خانه قدیمی و زیبای كبیری كه در كوچه ای بن بست واقع شده است، با معماری بی نظیر از دیدنی های شهر خوی به شمار می آید. صاحب اصلی آن مرحوم حاج میر اسماعیل كبیری به خوبی از این عمارت زیبا و تاریخی محافظت كرد و هم اكنون در اختیار میراث فرهنگی شهرستان خوی قرار گرفته است. اولین موزه شخصی شمالغرب كشور در این بنای تاریخی دایر شده است. آثار سفالی، انواع اشیای سنگی، فلزی، شیشه ای متعلق به هزاره اول پیش از میلاد تا دوره قاجار، آثار مربوط به مردم شناسی و كتاب های خطی از آثار و اشیایی است كه در این موزه در معرض دید عموم قرار گرفته است. از قدیمی ترین اشیاء این موزه سفالهایی مربوط به تپه حسنلو است كه قدمت این آثار سفالی به سه هزار و پانصد سال پیش بر می گردد. این موزه یكی از ۶۶ موزه خصوصی در كشور است كه اشیای آن در سامانه موزه های كشور به ثبت رسیده و از سوی میراث فرهنگی نظارت می شود. قنبر اكبری كه بعنوان موزه دار برتر ایران انتخاب شده مسئولیت این موزه را به عهده دارد.
معماری خانه كبیری خوی
در شمال و جنوب حیاط این خانه قدیمی دو دستگاه ساختمان كهن جای دارد كه به صورت و فرم دو طبقه با مصالح سنگ لاشه و آجر و خشت خام ساخته شده و در داخل با گچ كاری و نقّاشی و از بیرون با كاه و گل خود نمایی می كند، قسمت داخلی ساختمان در طبقه اول كلا"ّ فاقد هر گونه تزئینات بوده و فقط در سالن آن گچبری های خیلی ساده مشاهده می گردد. قسمت قابل توجّه ساختمان، سالن طبقه دوّم است كه سقف آن تماما" گچ بری و با نقّاشی گل و بوته آراسته شده است، پنجره ارسی زیبایی با شیشه های رنگارنگ كه توسّط دستان ماهر استاد كاری هنرمند با ظرافت خاصّ گره بندی شده است این بنا را زینت داده است. این ساختمان دارای دو درب ورودی است كه یكی از ضلع غربی به محوّطه بنا كه كف آن نسبت به كوچه، حدود ۸۰ سانتی متر پایین تر است، جای گرفته است و دیگری از ضلع شمالی به داخل ساختمان باز می شود. حیاط فعلی به صورت باغچه است و در قسمت جلوی ساختمان، حوض نسبتا" كوچكی با عمق حدود ۵۰ سانتی متر وجود دارد. در قسمت جنوبی محوّطه، ساختمانی است كه به سبب عدم توجّه به حالت مخروبه در آمده و سقف به داخل ریزش كره است. با توجّه به فرم معماری می توان اظهار داشت كه احداث این بناء متعلّق به دوره قاجار می باشد و در وسط نقّاشی های رسم شده در سالن طبقه اوّل تاریخ ۱۲۸۲ ثبت شده است كه بعضی از كارشناسان میراث فرهنگی را عقیده بر آن است، كه این تاریخ شمسی است و با احتساب تاریخ فوق، نقّاشی بنا در دوره مظفر الدّین شاه بوده است، ولی با توجّه به این كه تاریخ هجری شمسی از سال ۱۳۰۴ شمسی، متداول و رسمی شده، بعید به نظر می رسد كه تاریخ فوق شمسی باشد، پس قمری بودنش درست تر به نظر می آید. عدّه ای نیز بر این عقیده اند كه نقّاش این بنا، كسی است كه كاخ باغچاجوق سردار ماكو را نقّاشی نموده است، كه به تحقیق بیشتری نیاز است و در افواه وجود دارد كه نقّاش خانه مزبور پدر آقا عكاس (مصورزاده) مرحوم بوده است. در مورد قدمت این بنا، آقای كبیری مالك قبلی، اظهار می دارند كه در زمان زندیّه احداث گردیده است، و از اینكه بعضی از ساختمان های موجود در خوی مانند ساختمان مقبره، قدمتش به دوره صفوی می رسد و به سبب مشابهتی كه در این دو بنا وجود دارد، می توان گفت كه این بنا نیز متعلّق به دوره صفوی بوده است. از قسمت های قابل توجّه آن،گچ بری های زیبای سقف های طبقه دوّم و نماهایی است كه به طاقچه ها داده شده و همچنین كانال رطوبت گیر می باشد، كه متأسّفانه به علت عدم توجّه تخریب و در حال از بین رفتن می باشند.
موقعیت مكانی
خانه كبیری در خوی، خیابان طالقانی، كوچه امیر، بن بست اخوان واقع شده است.
