نادرقلی ملقب به تهماسب قلی خان و نادر شاه افشار از ایل افشار خراسان از ۱۱۱۴ تا ۲۸یا ۳۰ خرداد ۱۱۲۶ خورشیدی ، پادشاه ایران و بنیانگذار دودمان افشاریه است. او از مشهورترین پادشاهان ایران، پس از اسلام است و بسیاری از مورخین او را قدرتمندترین پادشاه ایرانی بعد اسلام می دانند كه سركوب افغان ها و بیرون راندن عثمانی و روسیه از كشور و تجدید استقلال ایران و نیز فتح هندوستان و تركستان و جنگهای پیرزومندانه او سبب شهرت بسیارش گشت. به او در اروپا لقب «آخرین جهانگشای شرق»، «ناپلئون ایران» و «اسكندر دوم» نیز داده اند.
مقبره كنونی نادرشاه واقع در ضلع شمال غربی چهارراه شهدا (نادری سابق) است كه پس از حرم حضرت رضا (ع) مهمترین مكان توریستی-تاریخی شهر مشهد تلقی می شود.
زندگینامه نادر شاه افشار
نادر شاه افشار در ۲ آذر ۱۰۶۷ در ایل افشار در درگز خراسان به دنیا آمد.
اَفشار یا اوشار یكی از ایل های بزرگ و ترك تبار خراسان است كه در زمان شاه اسماعیل صفوی همراه با شش ایل بزرگ از آناتولی عثمانی به ایران آمدند و پایه های سلسله صفوی را بنیاد گذاردند. این ایل به دو شعبه بزرگ تقسیم می شد: یكی قاسملو و دیگری قرخلو؛ نادر شاه افشار از شعبه اخیر بود. طایفه قرخلو را شاه اسماعیل از آذربایجان به خراسان كوچاند و در شمال آن سرزمین، در نواحی ابیورد و درگز و باخرز تا حدود مرو مسكن داد؛ تا در برابر ازبكان و تركمانان مهاجم سدی باشند. شمار زیادی از این ایلها در زمان شاه عباس اول در ایل شاهسون ادغام گشتند.
نام اصلی او «نادرقلی» بود و بنا به یك روایت غیرمستند، هنگامی كه هنوز به ۱۸ سالگی نرسیده بود همراه با مادرش در یكی از یورشهای ازبك های خوارزم به اسارت آنها درآمد. او بعد از مرگ مادرش از اردوگاه ازبكان گریخت و پس از آن با جوانان آزادیخواه هم پیمان شد و درخراسان در خدمت حكمران ابیورد، باباعلی بیگ بود. او گروه كوچكی را به دور خود جمع كرد و بعد از كنترل چند ناحیه خراسان، خود را «نادرقلی بیگ» نامید.
در اواخر دوره صفوی موقعی كه افغانها و روس ها و عثمانی ها بعلت بی كفایتی آخرین شاهان صفوی از اطراف بایران دست انداخته بودند و مملكت در نهایت هرج و مرج بود، یك عده سوار با خود همراه كرد و با طهماسب صفوی هم پیمان شده فتنه های داخلی را خواباند افغانها را هم بیرون كرد.
شاه طهماسب صفوی از شهرت و اعتبار نادر در بین مردم دچار رشك و حسادت گشت و برای نشان دادن قدرت خود با لشكری بزرگ به سوی عثمانی تاخت و در آن جنگ هزاران سرباز ایرانی را در جنگ چالدران بدلیل عدم توانایی به كشتن داد و خود از میدان جنگ گریخت.
نادر با سپاهی اندك و خسته از كارزار از مشرق به سوی مغرب ایران تاخت و تا قلب كشور عثمانی پیش رفت و سرزمینهای بسیاری را به خاك ایران افزود و از آنجا به قفقاز تحت اشغال روس ها رفت كه با كمال تعجب دید روسها خود پیش از روبرو شدن با او پا به فرار گذاشته اند در مسیر بر گشت در سال 1148 در دشت مغان در مجلس ریش سفیدان ایران از فرماندهی ارتش استعفا نمود و دلیلش اعمال پس پرده خاندان صفوی بود .
خود عازم مشهد شد در نزدیكی زنجان سوارانی نزدش آمدند و خبر آوردند كه مجلس به لیاقت شما ایمان دارد و در این شراط بهتر است نادر همچنان ارتش دار ایران باقی بماند و كمر بند پادشاهی را بر كمرش بستند.
او سه بار به هند اخطار نمود كه افسران اشرف افغان را كه حدودا 800 نفر بودند و در قتل عام مردم ایران نقش داشتند را به ایران تحویل دهد كه در پی عدم تحویل آنها سپاه ایران از رود سند گذشتند و هندوستان را تسخیر نموده و 800 متجاوز افغان را در بازار دهلی به دار زدند و بازگشتند. نادر شاه در هند حكومت محمد گوركانی را به او بخشید و گفت ما متجاوز نیستیم اما از حق مردم خویش نیز نخواهیم گذشت محمد گوركانی بخاطر این همه جوانمردی نادر از او خواست هدیه ای از او بخواهد و نادر قبول نكرد و در پی اصرار او گفت جوانان ایران به كتاب نیاز دارند. سالها حضور اجنبی تاریخ مكتوب ما را منهدم نموده است. محمد گوركانی متعجب شد و علاوه بر كتابها جواهرات بسیاری نیز به نادر هدیه كرد كه بسیاری از آن جواهرات اكنون پشتوانه پول ملی ایرا ن در بانك مركزی ایران است.
نادرشاه در اواخر سلطنت خویش، فرزند رشید خود نادر قلی میرزا را از روی سوء ظن كور كرد و به همین دلیل به شدت تند خو شد و سرانجام بعد از دوازده سال سلطنت در یازدهم جمادی الثانی به دست پنج تن از سران قزلباش كشته شد.
او توانست از خراب آبادی كه دشمنان برایمان ساخته بودند كشوری باشكوه بسازد. نام او همیشه برای ایرانیان آشنا و افتخار آفرین خواهد بود.
كاخ خورشید یا عمارت خورشید نیز كه یكی از زیبا ترین كاخ های موجود در ایران است، به دستور نادرشاه افشار در اوایل سلطنتش در سال ۱۱۰۸ خورشیدی ساخته شده است. این كاخ در شهر كلات و در ۱۵۰ كیلومتری شهر مشهد استان خراسان رضوی قرار گرفته است.
آرامگاه نادرشاه
نادر در نظر داشت كه بر سر گور خود بنایی همانند تاج محل در هند بسازد و دستور داد كه از مراغه سنگ های آن را حمل كردند، ولی در زمان حیاتش كار بنای آرامگاه پایان نیافت و پس از مرگش اخلاف او چنان منحط بودند كه باغ آرامگاه او را بین خود تقسیم كردند و فروختند. درها را ربودند و موقوفات وی را نیز تصاحب كردند. آقا محمد خان قاجار نیز پس از به قدرت رسیدن، بقایای جسد وی را به تهران پایتخت قاجاریان برد تا هیچ فرصتی را برای اهانت به وی از دست ندهد.
در زمان حكومت قوام السلطنه، بنای دیگری بر آرامگاه نادرشاه ساخته شد و استخوانهای او را از تهران به مقبره مزبور حمل كردند. ساختمان جدید كه در محل فعلی آرامگاه وی قرار داشت مدتی بر پا بود تا اینكه انجمن آثار ملی ایران در سال ۱۳۳۵ خورشیدی درصدد بر آمد آرامگاهی مناسبِ شأن نادرشاه برای وی در همان محل مقبره قبلی ساخته شود. این كار از سال ۱۳۳۶ شروع و در سال ۱۳۴۲ به پایان رسید. ساختمان جدید آرامگاه نادر شاه افشار در تاریخ ۱۲ فرودین ماه سال ۱۳۴۲ با حضور محمد رضا پهلوی به همت انجمن آثار ملی ایران در باغ نادری بازگشایی شد.
این اثر در باغی به مساحت 14400 متر مربع ساخته شده و شامل سكویی دوازده پله ای، مقبره، پوششی خیمه مانند بر روی قبر، سكویی مرتفع در مجاور قبر با مجسمه نادرشاه سوار بر اسب و سه تن دیگر در پی او، یك غرفه فروش كتاب و دو تالار برای موزه است. بنا كلا روی سكویی كه از كف زمین در حدود ۲ متر بالاتر است قرار گرفته است.
به همت انجمن آثار ملی و بر اساس طرح معماری زنده یاد مهندس هوشنگ سیحون و استاد ابولحسن حان صدیقی مجسمه ساز شهیر معاصر، بنای آرامگاه فعلی نادرشاه در همان مكان قدیمی آن ساخته شد. از ویژگی های جالب توجه آرامگاه و موزه آن معماری منحصر به فرد و خلاقانه آن است. زنده یاد مهندس هوشنگ سیحون طراح و معمار این بنا با كنار هم قرار دادن نمادها و نمودهای تاریخی در یك ساختار منسجم و هماهنگ اثری بدیع ایجاد نموده است كه به جرأت می توان آنرا یكی از نمونه های فاخر معماری نوین ایران به شمار آورد. ماده اصلی ساختمان از سنگ خارای منطقه كوهسنگی شهر مشهد است كه از مقاوم ترین و سخت ترین سنگ های ایران می باشد كه نمادی است از صلابت، شخصیت و قدرت روحیه نادرشاه افشار. طرح كلی آرامگاه یك شش ضلعی متناسب است كه شكل خیمه نادر و سیاه چادرعشایر را تداعی می كند. در ساخت ستونهای تالار آرامگاه از كلاه سربازان قزلباش عهد افشاریه الگوبرداری شده است. همچنین سنگ قبر نادرشاه بر اساس طرح و شكل الماس دریای نور یادگار گرانبهای نادرشاه از فتح هندوستان حجاری شده است.
ساختمان آرامگاه نادر شاه از قسمت مركزی كه محل تدفین نادرشاه میباشد و دو تالار موزه تشكیل شده است كه یكی از آنها موزه اسلحه دوره های مختلف تاریخ ایران و دیگری موزه اسلحه و آثار مربوط به دوران نادرشاه را نمایش میدهد.
در بدو ورود مجسمه برنزی و زیبای نادرشاه افشار و سربازانش نظرتان را به خود جلب می كند. این مجسمه اثر استاد ابولحسن خان صدیقی است كه بر فراز برج آرامگاه نصب شده و یكی از شاهكارهای هنر مجسمه سازی ایران به شمار می آید. وزن مجسمه 14100 كیلوگرم است كه با نظارت استاد صدیقی در محل كارخانه ریخته گری برونی ایتالیا انجام پذیرفت، این مجسمه با الهام از اندیشه های اتحاد ایرانیان طراحی و ساخته شده است، به این ترتیب كه در پیشاپیش، نادرشاه سوار بر اسبی سركش و در قامت رهبری مقتدر در حال حمله است و پشت سر وی سه سرباز با لباس اقوام ایرانی كه هر یك سلاحهای متداول در آن دوران را بدست گرفته اند دیده میشوند.
تالارها :
باغ موزه نادری شامل دو تالار می باشد كه محل نمایش آثار و اشیاء متعلق به اواخر عهد صفوی و دوران افشاری و پس از آن است و عمدتاً شامل نسخ خطی نفیس از جمله تاریخ جهانگشای نادری اثر میرزا مهدی خان استرابادی، سكه ها، خنجر و انواع تفنگ سرپر، تپانچه، توپهای جنگی و اشیایی در ارتباط با روحیه جنگاوری و دلاوریهای نادرشاه می باشد. همچنین در محوطه باغ موزه آرامگاه كلنل محمد تقی خان پسیان سردار شجاع خراسان قرار دارد.
ستونهای اطراف تالار نیز به صورت هشت ثلث با چهار قاعده در بالا و پایین نشانه ای از كلاه نادر است.
نماد مقاومت :
در پای برج آرامگاه نادر لوله توپ جنگی قرار دارد كه توسط دلیر مردان ایرانی از متجاوزان پرتقالی به غنیمت گرفته شد و از نظر هنری هم اثری ممتاز به شمار می رود، این توپ در زمان سلطنت فیلیپ دوم پادشاه اسپانیا و پرتقال در سال 1591 میلادی ساخته شده است.
جواهرات اهدایی هند:
الماس نور، دریای نور و تخت طاووس از جمله جواهرات گرانبهایی بود كه نادرشاه از هندوستان به ایران آورده بود.
1- الماس دریای نور با وزن تقریبی 182 قیراط یكی از بزرگترین الماسهای حال حاضر در جهان می باشد كه امروزه در موزه جواهرات ملی ایران نگهداری می شود.
2- الماس كوه نور كه وزن كنونی آن 108 قیراط می باشد كه امروزه در زمره جواهرات سلطنتی انگلستان در زیر زمین برج لندن نگهداری می شود.
3- تخت طاووس كه از تخت های جواهر نشان بود، پس از مرگ نادر توسط غارتگران تخریب و به یغما رفت.
چه كارهایی میتوانید در این مكان انجام دهید؟
در ابتدای ورودی باغ موزه نادری اطاقكی وجود دارد كه لباس مردان و زنان و زره و كلاه خود و تبرزین دوران افشاری را در اختیار بازدید كنندگان قرار می دهند تا در كسوت سرباز افشاری عكس یادگاری بگیرند. همچنین در ضلع شرقی باغ غرفه های صنایع دستی متعدد استان خراسان وجود دارد كه می توانید از آن مكان بازدید و خرید نمایید.
آدرس و موقعیت مكانی
این مجموعه در چهار راه شهدا (نادری سابق) واقع است. برای رسیدن به موزه باغ نادری در هر كجای مشهد كه هستید كافیست كه تابلوهای حرم مطهر را دنبال كنید. یك چهار راه بالاتر از حرم، چهار راه شهدا قرار دارد كه آرامگاه نادر و موزه باغ نادری در آن واقع شده است. اگر با قطار وارد مشهد شدید فاصله چندانی با آرامگاه نخواهید داشت و اگر با مترو و یا اتوبوس تردد می كنید نزدیك حرم پیاده شوید و تا چهار راه شهدا پنج دقیقه پیاده روی دارید.
مكانهای دیدنی و زیارتی مشهد:
مسجد گوهرشاد، حرم امام رضا، آرامگاه خواجه ربیع، پارك ملت مشهد، بوستان طبیعی هفت حوض، پارك وكیل آباد مشهد و...
