محوطه تاریخی و باستانی خورهه در مجاورت روستایی به همین نام و در ۴۸ كیلومتری شمال شرق شهرستان محلات، در استان مركزی قرار دارد
خورهه در اوستا به مفهوم محل برآمدن خورشید است و از سویی كلمه خور در این كتاب به مفهوم منطقه ییلاقی است.
محوطه تاریخی خورهه محلات از آثار تاریخی به جا مانده از دوره اشكانی، اسلامی و سلجوقی است كه ۳ هزار متر مربع وسعت دارد و از یك بنای اربابی شامل: بخش درونی، اتاق‌های متعدد و محوطه بیرونی تشكیل شده است.
از این محوطه تاریخی تنها ۲ ستون متشكل از ۶ قطعه سنگ با مجموع ارتفاع ۸ متر، بقایای فرو ریخته ستون‌ها، بخشی از دیواره‌های سنگی، گورها و آثار به دست آمده در ۶ مرحله عملیات كاوش در این منطقه به جا مانده است.
این محوطه باستانی نخستین بار توسط ناصرالدین شاه قاجار مورد كاوش قرار گرفت. تصاویری از این كاوش در آرشیو كاخ گلستان و نیز كتاب تازه منتشر شده كاوش‌های باستان شناسی خورهه موجود است.
خورهه كه پیشتر گمان می‌شد بقایای یك معبد یا آتشكده مربوط به دوره سلوكی باشد بر اساس آخرین شواهد بدست آمده یك خانه اربابی است كه در حدود قرن اول قبل از میلاد ساخته شده و تا پایان دوره اشكانی به حیات خود ادامه داده است.
ویژگیهای ۲ سر ستون بر جای مانده در این محوطه و شباهت آن با سبك معماری یونانیان موجب شده تا باستان شناسان داخلی و خارجی از جمله هرتسفلد آن را یك معبد یا آتشكده دوره سلوكی معرفی كنند.
وجود ۲ بخش اندرونی و بیرونی با ۲ ورودی كاملا مجزا در این بنای تاریخی از جمله نكات مهم معماری دوره اشكانی است. بخش بیرونی این بنا از آن رئیس خانواده در ملاقات و معاملات با افراد غیر خانواده و بخش اندرونی مختص خانواده بوده است.
واحــدهای ساختمانی در داخل اندرونی شامل ۲ اتاق تو در تو، یك آشپزخانه و انباری از كشفیات هیات كاوش در سال ۱۳۷۹ به شمار می رود.
گفتنی است این بنای اشكانی كه در دوره ساسانی بوسیله گروهی از صنعتگران با ایجاد ساخت و سازهایی مورد استفاده قرار گرفته، بعدها با ظهور اسلام در دوره اسلامی بویژه در دوره ایلخانی گورستان بوده است.
این آثار با آثاری چون تخت جمشید از نظر نقش بندی تفاوت داشته و از پایه ستون به طرف بالا به شكل مخروطه ناقص باریك ساخته شده و سطح مخروط ها حلزونی است. بر اسا اسناد موجود تا سال ۳۷۸ هجری چهار ستون پابرجا بوده است كه به مرور تخریب شده اند.
نخستیــن كاوش علمی در این مكان در سال ۱۳۳۵ از سوی شادروان مهندس حاكمی و پس از آن با وقفه ای ۲۰ ساله در سال‌های ۱۳۵۵، ۱۳۷۵ و ۱۳۷۹ مجددا از سوی دكتر رهبر كاوش شده است.
پایه‌های این ستون‌ها به سبك شرقی و بسیار برآمده است .در كاوش و حفاری كه در تابستان سال ۱۹۵۵ میلادی در این محل انجام شد، تعدادی سفال متعلق به دوره سلوكیان كشف شده است. حفاری‌ها نشان داد ساختمان خورهه مركب از ۳ بنای مربوط به هم است.
ساختمان اصلی بنای جنوبی با ستون‌ها، اتاق‌ها و صحن حیاط. ساختمان شمالی كه از قسمت جنوب به بنای اصلی متصل شده است. این قسمت اتاق‌ها و راهرویی را تشكیل می دهد و دارای اتاق مربع شكل بزرگی است كه حیاط پشتی به حساب می‌آید. بنای غربی شامل تعدادی اتاق و یك تالار است.
در سال ۱۳۸۴ نیز باستان شناس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری مرحله ششم كاوش‌های جنوب شرقی محوطه باستانی خورهه به وسعت ۶۰۰ متر مربع را انجام دادند.
در این مرحله اسكلت و گورهای متعلق به دوره اسلامی، اشیا سفالی، پیكان و تیغه‌های سنگی متعلق به دوره‌های تاریخی اشكانیان، دیواره‌های سنگی، طاق‌های خشتی و تعدای از اتاق‌های مدفون شده بنا شناسایی شد.
همچنین در سال ۱۳۸۹ عملیات اجرایی ساماندهی محوطه تاریخی خورهه به اجرا درآمد. در این مرحله خواناسازی خطوط پلان، شیب‌بندی به منظور هدایت آب‌های سطحی و پیاده‌رو با آجر فرش انجام شده است.
عملیات مرمت ۲ ستون باقیمانده محوطه تاریخی خورهه نیز با انجام مهارآسیب‌های شیمیایی و انحراف و زدودن گل‌سنگ‌ها صورت گرفت.
محوطه تاریخی خورهه ۱۵ دی سال ۱۳۱۰ با شماره ۱۳۱ به‌عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
