فین هرمزگان

فین هرمزگان یكی از شهرهای استان هرمزگان در جنوب ایران است كه در بخش فین شهرستان بندرعباس قرار دارد.

شهر فین هرمزگان در شمال‌غربی در فاصله ۹۵ كیلومتری بندرعباس قرار دارد. این شهر با دارا بودن فضای وسیعی نخلستان متراكم و خیابان‌های عموماً عاری از بدنه ساختمانی به عنوان یكی از نمونه‌های نادر و واقعی باغ‌شهر در سطح كشور است.

در اواخر سلطنت نادرشاه و اوایل دولت كریم خان زند طاب ثراه نصیر خان لاری این هفت بلوك را تصاحب نموده و همه را ((سبعه)) گفتند و ضمیمه لارستان گردید . پس بلوك ایسین وتازیان را از سبعه جدا كرده و ضمیمه نواحی بندر عباس گردید و در عوض ((فرگ)) را كه ضابط و كلانتری علیحده داشت ضمیمه شش بلوك باقیمانده گشته همه را باز سبعه گفتند و هر بلوك را ناحیه ای شمردند. ))

البته بلوك سبعه، امروز بدان صورت كه در فارسنامه آمده نیست، زیرا فرگ جزء شهرستان داراب است و سایر نواحی از جمله فین چنان كه گفته شد جزء شهرستان بندر عباس می باشد با توجه به این كه كریم خان زند در اواخر قرن دوازدهم هجری حكومت می كرد، و از آن زمان تا كنون نزدیك به دو قرن می گذرد نتیجه می گیریم كه فین لا اقل از دویست سال پیش جزء نواحی آباد و عمده ی منطقه بوده و فعالییت اقتصادی و اجتماعی آن چشمگیر بوده است.

در فارسنامه موقعیت اجتماعی وجغرافیاعی فین به شرح زیر بیان گردیده است:

«فین وگهره میانه جنوب و مشرق فرگ ـ دازای آن از قریه ی لاور تا قریه ی آب ماه یازده فرسخ ـ پهنای آن از قریه فین تا رویدر ده فرسخ ـ محدود است ، از جانب مشرق به ناحیه ی فارغان و از طرف مغرب به نواحی لارستان و از جانب جنوب به نواحی عباسی . هوای این ناحیه بعد از نواحی عباسی از همه ی گرمسیرات فارس گرمتر است . آبش از چشمه های شیرین و گواراست . معیشت این ناحیه وخراج دیوانی آن از خرمای نخلستان و حناست . غله به اندازه خوردن اهلش از دیمی و فاریابی به عمل می آید. خانه عموم این ناحیه عموم ازچوب و شاخه برگ نخل است. در همه ناحیه فین بیست خانه به هم پیوسته نباشد بلكه سه خانه و چهار خانه در نخلستان پراكنده است وخانه ها را حصاری نیست و در این ناحیه به علاوه نخل و نارنج و لیمو و ترنج ـ درخت انبه و چلغوزه به خرمی و تنومندی فراوان است و قصبه این ناحیه را« فین» گویند.

قلعه مختصری بر رسر تل كوچكی خانه ی كلانتر این ناحیه است و این ناحیه مشتمل است بر سیزده قریه آباد ـآب ماه ده فرسخی شمال فین است. آوین، ده فرسخی غرب فین است .باغستان،چهار فرسخی میان شمال و مغرب فین است . پشت تنگ هشت فرسخی میانه شمال ومغرب فین است. رویدر، ده فرسخی مغرب فین است ، ذرتو هفت فرسخی شمال فین است و به فرسخ جغرافیا چهار فرسخ است فین، همان ناحیه قصبه این ناحیه است .گهره، هشت فرسخ كاروانی

شمال فین ،گیشا ، شش فرسخ میانه شمال و مشرق فین است لاوردو فرسخ بیشتر در جانب جنوب فین است مارم فرسخ میانه شمال و مغرب فین است. مزرعه گونیز ، پنج فرسخ جانب مغرب فین است .»

درخت انبه كه در فارسنامه بدان اشاره شده در فین بسیار كم ودر حكم هیچ است. منظور نویسنده فارسنامه به احتمال زیاد درخت «انبو» كه كم و بیش در فین وجود دارد. این درخت از خانواده سپستان است . اما میوه آن از سپستان بزرگتر وبه اندازه دانه گردو است . میوه آ« در فصل تابستان می رسد. دارای شیره ای چسنبنده و لزج می باشد انبو بر وزن« شبرو» تلفظ می شود وبه نظر می رسد كه مصغر « انبه» باشد همین طور درختی به نام چلغوزه نیز در فین شناخته نیست ، اما در ختی با مشخصاتی كه چلغوزه دارد هست كه آن را اصطلاحا« كرت »می نامند.میوه این درخت در پوششی دراز و كنگره ای شكل قرار دارد.

فین در ناحیه ای مسدود قرار گرفته وبه وسیله كوه ها وتپه ها محاصره شده است هوای آن در تابستان خشك و داغ ودر زمستان معتدل است در بعضی از زمستان ها مقدار كمی برف بر قله كوه باز كه در فاصله دو فرسنگی شمال فین قرار دارد می نشیند كه در سرد تر ساختن هوای منطقه بی تأثیر نیست . در تابستان نوعی باد گرم موسمی هوا را به شدت داغ و طاقت فرسا می نماید. این باد كه معمولا از اوایل خرداد شروع می شود وتا اواخر تیرماه ادامه دارد اصطلاحاً «آتش با د»یا «تش باد »نامیده می شود . از آنجا كه كار طبیعت همه از روی حكمت و معرفت است این باد داغ وگرم عامل اصلی تبدیل میوه ی تلخ و نارس خرما به دانه های شیرین و شكرین می باشد چنان كه ناصر خسرو می فرماید:

شیرین و سرخ گشت چنان خرما چون بر گرفت سختی گرما را

و لا جرم مردم فین باید گرما را تحمل نمایند تا خرمای مطبوع و حیاط بخش به دست آورند.

آب آشامیدنی مردم سابقاً از بركه ها وچشمه ها تأمین می گردید بدین معنی كه تا بركه ها از آب باران پر بود مردم آب آشامیدنی خود را از آنجا می گرفتند و چون آب بركه ها تمام می شد از آب چشمه استفاده می كردند، اما اینك سالهاست كه آب چشمه به وسیله لوله كشی وارد نخلستان و منازل و معابر گردیده و بركه ها از رونق افتاده اند .میزان بارندگی سالانه به طور كلی ناچیز است و نظم و قاعده ای ندارد یك سال چنان می بارد كه همه جا را آب فرا می گیرد و از فراوانی آن نفرت حاصل می شود وسال بعد چنان آسمان بر زمین بخل می ورزد كه به قول استاد سخن سعدی زرع ونخیل لب ترنمی كنند.

بارندگی ها معمولاً با رعد و گاه طوفان شدید همراه است و موجب خساراتی چند می شود. باد های گرم تابستانی اگر شدید باشد اصطلاحاً«« باد آخر» می نامند

خانه ها فین هرمزگان

خانه ها در فین پراكنده و دور از یكدیگر است و علت آن این است كه هر كس در قلمرو ملك خود (نخل) خانه و كاشانه ای برپا كرده تا بهتر بتواند به نخل های خود برسد و نگهداری و حفاظت نماید.خانه های قدیم اغلب اغلب گلی ویا از شاخ وبرگ نخل بود، اما به موازات پیشرفت و رشد اقتصادی جامعه ساختن خانه های محكم با استفاده از بلوك وآجر وتیر آهن معمول و مرسوم گردیده وروز به روز توسعه می یابد.

خانه های قدیم جزدر موارد بسیار معدود حصار نداشت

پابه گلی، لهر، سرگ از انواع خانه های مردم فین است

كه با استفاده از چوب و شاخ و برگ نخل ساخته می شود . پابه گلی اتاقی است كه تقریباً تا ارتفاع یك تا دو متر آن از خشت خام ویا سنگ وكلوخ می سازند وسقف آن را به صورت شیروانی با چوب و شاخ و برگ نخل می پوشانند

لهر و سرگ را منحصراً از چوب و برگ نخل ساخته می شود . لهر به منزله ی اتاق وسرگ به منزله ایوان خانه است به علاوه لهر محل نگهداری اموال واثاث وخوابگاه زمستان وسرگ محل زندگی در تابستان است. در تابستان از سقف صاف و هموار سرگ همچون تخت خواب استفاده می شود.

برای بالا رفتن از سرگ نوعی نردبان از كنده نخل می سازند كه آن را اصطلاحاًًًًً «پنه غاری» می نامند. گافره نیز نوعی خانه كپری است كه دارای چهار ستون از كنده و چوب نخل است و سقف آن به وسیله شاخ و برگ به هم بافته نخل پوشیده می شوند و تابستان را روی آن می خوابند.

كوه ها فین هرمزگان

1ـ كوه باز :مرتفع ترین كوه در منطقه فین كوه باز است كه در دو فرسخی شمال فین قرا دارد واز روستای گهره وآب ماه شروع و به روستای پشت تنگ ختم می شود. ارتفاع آن بالغ بر 2500 متر است.

در ارتفاعات كوه باز انواع درختان جنگلی مانند اورز،بنه،بادام كوهی ارچن و… وانواع بوته ها وگیاهان طبی دیده می شود. زیره ی كوه باز در نوع خود بی نظیر است، اما چون راه و وسیله مناسبی وجود ندارد جمع آوری آن به دشواری صورت می گیرد تنها مقدار كمی از آن به وسیله ساكنین اطراف كوه چیده و جمع می شود.در دامنه جنوبی وشرقی كوه باز روستاهای گهره،چلو،دم تنگ،باغستان،دازان،كهتك،كهن بالا،شیاری،منگو،تیزج،علی آباد،تربویه وپشت تنگ قرار دارند. هر یك از اینروستاها برای خود چشمه كوچكی دارند كه با آن همه ساله مقداری گوجه،گندم،ذرت،تنباكو،پیاز،خیار سبز،بادمجان به دست می آورند .محصول عمده ی این روستاها خرماست. از فین راه اتوموبیل رو در زمان مرحوم شهریار بهادری بخشدار فین به این روستاها كشیده شده كه از جنوب و غرب مارم و دهكده «چاكرتو» می گذرد وسر انجام در گهره به جاده آسفالت بندر عباسـ تهران وصل می شود.

2ـ كوه چنگ خروس:این كوه در مغرب فین قرار دارد.چنگ در اصطلاح مردم فین به معنای منقار پرندگان است و چون قله این كوه بلند و صعب العبور است آن را به منقار خروس تشبیه كرده اند.

3 –كوه آردن : این كوه در مشرق فین قرار دارد روستاهای گلمو شیخ عالی خور خورست ومنطقه كشاورزی رضوان در حاشیه جنوبی و روستاهای زرتو و گیشان در ضلع شرقی آن قرار گرفته اند.در ارتفاعات این كوه نیز درختان جنگلی از جمله انجیر كوهی –بنه وغیره می روید.

4-كوه گركی :(به فتح گاف و كسر را)در مغرب فین واقع است. گرك در اصطلاح مردم فین به «آبله» می گویند و به نظر می رسد كه وجه تسمیه آن آبله گون بودن صخره های این كوه باشد .

5-كوه مال خان:این كوه در جنوب فین وبر سر راه قدیم مالو فین به لاور وبندر عباس قرار گرفته.دارای گداری است كه به گدار مال خان شهرت دارد.در سالهای اخیر راه اتومبیل رو فین به لاور نیز از همین مسیر باز شده است.

6- كوه لاور كوه:این كوه نزدیكترین كوه به فین ودر شرق آن واقع است ودر حقیقت امتداد شمالی كوه آردان است محسوب می گردد .در ارتفاعات این كوه دشت كوچكی قرار دارد كه سابقا مقداری جو وگندم و عدس در آن كشت می شد(به صورت دیم)آب انباری از سنگ و ساروج در آن جا ساخته شده كه در فصل بارندگی پر از آب می شود ومورد استفاده مسافران و كارگرانی كه روزها در آن جا به كشت و زرع مشغول می شوند قرار می گیرد. یك راه مالرو فین به گهره وباغستان و دم تنگ از لاور كوه می گذرد كسانی كه از فین به لاور كوه می روند،ناگزیر از طی یك سربالایی تقریبا 6كیلومتری هستند كه از كنار چشمه ها شروع می شود وسر انجام به دشت لاور كوه منتهی می گردد.ضلع شرقی لاور كوه نیز با یك سرازیری تند وصعب العبور به دشت وسیع سنگلاخی می رسد كه بخشی از آن شامل رودخانه ی معروف به (گست) است كه به گست گهره شهرت دارد . در این دشت سنگلاخی بركه ای از قدیم الایام بر سر راه مسافران ساخته شده كه آسایشگاه ومنزلگاه بوده وچند بوته درخت كنار(سدر) در كنار آن دیده می شود. بركه مذكور به بركه ی حاج زینل معروف است و در روزگارانی كه مردم با الاغ و شتر و بعضاً پیاده سفر می كردند، برای مسافران جنبه حیاطی داشته است.

جمعیت فین هرمزگان

از جمعیت فین جز در زمان سر شماری اطلاع دقیقی در دسترس نیست. تازه ترین سرشماری در سال 1365 هجری شمسی انجام گرفته كه به هیچ وجه جمعیت اصلی فین را نشان می دهد،زیرا سال ها پیش از آن یعنی از سال 1340 به بعد همه ساله عده ی كثیری از ساكنین فین در پی كسب و كار بهتر روانه شهر ها مخصوصاً بندر عباس شده اندو فین را خال از سكنه كرده اند. به موجب سر شماری

سال 1365 جمعیت فین به قرار زیر است:

تعداد خانوار356 نفر

جمعیت با سواد 952 نفر

جمعیت شش ساله و بیشتر1476 نفر

كل جمعیت 1759 نفر

به نظر می رسد كه در برهه ای از زمان جمعییت فین به حدود پنج هزار نفر بالغ گردیده است. هم اكنون بسیاری از نیروی كاری فین با خانواده های خود جذب قطب های كشاورزی «رضوان»،«ایسین»،«تازیان » وسایر نقاط گردیده اند.

راه ها فین هرمزگان

حدود شصت كیلومتر از راه اتومبیل رو فین ـ بندر عباس شامل جاده اصلی بندر عباسـتهران و بقیه یعنی سی وشش كیلومتر جاده فرعی است. از سال 1356ساختمان این قسمت از طرف دولت آغاز شده و اینك به پایان رسیده است. فاصله ی راه جدید از جاده آسفالته بندر عباسـ تهران تا فین 36 كیلومتر وتا مارم 39 كیلومتر است. این راه از میان مزارع سرسبز و خرم سرزه و رضوان می گذرد كه هر دو از قطب های مهم كشاورزی استان هرمزگان به شمار می آیند. پیش از احداث جاده آسفالته بندر عباسـتهران راه اتومبیل رو بندر عباس به فین از گنو به طرف روستای سرزه و رضوان پیش می رفت كه مان راه شوسه بندر عباس ـ سیرجان ـ تهران بود. از سرزه، راه فین ازراه شوسه جدا می شد و به طرف شمال ادامه می یافت. طول این راه 24 كیلومتر بود. در باب احداث راه اتومبیل رو فین از سرزه ،گفتنی است كه این راه در سال 1320شمسی با همت خود مردم فین و در امتداد راه مالرو قدیمی و با ابتدایی ترین وسیله، یعنی بیل و كلنگ و دست و پنجه باز شد و در همان سال برای اولین بار یك كامیون بار كش وارد فین گردید. پیش از این آندسته از مردمی كه از بندر عباس به فین می آمدند تا سرزه با اتومبیل طی می كردند و از آنجا با الاغ وشتر وارد فین می شدند وچهار ساعت یا اندكی بیشتر در راه بودند.

در سرزه جایی كه مسافرت با اتومبیل جای خود را به مسافرت با الاغ می داد یعنی آخرین ایستگاه، قهوه خانه ای وجود داشت كه شامل چند اتاق و یك راهرو بود و در جلو قهوه خانه محوطه وسیعی برای توقف اتومبیل و بار انداز مسافران قرار داشت.

مسافران در اینجا استراحت می كردند و شام و نهار و چای صرف می نمودند. صاحب قهوه خانه مردی پیر اهل سیرجان بود و به« سید درویش» شهرت داشت كه كم حرف و ساده دل و متواضع بود و با همكاری و همیاری مرحوم درویش جباری، اهل سرزه كه او هم از حسن خلق كافی بهره ی كافی داشت قهوه خانه را اداره می كردند ـ

با احداث راه بندر عباسـ تهران مسیر اتومبیل ها تغییر یافت و قهوه خانه سید درویش متروك و سرانجام تعطیل و ویران گردید. در سمت غرب قهوه خانه مذكور، ساختمان پاسگاه ژا ندارمری كه از دوران حضور« اسپیار» به جا مانده بود، بر بلندای آبادی شكوه وجلوه خاصی داشت كه آ« هم سر انجام از پا در آمد و ویران گردید

آثار تاریخی و جاذبه‌های گردشگری فین هرمزگان

قلعه فین

حمام فین

آسیاب

مسجد امام حسین (علیه السلام)

استخر

آبشار مارم (چربه)

استخر شصت ستون فین

مسجد صاحب الامر

مسجد رفیع الدینی

مسجد سید احمد

مسجد امیرالمؤمنین

بقعه شیخ كمال الدین عباس

غیب

شاه نعمت‌الله

قتال

بی‌بی سوره دان

خواجه خضر

منبر كل خیری

قدمتگاه حضرت

مهدیه

منبر شیخ غلام

چهار بركه

بركه بند كر

بركهٔ لردگوری

بركه گمبرو

حسینیه زین العابدین

قدم‌گاه امام رضا محله پابركه

گردن باریك

سنگ آسیاب چهار بركه

گنو