آشنایی با مراسم باداراك

آشنایی با مراسم باداراك یا آیین زیارت كلیسای تادئوس مقدس كه یكی از مراسم باشكوه ارامنه محسوب می‌شود و در میراث فرهنگی ناملموس یونسكو نیز به ثبت رسیده ، برای علاقمندان بسیار جذاب است.مراسم باداراك یكی از مهم‌ترین مراسم اقلیت‌های مذهبی در ایران است كه هر سال در اوایل مرداد ماه در قره كلیسای چالدران، از جاهای دیدنی آذربایجان غربی برگزار می‌شود؛ مراسمی سه‌روزه كه ارامنه را از شهرهای مختلف ایران و جهان به‌سمت این كلیسا می‌كشاند. مراسم باشكوه و مهم باداراك در میراث فرهنگی ناملموس یونسكو به ثبت رسیده و شركت در آن، فرصتی‌ برای آشنایی بیشتر با دین ارامنه در منطقه فرهنگی ایران و ارمنستان است. نكته قابل‌توجه اینكه شركت در این مراسم صرفا برای ارامنه مجاز است.

باداراك چیست؟

باداراك، عشای ربانی یا زیارت تادئوس مقدس، یكی از آیین‌ها و رسوم مذهبی است كه توسط گروهی از اقلیت‌های مذهبی در ایران برگزار می‌شود. هر سال، ارامنه برای شركت در این مراسم از سراسر جهان به قره كلیسا، یكی از كلیساهای جهانی ایران، در استان آذربایجان غربی می‌روند؛ كلیسایی كه به باور برخی، یكی از نخستین كلیساهای جهان است.باداراك هر سال در هفته اول مرداد ماه برگزار می‌شود و در زمان برگزاری این آیین مذهبی، ارمنیان ایرانی و كشورهای دیگر، تعدادی از سفرای كشورهای مسیحی در ایران و همچنین عده كمی از آشوریان و همین طور معدود افرادی از خانواده‌های مسیحیان كاتولیك در قره كلیسا گرد هم جمع می‌شوند.

باداراك جشنی است كه مجموعه‌ای از انگیزه‌های اعتقادی، قومی و سنتی را در بر می‌گیرد و علاوه بر این، با انگیزه‌هایی نظیر دیدارهای خانوادگی، تفریح، سفر و استفاده از آب‌و‌هوای مطبوع و ییلاقی درآمیخته است.آیین و مراسم زیارتی كلیسای تادئوس در تاریخ ۲۷ آذر ماه ۱۳۹۹، تحت عنوان پرونده‌ای مشترك با ارمنستان در اجلاس كمیته جهانی میراث ناملموس یونسكو مطرح و ثبت شد. به این ترتیب باداراك شانزدهمین میراث ناملموس ایران به شمار می‌رود كه در یونسكو به ثبت رسیده است.
میراث فرهنگی ناملموس به فرآیندهای فرهنگی نظیر ترانه، موسیقی، رقص، درام، توانمندی، آشپزی، هنر صنایع دستی، رویدادهای مذهبی و جشنواره‌های گوناگون اطلاق می‌شود كه در طول تاریخ از نسل‌های گذشته به یادگار مانده‌اند و نمی‌توان آن‌ها را به‌صورت فیزیكی در محلی مانند موزه به نمایش گذاشت.

قره كلیسا
قره كلیسا یكی از قدیمی‌ترین كلیساهای جهان است كه به‌عنوان نماد همزیستی ادیان و اولین كلیسای جهان مسیحیت نیز شناخته می‌شود. طبق نوشته‌های «موسس خورناتسی» (Movses Khorenatsi)، مورخ مشهور ارمنی در سده پنجم میلادی، تاریخ احداث قره كلیسا به اوایل دوره مسیحیت بازمی‌گردد. این مورخ معتقد است بنای كلیسا روی آرامگاه طاطاووس مقدس، یكی از مبلغان دین مسیحیت، بنا شده است. خورناتسی بر این باور است كه وجود نام كلیسای طاطاووس مقدس در آثار و كتب مختلف، به‌خصوص مجامع مذهبی ارمنیان از سال ۱۲۴۳ میلادی، پیشینه طولانی این كلیسا را ثابت می‌كند.
قره كلیسا به‌خاطر ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود، در تاریخ ۱۱ بهمن ۱۳۳۴ با شماره ثبت ۴۰۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. مجموعه قره كلیسا (شامل سه كلیسای اصلی با نام‌های قره كلیسا یا سنت تادئوس، سن استپانوس جلفا و زور زور ماكو) همچنین برای حفظ قدیمی‌ترین و برجسته‌ترین نمادهای معماری ارامنه جهان، در تاریخ ۱۷ تیرماه ۱۳۸۷ (هفت ژوئیه سال ۲۰۰۸) به‌عنوان نهمین اثر تاریخی ایران ثبت جهانی شد.

آخرین پروژه مرمت قره كلیسا از چند سال قبل آغاز شده است؛ ساماندهی محوطه و فضای سبز مجموعه، مرمت سكوها و دیوارهای تخریب شده در زمستان، مرمت سنگ‌فرش‌های فرسوده، ساماندهی و آماده‌سازی و سیم‌كشی سرویس‌های بهداشتی، تعویض شیرآلات و لوله‌كشی‌های فرسوده، تعویض آبگرمكن‌های قدیمی و همچنین افتتاح مقبره ثبت جهانی ساندخت چالدران و عصارخانه قره كلیسا و بخش روغن‌كشی از جمله اقداماتی هستند كه در جهت تقویت و ایجاد زیر ساخت‌های گردشگری در این مجموعه انجام شده‌اند و قرار است در زمان برگزاری مراسم باداراك ۱۴۰۱ از آن‌ها رونمایی شود.

نصب تابلوهای معرفی، بندكشی، سیم كشی، نورپردازی، طراحی، ساخت و نصب تابلوهای اطلاع‌رسانی در مسیر ورودی مجموعه و فضاهای داخلی، ساماندهی بوفه قره كلیسا، نصب دكل‌های عظیم برق برای نورپردازی محوطه در شب، ساخت و نصب غرفه‌های پرتابل چوبی برای ارائه و فروش محصولات صنایع دستی در طول برگزاری مراسم باداراك، خرید و نصب دو عدد چادر بزرگ در محوطه برای برگزاری مراسم، سمپاشی محوطه اسكان چادرها و تسطیح زمین در محل استقرار چادرها از دیگر اقدامات اداره‌كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان غربی برای آماده‌سازی مجموعه قره كلیسا برای برگزاری شصت‌و‌هشتمین مراسم سالانه باداراك است.
میراث فرهنگی آذربایجان غربی همچنین برنامه ساخت ۲۰ واحد هتل بومی‌گردی با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در ۱,۰۰۰ متر مربع زمین در محدوده جهانی قره كلیسا را دارد؛ قرار است این پروژه پس از برگزاری باداراك ۱۴۰۱ آغاز شود و تا پایان سال به اتمام برسد. با ساخت هتل قطعا گردشگران بیشتری به این مجموعه جهانی جذب خواهند شد.

آداب و رسوم باداراك

آیین باداراك هر سال در تاریخ ۲۶ ژوئن (اوایل مرداد)، مصادف با قتل طاطاووس یا تادئوس مقدس و پیروان او برگزار می‌شود. قدمت این مراسم به سال ۱۹۵۴ میلادی بازمی‌گردد؛ زمانی كه برای اولین بار گروهی از خلیفه‌‎گری ارامنه تبریز به قره كلیسا آمدند و مراسم مذهبی خود را در این مكان برگزار كردند؛ از آن زمان به بعد باداراك هر سال با حضور ارامنه كشورهای مختلف جهان در قره كلیسا برگزار می‌شود.

طبق آداب و رسوم باداراك، شركت‌كنندگان باید سه روز (از پنجشنبه تا شنبه) در كلیسا بمانند؛ البته تصمیم‌گیری برای تعداد روزهای توقف در كلیسا به عهده خانواده‌ها است و گاهی ممكن است این توقف بیش از سه روز به طول بیانجامد. خانواده‌های ساكن شهرهای نزدیك فقط روز آخر را به قره كلیسا می‌روند و سپس به خانه‌‌های خود باز می‌گردند.

در روزهای پیش از شروع جشن باداراك، ارمنیان از شهرهای تبریز، ارومیه، تهران، اصفهان، قزوین و دیگر شهرها و كشورهای همسایه نظیر ارمنستان، سوریه، لبنان، هلند، فرانسه، اتریش، آلمان و كانادا به‌صورت گروهی و خانوادگی به قره كلیسا می‌آیند تا در این جشن شركت كنند. برپایی چادرهای مسافرتی در اطراف كلیسا از مهم‌ترین نشانه‌های این مراسم به شمار می‌آید؛ زیرا هیچ ساختمانی در نزدیكی كلیسا برای اسكان وجود ندارد و شركت‌كنندگان باید با تجهیزات اقامتی شخصی به این مكان سفر كنند.

آیین دعای كلیسا در دو روز اول مراسم باداراك، در دو نوبت صبح و عصر برگزار می‌شود. به‌علاوه رویدادهایی نظیر غسل تعمید نوزادان و كودكان، برگزاری عروسی، نذر شمع و غیره نیز در همین دو روز در كلیسا و محوطه اطراف انجام می‌شوند.
غسل تعمید یكی از مهم‌ترین آداب گردهمایی سه روزه باداراك است. عده‌ای بر این باور هستند كه تعمید نوزادشان در نخستین كلیسای حضرت مسیح و محل شهادت حواری آن حضرت (تادئوس مقدس)، تا آخر عمر، خیر و بركتی بی‌پایان را برای آن‌ها به‌همراه می‌آورد. علاوه بر نوزادان، برخی خانواده‌ها فرزندان خود را به قصد نذر، غسل تعمید می‌دهند؛ به همین علت، سن غسل تعمیدگیرندگان گاهی به ۱۵ و ۲۰ سال نیز می‌رسد.

روز سوم، مهم‌ترین روز آیین باداراك است؛ در این روز، آیین دعای كلیسا تنها یك بار و با آیین ویژه عید به‌وسیله اسقف اعظم اجرا می‌شود. مراسم در روز سوم ساعت ۱۰ صبح آغاز می‌شود و با تبرك نان و آب مقدس همراه است؛ تبرك‌هایی كه بین شركت‌كنندگان و زوار پخش می‌شوند. مراسم اصلی این آیین توسط اسقف خلیفه‌گری شمال‌غرب ایران برگزار و با نواختن ناقوس كلیسا شروع می‌شود. روحانیان كلیساهای ارومیه، جامع ایروان، اصفهان و تهران نیز در برگزاری این مراسم به كمك اسقف اعظم می‌روند.

شركت در آیین باداراك برای ارامنه اجباری نیست و بسیاری از افراد، تنها برای شركت در دیگر برنامه‌های این جشن مانند تهیه غذا، خوردن و آشامیدن، سرگرمی عمومی خانواده‌ها و دیدار با دوستان و آشنایان در قره كلیسا حضور به هم می‌رسانند.

تاریخ برگزاری باداراك ۱۴۰۱

شصت‌و‌هشتمین مراسم سالانه باداراك در روزهای ۶ تا هشت مرداد ۱۴۰۱ با حضور ارامنه ایران و جهان در قره‌كلیسای چالدران برگزار خواهد شد. این مراسم هم‌زمان با چهاردهمین سالگرد ثبت جهانی كلیساهای آذربایجان غربی و شرقی و همچنین دومین سالگرد ثبت ناملموس مراسم مذهبی قره‌كلیسا چالدران است؛ بنابراین برنامه‌های خاصی برای اجرای آن از طرف وزارت میراث فرهنگی در نظر گرفته شده است.

تاتائوس مقدس كیست؟

تاتائوس مقدس (St.Thaddeus) یا طاطائوس (طاطاوس) و بارتلیموس مقدس (St. Bartholome) از حواریون عیسی مسیح بودند كه به قصد تبلیغ دین مسیحیت در سال‌های ۴۰ تا ۴۳ میلادی (در دوره حكومت اشكانیان) از شمال‌ غرب وارد ایران و شهری به نام آرداز یا آرتاز (محدوده فعلی شهرستان چالدران) شدند. این شهر در زمان ورود آن‌ها تحت سلطه آبكار، پادشاه ارامنه بود. در آن زمان بسیاری از ارامنه از دین زرتشت پیروی می‌كردند و برخی نیز به آیین مهرپرستی روی آورده بودند.

با تبلیغات تاتائوس و بارتلیموس مقدس، بسیاری از مردم و پادشاه به دین مسیحیت گرویدند. پس از درگذشت آبكار، سانتروك یا سنادوك بر تخت سلطنت نشست و دیری نپایید كه مخالفت پادشاه جدید با حواریون و پیروان آیین مسیحیت آغاز شد. آبكار در سال ۶۶ میلادی دستور داد تمام پیروان مسیحیت (حدود ۳۵۰۰ نفر)‌ به‌همراه ساندخت (دختر خود پادشاه) كشته شوند؛ افرادی كه در محدوده قره كلیسای فعلی به خاك سپرده شدند.

پس از گذشت سال‌ها از وقوع فاجعه قتل مسیحیان در سال ۳۰۲ میلادی و در زمان پادشاهی تیرداد (یكی از پادشاهان اشكانی تبار ارمنیان)، مسیحیت به‌عنوان دین رسمی این كشور اعلام شد. در قرن‌های سوم تا ۶ میلادی برای بزرگداشت طاطاووس و یارانش در مسیر فرار آن‌ها از دست پادشاه ظالم، كلیساهایی با سنگ‌های سیاه و سفید بنا شدند كه قره كلیسا یكی از آن‌ها است. ارامنه بر این باور هستند كه جسد تاتائوس مقدس در سرداب سمت راست محراب كلیسای فعلی دفن شده است.

محل برگزاری مراسم باداراك

آدرس: استان آذربایجان غربی، ۲۰ كیلومتری شمال شرقی چالدران، روستای قره كلیسا
باداراك در قره كلیسا در ۲۰ كیلومتری شمال شرقی چالدران در استان آذربایجان غربی و در روستایی به همین نام برگزار می‌شود؛ كلیسایی با سنگ‌های سفید و سیاه و گنبدهای زیبا كه با نام‌های ماكو، تاده مقدس، كلیسای تادئوس مقدس یا كلیسای طاطاووس نیز شهرت دارد. در مسیر دسترسی به قره كلیسا با تابلویی روبه‌رو می‌شوید؛ تابلویی كه تلاش‌های مردم این منطقه برای نزدیكی میان ادیان مختلف را به ما نشان می‌دهد و روی آن نوشته شده است:

ما اینجا سرود وحدت ادیان را می‌سراییم.