موزه عشایری آذربایجان شرقی در شهرستان سراب ، محملی برای آشنایی گردشگران با دشواری ها و زیبایی های زندگی كوچ نشینی و دستاوردهای چندین هزار ساله عشایر كشورمان در حوزه های مختلف است. زندگی كوچ نشینی در ایران و از جمله آذربایجان سابقه ای كهن دارد و كوچ نشینان نقش مهمی در تاریخ سیاسی و اجتماعی این مرز وبوم داشته اند. بسیاری از دولت ها و حكومت های ایران بعد از اسلام از میان ایلات وعشایر برخاسته اند و حتی این موضوع در مورد قبل از اسلام نیز صدق می كند. حكومت سلجوقیان، غزنویان، خوارزمشاهیان، ایلخانان، قاجار، افشاریه، زندیه و حكومت های بودند كه قدرت اولیه خود را از تشكیلات ایلی خود گرفته اند.
در حال حاضر روند كوچ نشینی در ایران و از جمله آذربایجان چنان است كه می توان پیش بینی كرد با آخرین نسل عشایر كوچ رو در ایران مواجه هستیم. در این میان ، شهرسراب موقعیت ویژه ای بر سر راه تبریز- اردبیل و استان گیلان داشته و همه ساله هزاران نفر به قصد استفاده از آب های گرم و معدنی سبلان و سرعین و طبیعت زیبای شمال كشور این شهر را پشت سر می گذارند. با توجه به این شرایط و اهمیت این خطه از كشور در زمینه گذرگاه بودن برای عشایر شمال غرب ، حمام تاریخی " جلال " برای احداث موزه عشایری انتخاب شده و پس از تملك و مرمت ،عملیات تبدیل به موزه این مكان تاریخی نهایی شد.
حمام جلال كه قدمت آن به دوران قاجار رسیده و به شماره ۹/۴۱۹ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده ، با معماری ارزشمند در شهرتاریخی و فرهنگی سراب در زمینی به وسعت ۶۵۰ مترمربع بنا شده است. بنای موزه متعلق به دوره قاجار بوده و در این دوره به عنوان حمام عمومی شهر مورد استفاده قرار می گرفته است. اسم حمام هم برگرفته از نام مالك آن به نام «جلال» است. حمام جلال دارای دو بخش مجزای زنانه و مردانه بوده و در هر بخش خزینه‌ای برای تجمع آب گرم تعبیه شده بود. گرمخانه مركزی حمام هم در محل اتاق مدیریت فعلی موزه قرار دارد. این حمام تا سال ۱۳۷۲ در مالكیت بخش خصوصی بود تا اینكه در همان سال توسط شهرداری سراب تملك و جهت مرمت و تأسیس موزه عشایر در اختیار سازمان میراث فرهنگی و گردشگری آذربایجان شرقی قرار گرفت.
در موزه عشایری آذربایجان نتایج تحقیقات انجام شده در مورد اعتقادات و آداب و رسوم، زبان، معیشت، مسكن، هنرها و فنون، خوراك، پوشاك، صنایع دستی كه در جامعه عشایری توسط كارشناسان گردآوری شده به علاقه مندان ارائه می شود. هر یك از اموال فرهنگی به نمایش گذاشته شده در موزه عشایری سراب با زبان بی زبانی از كاربردهای حیاتی شان در زمان خود صحبت می كنند. غرفه های این موزه ، حكایت گر تلخ و شیرین های زندگی عشایری و مبارزه با مشكلات كوچ نشینی برای به دست آوردن زندگی بهتر است. موزه عشایری سراب از بخش های مختلفی تشكیل شده كه غرفه " فضای مرتع و چوپان " از جمله زیباترین و دیدنی ترین آنها ست كه علاقه مندان با حضور در آن از نزدیك با دشواری ها و جاذبه های مرتع و چوپانی گله های بزرگ گوسفند در فرش سبز گسترده بر آن آشنا می شوند. غرفه های فرآوری سنتی و بومی لبنیات و پشم از دیگر بخش های جذاب و تماشایی موزه عشایر سراب است كه بازدیدكنندگان با لحظه ای توقف در آن به دنیای شیرین زندگی سنتی عشایری و نحوه فرآوری انواع مواد لبنی از قبیل كره ، ماست ، پنیر و روغن زرد قدم گذاشته و حكایت های بزرگسالان و سالمندان از سلامت زندگی در زمان های نه چندان دور را به صورتی عینی تر لمس می كنند. غرفه های دست بافت های عشایری، موسیقی، مسكن (آلاچیق)، نان پزی، اشیای اعتقادی و زیورآلات، قهوه خانه سنتی و ماكت و تابلو نوشته ها و عكس های مختلف از جلوه های فرهنگی عشایرآذربایجان از دیگر بخش های جالب موزه عشایری سراب است كه بینندگان را با دستاوردهای چندین هزار ساله عشایر این خطه در حوزه های مختلف اقتصادی ، فرهنگی و سیاسی آشنا می سازد.
سایت اینترنتی موزه در شش زبان رایج دنیا به آدرس www.sarab.museum.com طراحی شده است.
