خلخال از مناطق قدیمی و تاریخی آذربایجان است. در شهرستان خلخال هم چون سایر شهرستان های استان اردبیل هنرهای دستی از رواج و قدمت زیادی برخوردار است كه بیش تر این صنایع توسط دستان هنرمند زنان و دختران محلی انجام می گیرد. مردم شهرستان خلخال به مهمان نوازی معروفند. مردم آن دلیر و شجاع بوده به زبان آذری صحبت می كنند و دارای مذهب شیعه و دین اسلام هستند. برابر با سرشماری سال 1375 شهرستان خلخال 104454 نفر جمعیت داشت. شغل اصلی مردم این منطقه كشاورزی، دامداری و پرورش زنبور عسل است.
از میان هنرهای دستی معروف این شهرستان می توان به تهیه شال،جاجیم‌های ابریشمی و پشمی، گلیم بافی، پلاس، لباس های پشمی وكركی و بافت مسند اشاره نمود. متاسفانه بعد از متروك شدن نوغان داری(پرورش كرم ابریشم) بافت جاجیم‌های ابریشمی نیز متروك شد و حالا درهر كجا جاجیم‌های خلخال پیدا شود باید آن را جزو اشیای عتیقه محسوب نمود. شال پشمی خلخال كه قسمت عمده آن در بخش شاهرود تهیه می شود از صادرات مهم خلخال بوده كه آن هم فعلا كاهش یافته است. بافت گلیم و مسند نیز در خلخال رواج دارد. در این منطقه گاه مسندهای بسیار نفیس دیده می شود كه هنرمندان خلخالی آن را به صورت برجسته می بافند.
شغل اصلی ساكنین منطقه را كشاورزی، دام داری، پرورش زنبور عسل و صنایع وابسته به آن تشكیل می دهد. از این رو صادرات این شهرستان را سیب، گلابی، گردو و فرآورده های دامی، انواع دام، قالی و گلیم تشكیل می دهند. مهم ترین گردنه خلخال به نام گردنه ناو مشهور است كه در مسیر جاده ارتباطی خلخال به هشپر واسالم واقع شده و از داخل جنگل های طالش به جاده رشت به آستارا متصل می شود. چشمه آب گرم معدنی خلخال در 22 كیلومتری شمال باختری هروآباد و به فاصله 96 كیلومتری میانه از زمین خارج می شود. جنگل های متراكمی نیز درمحدوده شهرستان خلخال وجود دارد كه از امكانات بسیار مساعد در زمینه جذب جهانگرد برخوردارند.از مكان های دیدنی و تاریخی شهرستان خلخال عبارتست از: مقبره سید دانیال و...
مشخصات جغرافیایی
شهر خلخال در 48 درجه و 31 دقیقه طول جغرافیایی و 37 درجه و 37 دقیقه عرض جغرافیایی واقع شده است. خلخال در جنوب شرقی استان اردبیل واقع شده است و رودهای هروآباد و آپارچای در آن جریان دارند. خلخال منطقه ای كوهستانی با آب و هوای معتدل و نسبتا سرد می باشد. كوهستان جنگلی و بلند طالش در خاور خلخال از شمال به جنوب در حكم سدی میان دریای خزر و استان گیلان و آذربایجان شرقی است كه باران خزری در دامنه شرقی آن ریزش كرده و جنگل های طالش را بوجود آورده است. مسیرهای دسترسی و ارتباطی این شهرستان با دیگر مناطق عبارت اند از:
- شهر خلخال در مسیر راه اردبیل – اسالم، در 110 كیلومتری شهر اردبیل و 67 كیلومتری اسالم واقع است.
- راهی فرعی به سوی مغرب تا میانه به طول 130 كیلومتر.
- راهی به سوی جنوب به طول 35 كیلومتر تا هشتجین .
مكان های دیدنی و تاریخی
جاذبه های طبیعی و مكان های تاریخی در شهرستان خلخال وجود دارند. مهم ترین گردنه خلخال به نام گردنه ناو مشهور است كه در مسیر جاده ارتباطی خلخال به هشپر واسالم واقع شده و از داخل جنگل های طالش به جاده رشت به آستارا متصل می شود. چشمه آب گرم معدنی خلخال در 22 كیلومتری شمال باختری هروآباد و به فاصله 96 كیلومتری میانه از زمین خارج می شود. جنگل های متراكمی نیز درمحدوده شهرستان خلخال وجود دارد كه از امكانات بسیار مساعد در زمینه جذب جهانگرد برخوردارند.
صنایع و معادن
مهم ترین صنایع شهرستان خلخال را صنایع دستی تشكیل می دهند. شهرستان خلخال یكی از مراكز مهم صنایع دستی استان اردبیل و نیز كل كشور محسوب می شود. انواع جاجیم، گلیم، اشیای منبت كاری شده و صنایع چوبی از عمده ترین صنایع دستی این شهرستان است. جاجیم بافی در اكثر روستاهای ایران به ویژه اغلب روستاهای آذربایجان مرسوم است و در هر منطقه دارای ویژگی های خاص می باشد در شهرستان خلخال جاجیم دارای ویژگی های خاص می باشد.
درگذشته جاجیم مناسب ترین چیزی بود كه مردم منطقه روی كرسی می انداختند كه در این میان جاجیم چیچكلمه با تركیبی از رنگ های متنوع و نقوش لوزی داخل الوان راه راه آن در ده و شهر از همه مشهور بود با متروك شدن كرسی زغالی بافت و مصرف جاجیم در شهرها و حتی در شهرستان های دور و نزدیك نیز به فراموشی می رفت ولی روستاییان طبق عادت قدیمی مناسب ترین روانداز كرسی زمستانی را رها نساخته اند و بانوان كهنسال در روستاها همچنان جاجیم خودشان را در زمستان و تابستان در فضای باز اطراف خانه و میدان ده و یا هر مكانی كه امكان داشته باشد دراز می كنند و سه پایه مخصوص آن را بر پا می دارند و جاجیم می بافند. بافت جاجیم در اكثر قریب به اتفاق دهات و مناطق روستایی ایران مرسوم است تنها تفاوت و امتیاز جاجیم بعضی از مناطق نسبت به سایر جاها تركیب رنگ و ظرافت نخ و نقوشی است كه روی آن ایجاد می كنند.
می توان گفت جاجیم بافی در عین ظرافت و زیبایی و دقتی كه می بایست صرف بافتن آن گردد سنتی ترین روش بافندگی را مجسم می سازد و ابزار مورد نیاز آن ساده ترین وسایل می باشد. مهم ترین عامل در امر بافت انرژی بازوان زن بافنده است. بافت جاجیم پس از تهیه نخ مورد نیاز در رنگ های مختلف یا چله كشی شروع می شود و‌اغلب تمام مراحل بافت مخصوصا چله كشی آن در فضای باز و شبیه به چله دوانی قالی های فارسی بافت، صورت می گیرد. به این ترتیب در محوطه های به طول تقریبی ده تا بیست متر به وسیله تعداد چهار میخ چوبی روی زمین ایجاد می شود و گلوله‌های رنگی نخ توسط شخص چله كشی به دور این میخ های چوبی گردانده می شود. با گردش مداوم شخص چله كشی به دور این چهار ضلعی و تغییر دادن گلوله‌های رنگی نخ پشمی، طراحی(رنگ نقوش) جاجیم نیز شكل می گیرد. پس از پایان چله كشی چله را روی زمین دراز می كنند به این نحو كه با دو عدد میخ چوبی یا‌فلزی بزرگ عرض چله را در یك طرف محكم نموده و انتهای چله را كه به صورت یك گلوله بزرگ پیچیده شده در انتها محكم می نمایند و ضمنا با گذاشتن یك سه پایه چوبی نسبتا بزرگ جوكی را كه بر روی چله سوار است از بالای سه پایه آویزان می كنند به این ترتیب چله بر روی زمین آماده بافت بوده و جاجیم بافی آغاز می گردد. از آن جا كه در داخل منازل روستایی فضایی به طول پانزده متر كمتر پیدا می شود اغلب جاجیم را در معابر(كوچه و میدان ده) مستقر می كنند و این عمل را اصطلاحا (دراز كردن جاجیم) می گویند و هر وقت كه مشغول كار نیستند چله و سه پایه را جمع كرده وموقع كار مجددا و به سادگی آن را دراز می كنند.
در شهرستان خلخال جاجیم بافی روستاها و آبادی های بخش خورش رستم به علت تعداد بافندگان و مرغوبیت و ظرافت نوع جاجیم شهرت بیش تری دارد. به همین سبب دفاتر یا مراكز اجرای پروژه‌های جاجیم بافی در این بخش در روستاهای گیوی زاویه، نیمهیل، نساز، برندق، جعفرآباد، سجهرود و چنارلیق قرار دارند و هر كدام از این دفاتر تعداد زیادی از جاجیم بافان آبادی های اطراف را از طریق توزیع مواد اولیه و جمع آوری جاجیم های بافته شده تحت پوشش قرار داده‌اند. به این ترتیب كه جاجیم بافان مواد اولیه مرغوب و ارزان قیمت را به ط‌ور امانی تحویل گرفته و جاجیم بافته شده را به دفتر پروژه تحویل می دهند میزان دستمزد پرداختی پس از ارزیابی محصول با توجه به مرغوبیت بافت و تركیب رنگ تعیین و پرداخت می شود.
سیمان، كرومیت، خاك سرخ از مهم ترین معادن شهرستان خلخال به شمار می روند كه در قسمت های مختلف این شهرستان پراكنده شده اند.
كشاورزی و دام داری
به طوركلی خلخال از مناطق كشاورزی، باغ داری و دام پروری استان اردبیل است و محصولات عمده اش گندم، جو و حبوبات، برنج، گردو، سیب، گلابی، انگور و پنبه است. خلخال به لحاظ داشتن مراتع نسبتا خوب از دامداری پیشرفته ای برخوردار است و انواع فرآورده های شیری از قبیل: خامه، ماست، كره و پنیر و… هم چنین پشم، پوست و عسل از عمده ترین تولیدات دامی این منطقه به شمار می آیند.
جمعیت
بر اساس آخرین سرشماری نفوس و مسكن در سال 1375 شهرستان خلخال دارای 104454 نفر جمعت بوده است این شهرستان 53258 نفر زن و51196 نفر مرد بوده است كه نشان دهنده نسبت جنسی 96 است به عبارت دِگر در مقابل هر 100 نفر زن 96 نفر مرد وجود داشته است این نسبت برای اطفال كمتر از یكساله 106 وبرای بزرگسالان (65 ساله و بیشتر )123 بوده است نسبت های مذكور در نقاط شهر ی به تر تیب 103و 109 ودر نقاط روستایی 107 و 130 بوده است از جمعیت این شهرستان 43 درصد در گروه سنی كمتر از 15 ساله 51 درصد در گروه 15-64 ساله و 6 درصد در گروه سنی 65 ساله و بیشتر قرار داشته اند و سن بقیه افراد نیز نامشخص بوده است شهرستان خلخال دارای 20342 خانوار بوده كه از این تعداد خانوار 8916 خانوار شهری و114726 خانوار روستایی بوده اند. سهم جمعیت شهرستان خلخال از جمعیت كل استان در سال 1375 برابر 9/6درصد وسهم جمعیت شهری و روستایی این شهرستان از جمعیت شهری و روستایی كل استان به ترتیب برابر 7/2 درصد و 11/4 درصد بوده است .
زبان مردم بخش مركزی و عمده روستاهای این شهرستان تركی آذری می باشد. در برخی از روستاها و بخش ها زبان های تالشی، تاتی و كردی نیز رواج دارد.
وضعیت اجتماعی :
شهرستان خلخال یكی از شهرهای دور افتاده و خارج از سیر آمد وشد میباشد كه در جنوب استان اردبیل قرار گرفته و دارای 106500 نفر جمعیت می باشدو جمعیت تشكیل دهنده این شهرستان غالباً مهاجرینی هستند كه بواسطه نبود امكانات نسبی بناچار از روستاهای دور افتاده به شهرستان مهاجرت كرده و به داخل شهر هجوم آورده اند این مهاجرت بی رویه همچنین باعث گردیده است تا ناهنجاریهای اجتماعی خاصی را نیز ایجاد كند كه عمده ترین عوامل بروز ناهنجاری‌ها ریشه در تفاوت اقتصاد و سایر شاخصهای فرهنگ مهارت با تمدن شهرنشینی دارد و قابل ذكر میباشد كه تعداد كثیری از مردم شهر خلخال به شهرهای بزرگ مهاجرت كرده اند.
تحولات جمعیت و نیروی انسانی شهرستان خلخال
برخلاف مجموعه تحولات جاری در زمینه فعالیت های اقتصادی و معرفی و ایجاد فرصت های شغلی جدید، وضعیت اشتغال در خلخال اساساً متكی بر بخش سنتی تولید و اشتغال های ذیربطاست. در نتیجه تغییرات ناچیزی در فعالیت های اقتصادی شهرستان رخ داده است. نتایج دو سرشماری اخیر نشان می دهد كه مردم خلخال از نظر فرصت های شغلی و منابع درآمدی و تامین معاش به دو بخش سنتی فعالیت یعنی كشاورزی و خدمات متكی است و مهمتر این كه بخش خدمات شهرستان به ساده ترین فرصت ها یعنی خرده فروشی و كار در فعالیت های خدمات اداری و دولتی و وابسته محدود شده است. وجود بیش از 9684 نفر كاركنان شمارش شده در بخش كشاورزی در سرشماری سال 1375 كه حدود 35 درصد شاغلین شهرستان را تشكیل می داده اند موید اهمیت بخش كشاورزی در فعالیت سنتی شهرستان است. بخش صنعت شهرستان بدلیل سرمایه بر بودن فعالیت ، نیاز به نیروی انسانی متخصص و نبود عوامل زیربنائی دیگر از تحول جدی برخوردار نبوده است. این در حالیست كه شواهد تاریخی حاكی از فعالیت های صنعتی شهرستان است. رشد سریع جمعیت چند دهه اخیر به مسائل اشتغال شهرستان افزوده است. بنحویكه علاوه بر رشد بیكاری و كم كاری شاهد مهاجرت سنگین خلخالی های به شهرستان هایدیگر بوده ایم. شاید امروزه بتوان با قاطعیت گفت كه اگر مهاجرت به مناطق دیگر محدودو پرداخت های بخش عمومی (تحت عنوان حقوق و مزایا) متوقف شود حتی برای فراهم كردن هزینه زندگی روزانه ساكنان شهرستان با دشواری جدی روبرو خواهد شد. این مسیری است كهدرست در نقطه مقابل جریان توسعه پایدار قرار دارد. در این گزارش وضعیت نیروی انسانی خلخال بصورت اجمال بیان شده است . امید است نكات حائز اهمیت گزارش مورد توجه و دقتنظر همه علاقمندان به سرنوشت آینده شهرستان قرار گیرد. این وضعیت نشان می دهد كه بین ورود و خروج سرمایه در شهرستان عدم توازن اساسی وجود دارد كه نتیجه بدیهی آن تدام كندی توسعه ، تعمیق فقر ، تشدید وابستگی و افزایش فاصله آن با شهرستان های موفق كشور
اقلیم و آب وهوا
شهر ستان خلخال یك منطقه كوهستانی است كه ارتفاع آن از شرق به غرب و از شمال به جنوب كاهش می یابد رشته كوههای تالش درشرق آن از شمال به جنوب كشیده شده است ك مانند سدی ما بین دریای مازندران و استان گیلان و آذربایجان قرار گرفته است به طوریكه بر خلاف دامنه های شرق در دامنه های غربی آن در منطقه خلخال به جهت كاهش باران و خشكی هوا پوشش گیاهی انبوه و قابل توجهی ملاحظه نمیشود در این شهرستان رود مهم قزل‌اوزن و شاخه‌های آن مانند شاهرود آرپاچای و شنگ آباد به طرف جنوب جریان داشته و بلاخره به دریای مازندران میریزد این منطقه از لحاظ آب وهوا دارای تابستانهای معتدل و رمستانهای سرد است به لحاظ موقعیتهای جغرافیایی و شرایط كوهستانی این منطقه دارای جالبترین منابع آب های گرم معدنی است كه مهم‌ترین آنها آب گرم معدنی خلخال سویی در بخش سنجد در فاصله شهرستان گیوی و خلخال میباشد مقدار بارندگی سالانه ثبت شده در ایستگاهها در سال 1379 حدود8 /312 میلیمتر بوده است كه نسبت به سال قبل در حدود 10 درصد نشان می دهد.
