نقاشی لباس محلی آذربایجان شرقی

گرچه 'مهارت دوخت پوشاك و لباس‌های محلی و سنتی آذربایجان شرقی' در فهرست میراث ناملموس آثار ملی كشور ثبت شده است، اما لباس محلی و سنتی در سطح شهرهای استان ما نیز منسوخ شده و به جز در برخی مراسم های ویژه، بعضی روستاها و ایل های عشایر در جای دیگر نشانی از آن دیده نمی شود .
شرایط جغرافیایی، محیطی و آب و هوا، نحوه زندگی و اسكان و اوضاع اجتماعی، شرایط و اوضاع اقتصادی و تكنولوژی و نیز اعتقادات مذهبی و آداب و رسوم از جمله عوامل موثر بر فرم لباس‌ها درجوامع مختلف است، اما امروزه وسایل ارتباط جمعی و تكنولوژی در شكل گیری فرم لباس و مدهای رایج نقش اول را ایفا می كند .
ایلات مشهور آذربایجان شرقی همچون شاهسون و ارسباران و برخی از روستاها از معدود محل هایی است كه هنوز زنان از پوشش لباس های محلی استفاده می كنند و تحت تاثیر مد و رسانه قرار نگرفته اند .
كارشناس میراث فرهنگی و لباس محلی آذربایجان شرقی به خبرنگار ایرنا می گوید: سه نوع لباس محلی شامل لباس محلی شهری، روستایی و عشایری وجود دارد كه این نوع لباس ها در دوره صفویه و قاجار بیشتر استفاده می شد اما لباس محلی شهری در آذربایجان شرقی در حدود 50 سال گذشته منسوخ شده است .
علی فلسفی میاب اظهار كرد: لباس های روستایی هنوز در برخی از روستای های استان مانند دویجان شهرستان مرند رایج است و زنان و مردان آنجا همچنان از لباس محلی استفاده می كنند.
وی افزود : سرپوش، چارقد گل دار، پیشانی بند، پیراهن و روپوش چاك دار از جمله شاخص های لباس محلی زنانه در آذربایجان شرقی است .
فلسفی میاب اضافه كرد: فرم و شكل پوشاك زنانه در مناطق عشایری آذربایجان شرقی بیشتر به شیوه قدیم و شامل پیراهن بلند، دامن چین‌دار بلند و چارقد(روسری بزرگ) می‌شود.
وی تشریح كرد: رنگ‌های به كار رفته در پوشاك محلی زنان اسان اغلب رنگ‌هایی با زمینه روشن و گلدار است و نوع پارچه، دوخت، تزئین و نام انواع پوشاك و زیورهای زنانه در نزد ایلات و عشایر از تنوع چشمگیری برخوردار است.
كارشناس میراث فرهنگی و لباس محلی آذربایجان شرقی بیان داشت: شلوار مردانه سنتی استان هم در ساق پا تنگ و بالای آن گشاد است، جوارب محلی هم كه رایج است .
وی در خصوص لباس مردانه آذربایجانی می گوید: 'دوزملی آرغالیخ' نام لباس مردانه بوده و به معنی لباس چین دار است كه در مناطق شهری و روستایی رواج داشت؛ این لباس نیم تنه بوده و از كمر به صورت دامن است .
وی اظهار كرد: سرپوس(كلاه) مردان دارای تنوع زیاد بوده و با نام های 'پاپاخ'، 'دری بوركی' ، 'سرداری'، 'پهلوی' و قزاقی كه وارداتی بودند، مورد استفاده قرار می گرفتند .
فلسفی گفت : عشایر و روستاهای جنوب سهند همچنان از لباس های محلی استفاده می كنند؛ چادر شبی كه در منطقه‌ سردرود و بناب و شهر‌های دامنه كوهستان سهند بافته می‌شد و لباسی كه چوپانان كوهستان سهند بكار می‌بردند و كت مردانه كه تا چند سال پیش استفاده می‌شد، از جمله پوشاك‌های منحصر بفرد و ویژه آذربایجان شرقی به شمار می‌رود .
وی اضافه كرد : جنس پارچه‌های استفاده شده بسته به توان مالی افراد شامل كودری، ململ، چیت، متقال، فاستونی، دریاكنار، اوتماسینار، آیناگولی(پولكی)، شالموز، تافته، مخمل و به تازگی ابریشم می‌شود.
وی گفت : لباس زنان و مردان به سه بخش سرپوش، تن پوش و پاپوش تقسیم می‌شود؛ عرقچین، روسری كلافه ای، شال و چارقد، چالما – شاماخی(سربند)، چپی(روسری)، آلاچارشاب(چادر رنگی)، اوربند(روبند) و چادرا(چادر) متداول‌ترین سرپوش‌های زنان روستایی و عشایر آذربایجان شرقی را تشكیل می‌داده است.
وی ادامه داد: كوینك (پیراهنی بلند با یقه گرد)، دُن (نوعی پیراهن)، تومان (دامن بلند)، شلته یا دیزلیك (دامن كوتاه)، جلیقا(جلیقه)، یل (نوعی كت با پارچه مخمل و ترمه)، خود(كت معمولی)، جان كوینك(شامل تمام البسه كاموایی كه روی پیراهن به تن می‌كنند) و تركوینكی (زیرپوش) نیز از تن پوش‌های زنانه به شمار می‌روند.
كارشناس لباس های محلی یادآور می شود: پاپوش‌های زنانه نیز دارای انواع مختلفی همچون جوراب، گالش(كفش بدون پاشنه)، چاروق، قوندارا(نوعی كفش چرمی)، قیرمیزی باشماق(پاپوشی همچون دمپایی) و تك گون(كفش جشن و عروسی) بوده‌اند.
وی افزود : لب چین یا دولاما(نوعی چكمه مخصوص چارواردارها)، تك گون، گلاسه باشماخ، چاروق و چوست نیز انواع پاپوش‌های مردان عشایری و روستایی آذربایجان شرقی تا گذشته های نه چندان دور بودند.
كارشناس میراث فرهنگی در خصوص لباس های محلی زنان نیز در گفتگو با خبرنگار ایرنا می گوید : استفاده از لباس های محلی و تن پوش مربوط به زمان و مكان و تاریخ جغرافیایی خاصی نیست و در واقع نیاز بشر بوده كه تنوع آن مربوط به محیط، منطقه و نوع مذهب می باشد .
مریم ابوالفتحی اظهار داشت : تاكید به حجاب در اسلام بر روی پوشش به خصوص نوع پوشش زنان تاثیر گذاشت، اگر چه پیش از آن نیز پوشش هایی وجود داشت اما در منطقه آذربایجان در دوره های زندیه، افشاریه و قاجار لباس ها دارای فرم و شكل غنی تر بوده و در دوره زندیه دارای تزئینات بیشتر و پوشش زنانه زربافت بود .
وی افزود : دامن در تمام تن پوش ها در تمام دوران بوده و شلوار هم برای زنان و هم برای مردان عمومیت داشته و سربندها و كلاه ها دست دوز بودند .
كارشناس میراث فرهنگی گفت : از دوران قاجار لباس شكل ساده ای پیدا كرد و به تدریج رواج آن در شهرها كاهش و در روستاها ثابت ماند.
ابوالفتحی برخی از روستاهای شهرستان مرند و روستای 'گل آخور' شهرستان بستان آباد و دامنه سهند را از جمله مناطقی اعلام كرد كه هنوز پوشش لباس های محلی در آنجا وجود دارد و پارچه های الوان و گل های درشت پوشش زنان این مناطق را تشكیل می دهد.
وی گشاد بودن لباس های محلی و سنتی را از عمده ویژگی آنها عنوان كرد و افزود : بالا تنه و آستین های گشاد فرم پوشش لباس های بیشتر روستاهای استان است و در كنار آن لباس سنتی به نام 'ایش پالتاری' دارند كه در زمان كار و پخت نان از روی لباس عادی می پوشند .
ابوالفتحی اظهار كرد : در نقاط عشایری استان نیز لباس های محلی كماكان رایج است اما با ورود پارچه و لباس های ارزان قیمت لباس های محلی تحت تاثیر قرار گرفته است به طوری كه جوانان عشایر دیگر از لباس های سنتی و محلی خود استفاده نمی كنند .
وی خاطر نشان كرد: با این همه باید لباس های محلی حفظ شوند و با ثبت مهارت در دوختن لباس های محلی آذربایجان برای حفظ فرهنگ بومی و محلی منطقه نیز تلاش كرد هر چند نمی توان كسی را برای استفاده از این لباس ها ملزم كرد .
ارزش لباس های محلی در ایران به تا اندازه ای است كه یك سری تمبر چهارتایی از لباس های محلی كشورمان از جمله آذربایجان شرقی در اوایل پیروزی انقلاب اسلامی منتشر شده است.