیع می رسد كه این نقاط به كمك پایه های آجری به چشمه تاق ها تبدیل شده اند. نمای بیرونی رباط علاوه بر دیوار اصلی بنا دارای سه برج است كه بوسیله برجها در گوشه ها محصور شده، به گونه ای كه برجها نقش پشتیبان دیوارها را دارند. فضاهای داخلی بنا مشتمل است بر ایوان ها و ایوانچه هایی كه هر یك به حجره ای منتهی می شود. در پشت حجره ها دالان های طویلی وجود داشته كه در حكم مال بند یا محل نگهداری چهارپایان بوده است. از بخش های مهم این بنا فضای شاه نشین آن است كه در بخش فوقانی هشتی ورودی غربی با پوشش گنبد عرقچین و با تزئینات كاربندی احداث شده است. مصالح ساختمانی این رباط آجر و گچ است.
واژه رباط از روزگاری بسیار كهن به زبان تازی راه یافته و حتی از آن فعل نیز ساخته اند و رباط به معنای منزل گرفتن و آسودن در میان راه بكار می رفته است. در گذشته به ویژه در دوران اسلامی رباط ها در مسیرهای راه اصلی با فواصل معینی به عنوان تاسیسات بین راهی ساخته می شدند. این رباط ها در حقیقت كاروانسرا برای استراحت مسافران بین راهی بود. معمولا برای رفع مشكل آب، این رباط ها را در كنار روستاها یا چشمه ها بنا می كردند و در كنار آنها آب انبارهایی نیز برای ذخیره آب احداث می شد.
موزه مردم شناسی
«موزه مردم شناسی تربت جام» در قسمت شمالی این مجموعه در خرداد ماه ۱۳۸۶ به همت اداره كل میراث فرهنگی خراسان رضوی طراحی و اجرا شده است كه شامل بخشهای زیر می باشد:
نوازندگان سنتی
موسیقی نواحی از دیرباز در منطقه تربت جام رواج داشته و ساز دوتار چنان در زندگی غالب مردم حضور یافته كه در رنج ها و شادی ها، همدل و همدرد آنان گشته و یكی از برجسته ترین نمادهای فرهنگی مردم آن ناحیه شده است. از مقام های رایج در موسیقی تربت جام می توان به مقام های الله، نوائی و كبك زری اشاره كرد.
كارگاه ساخت و ساز و نمایش سازهای منطقه
در این غرفه كارگاه ساخت و سازهای سنتی منطقه بازسازی شده است. هنرمندان ساز گاهی با ساخت دوتار، سه تار یا ساز های كوبه ای نظیر دهل، دایره و سرنا و ساخت ابزارهای چوبی كوچك نظیر ماكو، دسته چوبی ابزار، مازولاق و... سرگرم می شدند. ابزار كار آنها شامل تیشه، اسكنه، رنده، مغار، تیر، سوهان، اره و چكش است. همچنین در غرفه ای دیگر، سازهای منطقه اعم از دوتار و سه تار، دف، دایره، تنبك، سرنا به نمایش درآمده اند.
رقص اَپر
یكی از مهمترین وجوه فرهنگ عامه در تربت جام اعتقادات و باورهای آئینی آنان است كه بخشی از آن اعتقادات در جامه رقص ها و حركات موزون آئینی نمود یافته اند. رقص آپر یا افر یكی از این آئین هاست كه فحوای آن با باورهای زراعی مردم منطقه مانند كاشت، داشت و برداشت و چگونگی شكل گیری آفرینش گره خورده است. از سایر رقص ها و حركات آئینی تربتیان می توان چوب بازی، حتن و مراسم «الله بده تو بارون» را نام برد كه برای تمنای باران انجام می دهند.
قالی و قالیچه بافی
قالیبافی یكی از صنایع بافندگی شهرستان تربت جام است كه اكنون مركز تولید قالیچه های اصیل است. قالیچه ها و قالی های تربتی از نوع بافت یك پود هستند و گره های آن از نوع فارسی است. همچنین از موی بز در كناره پیچ فرش ها استفاده می كنند و فرش ها دارای چله ای پشمی هستند. مهمترین مشخصه قالیچه های تربتی امتزاج طرح ها و نقوش افغانی با نقوش عشایری است. از نقش های مهم قالی در تربت می توان به نقوش بازوبندی، قاب آینه، سه قاب، چشمه گلی و طرح جانمازی اشاره كرد. در تربت، قالی بر روی دارهای زمینی و دیواری بافته می شود و الیاف پشم و نخ های پنبه ای عمده ترین مواد به كاررفته در این قالیچه ها است.
گلیم بافی
در شهرستان تربت جام گلیم بافان عموما به كار بافتن می پردازند. نقوش این بافته ها نقوشی ساده و ابتدایی است كه از بن مایه های هندسی، گیاهی و حیوانی سرچشمه می گیرند. این بافته ها اغلب در روستاها و به همت زنان روستایی تولید می شوند.
رنگرزی سنتی
كلیه الیاف پنبه ای و پشمی پیش از آنكه در دستان صنعت كاران و بافندگان هنرمندان بدل به بافته‌ای زیبا شوند، به حجره رنگرز رفته و با جادوی رنگرزان به هیات الیافی الوان و درخشان در می آیند. رنگرزی نیز یكی از فنون كهنی است كه سالها پیش انسان را در ساختن بافته های رنگین یاری داده یكی از حجره های این موزه را به خود اختصاص داده است.
عطاری و گیاهان دارویی
از گذشته های دور، عطاری ها به مثابه داروخانه ها در میان مردم ناحیه خراسان شهرت داشتند و بنیان طب سنتی این سرزمین را تشكیل می دادند. وفور گیاهان دارویی متنوع در دشت ها و صحراهای منطقه به غنای این دانش افزوده و گستره طب گیاهی را وسعت بخشیده است.
چادر عشایر
منطقه تربت جام با داشتن چراگاه ها و دشت های خرم، سرزمینی مناسب برای گله داری به شمار می رود.
سفال گری
سفال گری یكی از مشاغل سنتی و صنایع دستی تربت جام است كه در گذشته از رواج نسبی برخوردار بوده است. سفالگران به علت وجود آهك در خاك منطقه ناگریز به ساخت ظروف قطور و سنگین بوده اند، لذا این هنر به دلیل مشكل فوق، امروزه از رواج افتاده است. ظروف دست ساز صنعت گران تربتی شامل خمره، كوزه، تغار، گلدان و قلك است.
موقعیت مكانی
تربت جام، میدان ولیعصر، خیابان شهید بهشتی، بهشتی
