شَهمیرزاد این شهر از نظر تاریخی گردشگری و كشاورزی دارای اهمیت می‌باشد. شهمیرزاد در ۶ كیلومتری شمال شهر مهدیشهر (سنگسر) واقع شده‌است. شهمیرزاد از سال ۱۳۰۶ دارای شهرداری است.
جمعیت
جمعیّت این شهر طبق سرشماری سال ۱۳۸۵، برابر با ۷٬۳۸۲ نفر بوده و ارتفاع مركز این شهر از سطح دریا ۱۹۳۵ متر می‌باشد.
درباره شهمیرزاد
هوای آن نسبت به سمنان كه گرم و خشك است معتدل‌تر و از لحاظ پوشش گیاهی بسیار سبز و خرم‌تر است. همچنین نسبت به شهر همسایه‌اش مهدیشهر معمولاً خنك تر است. شهمیرزاد دارای بزرگترین باغ گردوی جهان می‌باشد كه مساحت آن حدود ۷۵۰ هكتار است.
كشاورزی
اقتصاد شهر شهمیرزاد بر كشاورزی آن تكیه دارد. بطوری كه شهمیرزاد از اصلی ترین تولید كنندگان گردو در منطقه است و محصولات گردوی این شهر توان صادراتی بالایی دارد. از دیگر فراورده‌های منحصربه‌فرد شهمیرزاد میوه آلو است بطوری كه از ۱۶۵ هكتار باغات آلوی شهرستان مهدیشهر، ۱۳۵ هكتار آن در شهمیرزاد قرار دارد.
شهر نمونهٔ گردشگری بین‌المللی
در جلسهٔ هیئت وزیران در تاریخ ۲۳ خرداد ۱۳۸۶ كه در سمنان بر‌گزار شد، این شهر به استناد مادهٔ ۸ قانون تشكیل سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، به‌عنوان شهر نمونهٔ گردشگری بین‌المللی تعیین شد.
شهمیرزاد در منطقه ای كوهستانی، در ۲۵ كیلومتری شمال سمنان و در دامنه كوه های البرز شمالی واقع شده و دارای طول و عرض جغرافیایی ۵۲ درجه و ۲۱ دقیقه شرقی و ۳۵ درجه و ۴۶ دقیقه شمالی است و ارتفاع آن از سطح دریا ۲۰۵۰ متر می باشد.
بلندترین قله شهمیرزاد با ارتفاع ۳۹۶۵ متر نیزوا نام دارد كه در منطقه دهستان چاشم قرار گرفته است. میانگین دما سالیانه ۸/۳ درجه سانتیگراد می باشد كه بین ۱۶ درجه زیر صفر سردترین و ۳۴ درجه بالا ی صفر گرمترین ماه سال متغیر است. شهمیرزاد در مجموع بهار و تابستانی معتدل دارد و سرمای آن از اواخر آبان آغاز و تا پایان فروردین ادامه می یابد.
در توصیف ویژگی های آب و هوایی شهمیرزاد باید گفت اختلا ف ارتفاع سمنان و شهمیرزاد از سطح دریا حدود هزار متر است كه این امر از عجایب طبیعت استان سمنان است كه در فاصله ۲۵ كیلومتری تا این اندازه اختلا ف دما وجود دارد لذا بی جهت نیست كه شهمیرزاد را بهشت كویر نامیده اند.
از نظر زمین شناسی، منطقه شهمیرزاد مربوط به دوران سوم و دارای سنگ های رسوبی و آهكی است و معادن كلسیت، گالن (سولفور سرب)، سولفات باریت، كمی كربنات سرب، دولومیت و كوارتزیت، سنگ گرانیت و سیلیس (شیشه) در آن یافت می شود.
شهمیرزاد دارای چندین قله و تپه، سه قلعه تاریخی شیرقلعه، قلعه شیخی و دژ وهل، ۱۶ چشمه، ۱۵ نهر و حدود همین تعداد قنات، بیش از ۱۰ استخر و… است.
محصولا ت زراعی آن شامل گندم، جو، یونجه، شبدر، سیب زمینی، چغندر، حبوبات، سبزیجات و صیفی است اما محصولا ت باغی و سردرختی آن از اهمیت و اعتبار بیشتری برخوردار است.
مهمترین محصولا ت باغی و سردرختی شهمیرزاد گردو و آلوست ضمن این كه سیب، گلا بی، آلبالو، به، بادام، آلوچه، گوجه سبز، قطره طلا و برغانی، غوره انگور، سنجد، زردآلو، بیدمشك نیز از محصولا ت دیگر این سرزمین است. گردو مهمترین محصول منحصر به فردی است كه جنبه صادراتی دارد و مهمترین منبع درآمد شهیمرزاد به شمار می رود. درختان گردو در این شهر كه در گذشته به میخ طلا شهرت داشتند همانند درخت نخل دارای شناسنامه و سند مالكیت جداگانه ای هستند و مهریه بسیاری از زنان نیز بوده است.
شهمیرزاد از مناطق مختلفی تشكیل شده است از جمله مناطق چاربیدان، اسیوسر، پل تك، شیخی، مازرون كوچه، شیخ چشمه سر، كاهش، ارشك، بیدان، مرغك، مصلا ، مرو، گنون لا ودار، پل پی، محرم دشت، چهاركوچه، دروازه، حمام دشت، چشمه سر، اسال سریا استخر چمن، بن بون یا چاشمیج محله، اسالی، كلا ته و ملك طیبی، پشته، ویون در، وره دار، لهر، لزر، بلبل دره، لوچال، گل باغ، كشت و صنعت، همچنین ده صوفیان، پرور، كلیم، كاورد، فینسك، تلا جیم، ملا ده، شلی، هیكو، رودبارك، فولا دمحله، چاشم و خطیركوه از روستاهای اطراف آن است.
جمیعت ثابت شهمیرزاد حدود هشت هزار نفر است كه در تابستان به جهت هجوم مسافران و گردشگران به بیش از ۴۰ هزار نفر افزایش می یابد و در كل شهمیرزاد منطقه ای مهاجرپذیر محسوب می گردد.
شغل مردم شهمیرزاد باغداری، كشاورزی و رنبورداری، دامداری، خدمات تجاری و دولتی است.
راه های ارتباطی این شهر عبارتند از راه ۲۵ كیلومتری شهمیرزاد به سمنان (مركز استان)، راه ۶ كیلومتری شهمیرزاد به مهدیشهر(مركز بخش)، راه ۱۷۰ كیلومتری به ساری و ۵۵ كیلومتری به دوآب در استان مازندران كه نزدیكترین راه شهمیرزاد به استان مازندران به شمار می رود. یكی از شاخصه های شهمیرزاد كشت و صنعت این شهر و بزرگترین باغ گردوی جهان است.
شركت كشت و صنعت شهمیرزاد در سال ۱۳۶۷ به همت جمعی از اهالی این شهر تاسیس شد و به عنوان شركت سهامی خاص به ثبت رسید. این باغ بزرگ گردو كه دارای ۷۰۰ هكتار وسعت است اكنون بیش از ۷ هزار نفر سهامدار دارد.
شهمیرزاد كه از دوره قاجار به این نام موسوم گردید در گذشته جز حكومت طبرستان بود كه از اواخر عهد هخامنشی در منطقه آمل تا شمال سمنان حكومت می كردند. بنا به روایت تاریخ طبرستان ابن اسفندیار و تاریخ قومس عبدالرفیع حقیقت و نزهه القلوب حمدالله مستوفی و مازندران و استرآباد رابینو و معجم البلدان یاقوت حموی و كتاب علویان و طبرستان دكتر ابوالفتح حكیمیان، نام قدیم شهمیرزاد، شهمار، سهار، شهار و شامار ذكر گردیده است و استناد آنها به مركزی بود كه آبادترین شهر حكومت طبرستان به شمار می رفت و آن شهر حكومت آباد شهمار نامیده می شد كه دارای مسجد جامع منحصر به فردی بود و هم اینك نیز دایر می باشد.
همچنین اسپهبدان كه در دژ معروف فریم (دودانگه ساری) سكونت داشتند، شهمیرزاد را شهمار فریم می نامیدند. برخی نیز با استناد به سفرنامه ابن بطوطه گفته اند كه شهمیرزاد چهاركوه نامیده می شد و بعضی نیز از قول مرحوم دكتر صفا نقل كرده اند كه شهمیرزاد در گذشته كهر نام داشت.
بنابر این روایات چنین استنباط می شود كه شهمیرزاد دارای قدمت سه هزار ساله است كه حتی قبل از مهاجرت آریایی ها به ایران منطقه ای آباد بوده و وجود جشمه سارهایی به نام ارشك و اشكش كه از نام های دوران اشكانی است، قدمت شهمیرزاد و آبادی آن از دوران اشكانیان وحتی قبل از آن تایید می شود.
در لغت نامه دهخدا، شهمیرزاد برگرفته از شمرزاد به معنی سرزمین دارای حوضچه و آبگیر فراوان ذكر شده و نیز برخی آن را متناسب با شمیران یعنی منطقه سردسیر می دانند. سمنانی ها شهمیرزاد را شومرزه، سنگسری ها آن را شامرزا و خود شهمیرزادی ها آن را شامرزا می نامند.
از ویژگی های فرهنگی شهمیرزاد باید اذعان كرد كه مردم این منطقه از نظر فرهنگی به جهت ارتباط زیاد با مردم مازندران در طول قرون مختلف، اشتراكات فراوانی دارند و مردمی فعال، خونگرم، مهمان نواز، سخاوتمند، با استعداد و باوقار هستند و به محدودیت قانع نمی شوند و به همین جهت برای پیشرفت به شهرهای مازندران و تهران حتی به خارج از كشور عزیمت كرده اند و در زمینه های علمی پیشرفت های شایانی داشته اند به طوری كه در مقایسه به جمعیت بیشترین فارغ التحصیل را در كشور دارند.
چنانچه امكانات كافی در اختیار شهمیرزادی ها قرار گیرد و مراكز علمی و فرهنگی در این منطقه خوشآب و هوا دایر گردد، نه تنها شهمیرزادی ها استعداد شایان خود را نشان خواهند داد و ترقی خواهند كرد بلكه مردم سایر استان ها نیز می توانند از امكانات این مركز بهره مند شوند.
آبادی اولیه شهمیرزاد در منطقه حدود محرم دشت و دروازه می باشد كه پیش كشف (پیش كفش) نامیده می شود و گاه نیز آن را پیش نسا می نامند مناطق دیگر شهمیرزاد نظیر رودبار كه در واقع از مسیر رودخانه آغاز می شود بعدا به آبادی شهمیرزاد افزوده شد. هرچند كه امروزه منطقه رودبار از حدود میدان به حساب میآید بیشتر مردم شهمیرزاد مهاجر می باشند كه به دلیل خوشآب وهوایی و موقعیت ممتازش مورد توجه مهاجران قرار گرفت.
مبدا اولیه مهاجران مناطقی نظیر: خراسان، دامغان، گرمسار، چهارمحال بختیاری، سرخه، گیلا ن، رودبار و الموت، مازندران، مناطقی از عراق و سوریه و غیره بوده است كه پس از استقرار هر طایفه مهاجر در یكی از بلوك چهارگانه اصلی مالم معلم بنیانگذار شهمیرزاد می باشد و بقیه بلوك و طوایف بعد از آن تشكیل شده است.
نام برخی از طوایف فرعی شهمیرزاد نیز عبارت است از:
ملكون، علا ییون، كیانیون، ور (زمانی ها)، هفت لنگ بختیاری، دادین، طبسی و از همه مهم تر طایفه آخوند باباجان می باشند كه به قولی از زمان اقامت امام رضا (ع) در خراسان وارد شهمیرزاد شده است و مرحوم آخوند باباجان در آبادی شهمیرزاد نقش به سزایی داشته است و مرحوم شیخ علی اكبر كبیر نیز در آبادی منطقه رودبار بسیار فعال بوده است و ساختن پل توك (شترپل) بر روی رودخانه به همت مرحوم حاج حبیب اله بوده است.
● قلعه های شهمیرزاد
۱) شیر قلعه مربوط به حكومت طبرستان می باشد كه در دوره اشكانی در مناطقی از ایران حكومت داشتند و این قلعه را جهت حفاظت راه انشعابی از بزرگراه ابریشم، احداث كرده بودند و در قرن پنجم و ششم، اسماعیلی مذهبان كه مركز آنان قلعه الموت قزوین بود، از این قلعه استفاده نموده اند و به روایتی تونلی زیرزمینی از قلعه به چشمه قلعه ساخته بودند تا از آب چشمه استفاده نمایند و از گزند دشمنان در امان بمانند.
۲) قلعه شیخی كه فقط سنگ چین های بسیار محدودی از آن باقی مانده است و به قول پرفسور كلایس به وسیله طرفداران حسن صباح ساخته شد و در قرن ده و یازده حاكمان كومس (كومش) در زمان صفویه از این قلعه برای جلوگیری از هجوم تركمانان، استفاده كردند.
۳) دژوهل قلعه ای سنگی است كه مربوط به دوران قبل از اسلا م است و اكنون آثاری جزیی از آن باقی مانده است.