عصارخانه اخلاقی نجف آباد

عصارخانه كارخانه كوچكی، برای روغن ‌گیری از دانه‌ های نباتی چرب، توسط فرد روغن ‌گیر یا عصار است. در این اثر نیروی گردشی تولید شده توسط شتران با استفاده از مكانیزم های خاصی، سنگ های آسیاب را به چرخش در آورده و در نتیجه این كار دانه های روغنی در فضای بین دو سنگ عصارخانه خرد و له شده و برای روغن كشی آماده می شوند. در بخش دیگری از عصارخانه، پس از لایه لایه كردن مخلوط دانه های روغنی با استفاده از فشار اهرم مانند تیرهای چوبی تقویت شده، روغن این دانه ها برای مصارف مختلف خوراكی، روشنایی و بهداشتی استخراج می شود.

عصارخانه اخلاقی (آقا بزرگ) به عنوان قدیمی‌ ترین عصار خانه شهر در خیابان ۱۷شهریور فعلی نجف آباد در مركز بازار واقع شده و تنها فضای تیرخانه آن باقی مانده است. این عصارخانه از آثار دوره شاه عباس صفوی به شمار می رود و ظاهراً در زمان شاه سلیمان صفوی نیز گسترش یافته است. عصارخانه اخلاقی نجف آباد دارای پلان هشت وجهی است، این نوع پلان از آن جایی برای این عصار خانه در نظر گرفته شده كه آسیاب ها در آن به راحتی قرار بگیرند. شاخص ‌ترین ابزار این عصارخانه، سنگی است كه از لحاظ نفاست خط در نوع خود بی نظیر است. روی این سنگ آیه آخر سوره مباركه القلم حجاری شده است. تاریخ حجاری سنگ سال ۱۰۹۴ ه.ق و بخط محمد محسن الامامی است. در حاشیه سنگ اسامی حاجی حیدر و حاجی محمد رحیم خوانده می شود كه ظاهراً بانی عصارخانه بوده اند. این عصارخانه شامل ورودی، هشتی، چندین فضا با پلان هشت وجهی (محل آسیابها)، تیرخانه (قسمت روغن گیری) انبار، شترخوان و بارانداز می باشد. تیرخانه تالاری است به طول و ارتفاع بیش از ۱۰ متر با سقفی گنبدی از خشت خام. زیبایی و طرز اجرای استادانه پوشش سقف از خشت خام اعجاب بیننده را بر می انگیزد.