درباره مجموعه فرهنگی تاریخی سعدآباد

مجموعه فرهنگی تاریخی سعدآباد با داشتن 18 كاخ بزرگ و كوچك متعلق به دوره های قاجار و پهلوی در دره دربند، شمالی ترین و خوش آب و هواترین منطقه تهران واقع شده و یكی از بزرگترین و مهمترین مجموعه موزه های ایران است. جدیدترین كاخ این مجموعه نیز كاخ لیلا پهلوی است كه متعلق به كوچكترین دختر محمدرضا پهلوی بود.
این مجموعه دارای كاخ و موزه های متنوع و ارزنده ای است. آثاری از هنر ملت های مختلف جهان نیز در موزه هنر ملل این مجموعه به نمایش گذاشته شده اند و موزه مینیاتوریست مشهور تاریخ ایران، حسین بهزاد نیز در این مجموعه دایر است.
مجموعه فرهنگی تاریخی سعدآباد
مجموعه فرهنگی تاریخی سعدآباد به مجموعه عمارت ها و كاخ هایی گفته می شود كه در زمینی به مساحت 300 هكتار بنا شده است. این مجموعه دارای 180 هكتار جنگل طبیعی، چشمه سارها، قنات ها، باغستان ها، گلخانه ها و خیابان است. این عمارت از شمال با كوه های البرز، شرق با گلاب دره، غرب با ولنجك و از جنوب با تجریش همسایگی دارد. رودخانه جعفرآباد، از وسط محوطه كاخ می گذرد و میانگین دمای سالانه این منطقه 12 درجه سانتیگراد برآورد شده است. در دوران پهلوی اول، سراسر باغ سعدآباد از رودخانه دربند مشروب می شد، ولی در دوران پهلوی دوم به دلیل بخشیدن آب رودخانه در نیمی از شبانه روز به رعایا و كافی نبودن این میزان آب رودخانه برای آبیاری سراسر مجموعه، از دوازده رشته قنات قدیمی و جدیدالاحداث استفاده گردید. سعدآباد امروزه با مجموعه هجده كاخ بزرگ و كوچك از دوره های قاجار و پهلوی، یكی از بزرگترین و مهمترین مجموعه موزه های ایران است.
مجموعه كاخ های سعدآباد عبارتند از كاخ شهوند (كاخ موزه سبز فعلی)، كاخ سفید (كاخ موزه ملت)، كاخ اختصاصی (موزه تاریخ طبیعی پیشین كه در اكنون در اختیار نهاد ریاست جمهوری است)، دفتر وزیر دربار شاهنشاهی یا كاخ سیاه (موزه هنرهای زیبا)، كاخ شمس پهلوی (موزه مردم شناسی)، كاخ اشرف پهلوی (موزه ظروف پیشین)، كاخ ملكه مادر (ساختمان جمهور)، كاخ احمدرضا (در اختیار نهاد ریاست جمهوری)، كاخ بهمن پهلوی پسر غلامرضا پهلوی (مركز آموزش)، كاخ شهرام پسر اشرف پهلوی (موزه نظامی)، كاخ فریده دیبا (در اختیار نهاد ریاست جمهوری)، ساختمان محل سكونت عصمت دولتشاهی همسر رضاشاه پهلوی (موزه فرشچیان) كاخ های قدیم و جدید رضا پهلوی (موزه بهزاد و دفینه)، كاخ فرحناز و علیرضا فرزندان محمدرضا شاه پهلوی (موزه خط و كتابت میرعماد)، كاخ لیلا دختر محمدرضا شاه (موزه آبكار) و دفتر رییس تشریفات كاخ (موزه آب).
علاوه بر كاخ های یادشده و چندین ساختمان قدیمی دیگر، تاسیسات و امكانات دیگری همچون سالن های مرغداری و گاوداری، گلخانه ها، استخرها، چشمه سارها، زمین های تنیس و سالن بولینگ، سینما و آمفی تئاتر روباز در این مجموعه وجود دارد. این مجموعه همچنین دارای دوازده قنات كه هریك دارای عنوانی خاص است و هشت ورودیه برای عبور و مرور شاه و دربار در این مجموعه تعبیه شده بود.
تاریخچه مجموعه تاریخی سعدآباد
مجموعه سعدآباد، چهار دوره تاریخی قاجاریه، پهلوی اول و پهلوی دوم و پس از انقلاب ایران را سپری كرده است. سعدآباد در دوره قاجار بنا شد و سكونتگاه تابستانی و ییلاقی شاهان این سلسله بود. پس از كودتای 1299 و تصرف آن توسط خاندان پهلوی، بناها و عمارت های متعددی در آن ساخته شد كه بالغ بر 18 كاخ در ابعاد مختلف می شوند. هریك از بناها محل سكونت یكی از افراد دودمان پهلوی بوده است. محمدرضا پهلوی نیز در دهه 1350 در این مكان سكنی گزید. قدیمی ترین كاخ این مجموعه، كوشك احمدشاهی بود كه در دوران اوایل سلطنت او، ساخت آن به پایان رسید. جدیدترین كاخ این مجموعه نیز كاخ لیلا پهلوی است كه متعلق به كوچكترین دختر محمدرضا پهلوی بوده است.
آشنایی با بخش های مختلف مجموعه سعدآباد
كاخ بهمن
درباره مجموعه فرهنگی تاریخی سعدآباد-DlnhWTDuRl

این كاخ از بناهای دوران پهلوی دوم، از جمله زیباترین ساختمان های مجموعه كه منزل مسكونی بهمن، پسر غلامرضا پهلوی بوده است. این ساختمان، مجاور موزه مردم شناسی و در كنار درب شمالی دربند قرار دارد. كاخ بهمن از سال 1382 به بعد، به دفتر یونسكو در ایران اختصاص یافت و دورانی، مركز آموزشی مجموعه سعدآباد بوده است. در حال حاضر این ساختمان به دفتر مدیریت موزه تغییر كاربری داده است.
كاخ اختصاصی
كاخ اختصاصی سعدآباد در سمت غرب موزه هنرهای زیبا قرار دارد. این كاخ در سال های اولیه بعد از انقلاب ایران، به عنوان موزه تاریخ طبیعی استفاده می شده و در حال حاضر، در اختیار نهاد ریاست جمهوری بوده و غیرقابل بازدید است.
ساختمان جمهور (كاخ ملكه مادر)
این كاخ در دوران پهلوی، محل آخرین سال های زندگی رضا شاه، قبل از تبعید به جزیره موریس و محل زندگی مادر شاه (تاج الملوك) تا دوران انقلاب ایران، بوده است. این كاخ در اختیار نهاد ریاست جمهوری ایران و مخصوص اقامت میهمانان ویژه دولت ایران است و به این جهت به ساختمان جمهور نامیده می شود. كاخ ملكه مادر در حال حاضر غیرقابل بازدید است.
كاخ سبز
پس از گذر از جاده ای زیبا به قدیمی ترین كاخ سعدآباد یعنی كاخ سبز (شهوند) با زیر بنای 1203 متر مربع محل زندگی رضا شاه كه یكی از زیباترین كاخ های سلطنتی موجود در ایران است و در نقطه ای مرتفع، در شمال غربی مجموعه سعدآباد قرار دارد، خواهید رسید. ساخت این بنای دو طبقه از سال 1301 شمسی شروع و در سال 1307 به پایان رسید. نقشه این كاخ بوسیله استاد «جعفر كاشانی» طراحی شد و در تزیین آن از همه هنرمندان و استادان ایرانی بهره گرفته شده است. فرش هایی كه در اتاق ها پهن است نمونه ای از ابتكار و ظرافت هنرمندان ایرانی است.
پس از گذر از پله های ورودی و رد شدن از چهار ستون «عاج فیل»، «تالار آینه» اثر استاد «جعفر خان معمار» نگاه هر بیننده را به خود جلب می كند و ناخواسته به سمت خود می كشاند. تمامی آینه های این تالار، با گل هایی از گچ تزیین شده و با قالی 70 متری و زیبای مشهد كه اثر «عبدالمحمد عمواغلی» است، فرش شده است. در این تالار، یك دست مبل كوبلن دوز كار دست، مربوط به دوره ی قاجار قرار دارد. میز وسط تالار كار كشور فرانسه و متعلق به قرن 18 میلادی است. پرده ای نقره فام به چوب پرده یی منبت كاری شده كه پنجره ی تالار را مزین می كند از شاخصه های هنری این بخش است.
از ویژگی های این تالار همخوانی نقش وسط فرش با طرح سقف است كه با ابریشم خاص و ریز بافت، به مدت هفت سال (سال های 1301 تا 1307 خورشیدی) توسط هنرمندان مشهد بافته شد. از دیگر وسایل با ارزش این كاخ می توان به مجسمه ها و مبل های دوره «لویی شانزدهم» پادشاه فرانسه و نیز دو میز كنسول مربوط به دوره «ناپلئون بناپارت» اشاره كرد. طرف راست سالن آینه كاری دو اتاق وجود دارد كه یكی از آن ها اتاق كار رضا شاه است. دیوار این اتاق به ارتفاع یك متر به هنر خاتم كاری مزین شده كه از جمله زیباترین خاتم كاری های جهان محسوب می شود. بالای این خاتم كاری چند قطعه نقاشی با رنگ و روغن نظیر نقاشی های كاخ های اصفهان كشیده شده است.
اتاق دیگر طرف راست اتاق انتظار است كه در زمان پهلوی دوم مبله شد و شمعدان های طلا، مجسمه های اهدایی از سایر كشورها و پرده آویخته با ریشه هایی از نقره بر زیبایی آن افزوده است. طرف چپ سالن نیز اتاق خواب رضا شاه با آینه كاری در منتهای ظرافت قرار دارد كه بنا به گفته راهنما، در زمان رضا شاه هیچ تخت و مبلمانی در آن وجود نداشته است چرا كه وی خوردن و خوابیدن بر روی زمین را شعار خود قرار داده بود. اما در زمان پهلوی دوم در سال 1350، سرویس خواب به این اتاق اضافه شد.
از شاخصه های تاریخی این كاخ، امضای پیمان سعدآباد در سال 1316 میان ایران، تركیه، عراق و افغانستان است.
كاخ موزه سفید (كاخ ملت)
در میان چنارها سفیدی ساختمان كاخ توجه تان را جلب می كند. كاخ سفید را رضا شاه برای ایام تابستان جهت پذیرایی از میهمانان رسمی خود ساخت و در زمان پهلوی دوم هم میزبان میهمانان ویژه ای از جمله «جیمی كارتر» رییس جمهور وقت آمریكا و «چارلز دوگل» رییس جمهوری وقت فرانسه بود.
این كاخ، بزرگترین كاخ موجود در مجموعه كاخ سعدآباد است كه به علت رنگ سفید نمای آن، به كاخ سفید شهرت یافته است. این بنا، علاوه بر آنكه اختصاص به امور اداری و تشریفاتی دوران پهلوی دارد، اقامتگاه تابستانی شاه و همسرش فرح به حساب می آمد. كاخ سفید شامل 54 واحد مختلف از جمله 10 تالار تشریفاتی است كه وسیع ترین آن تالار كاخ نام دارد. بنای كاخ به دستور رضاشاه در سال 1310 خورشیدی آغاز گردید و در سال 1315 خورشیدی به پایان رسید. نقشه كاخ، اثر مشترك مهندس خرسندی و مهندس بوریس روسی است. گچبری های زیبا و ظریف درون كاخ نیز كار استادانی چون غلامرضا پهلوان، عبدالكریم شیخان، حسین كاشی و رضا ملائكه است. سنگ های مرمر سرسراها از معادن شهرهای یزد و تربت حیدریه تهیه شده و سنگ فرش كف ها، توسط استاد لرزاده انجام شده است. نمای بیرونی كاخ، به سبك ایرانی رومی است كه چهار ستون اصلی بزرگ در چهارسوی سرسرا و چهار نورگیر در اطراف سقف مركزی دارد. پرده های بزرگ نقاشی رنگ روغن، با موضوع داستان های شاهنامه كه در اطراف نورگیر سرسرای طبقه اول است را استاد حسین بهزاد و شاگردانش در سال 1320 خورشیدی به پایان رساندند. تالارهای بزرگ تشریفاتی كاخ به سبك اشرافی فرانسه تزئین گردیده است.
از با ارزش ترین آثار این گنجینه، فرش های نفیسی است كه نهایت ذوق و هنر بافندگان هنرمندان ایرانی را نشان می دهد. بزرگترین فرش این كاخ 145 متر مربع و دارای 140 رج بوده كه با نقش مایه شمسه و قندیل، زینت بخش سفره خانه است. در سرسرای طبقه همكف مجموعه ای از سفالینه های ایران از هزاره چهارم پیش از میلاد تا سده هفتم هجری و همچنین كریستال هایی از دوره قاجار نگهداری می شود. پوشش دیوار تالارها از پارچه های نفیس ابریشم، اطلس و تافته است. لوسترهای ساخت ایتالیا، فرانسه و چك اسلواكی، روشنایی بخش تالارهای وسیع این كاخ است كه بزرگترین آن 108 شاخه دارد. سه چلچراغی كه تالار سفره خانه طبقه اول را روشن می كند و همچنین میز تحریر موجود در این سفره خانه، متعلق به ماری آنتوانت، ملكه فرانسه است. كاخ سفید در زمینی به مساحت 2164 متر مربع در دو طبقه و در زیربنایی در حدود 5000 متر مربع ساخته شده است.
موزه استاد بهزاد (كاخ كرباس، كاخ ولیعهدی)
موزه مینیاتور استاد حسین بهزاد در بخش مركزی مجموعه سعدآباد قرار دارد. ساختمان این موزه متعلق به اواخر دوران قاجار و اوایل دوران پهلوی است. در دوران پهلوی این موزه به كاخ كرباس معروف بوده كه به عنوان استراحتگاه و محل كار رضا شاه استفاده می شده و در دوران شاه به عنوان كاخ ولیعهدی مورد استفاده رضا پهلوی در دوران كودكی و نوجوانی او بوده است. این موزه پس از بازسازی و مرمت، در سال 1373 خورشیدی و به مناسبت صدمین سالگرد تولد استاد بهزاد، افتتاح گردید. كاخ كرباس دارای 5 سالن دارد و از زیر زمین این موزه، به عنوان نمایشگاه و محل آموزش استفاده می گردد. آثار این هنرمند ارزنده تاریخ ایران در این موزه به نمایش گذاشته شده است.
موزه چهره های ماندگار (كاخ ملكه توران امیر سلیمانی، همسر رضا شاه پهلوی)
عمارت چهره های ماندگار از جمله بناهای دوره قاجاری در مجموعه سعد آباد است كه رضا شاه بعد از استقرار در تپه علیخان و پس از ساختن كاخ سبز آن را آراسته به مجموعه سلطنتی نمود. این عمارت و ساختمان جنوبی آن كه اكنون موزه استاد فرشچیان را در خود جای داده مجموعه دو عمارت اندرونی و بیرونی یك باغ بوده اند. عمارت بیرونی (موزه استاد فرشچیان) مشتمل بر یك ساختمان ییلاقی است و از سه سو به ایوان های سر پوشیده منتهی می شود و در قسمت جنوبی قرار دارد و عمارت اندرونی (موزه چهره های ماندگار) در قسمت شمالی قرار گرفته و از دو سوی شمال و غرب به ایوان های ستون دار منتهی می گردد. از جهت ظرافت های معماری عمارت بیرونی دارای نفاست بیشتری است و عمارت اندرونی ساده تر به نظر می رسد. این دو عمارت پس از تملك توسط رضا شاه به عنوان كاخ اختصاصی ملكه توران امیر سلیمانی (همسر سوم رضا شاه و مادر غلامرضا پهلوی) اختصاص یافت. عمارت بیرونی، محل سكونت ملكه بوده و در عمارت اندرونی خدمه ایشان مستقر بودند. سپس تا قبل از پیروزی انقلاب ایران كاخ ها به نظامیان نزدیك محمدرضا پهلوی كه در سعدآباد ساكن بودند اختصاص یافت. در محوطه این موزه تصویر و زندگی نامه كوتاهی از چهره های ماندگار ایران در رشته های مختلف به همراه چند تندیس از دانشمندان ایرانی قرار دارد. این موزه در اكثر روزهای سال تعطیل است.
موزه نگارستان (كاخ فرح پهلوی)
این موزه در شمالی ترین نقطه مجموعه سعدآباد قرار گرفته و دارای معماری منحصر به فرد و زیبایی است. موزه نگارستان با هدف برگزاری نمایشگاه های دوره ای مجموعه در تاریخ 12 اسفند سال 1385 خورشیدی با عنوان نمایشگاه پوشاك سنتی و طراحی لباس افتتاح گردید و از آن تاریخ تاكنون میزبان نمایشگاه های متعددی بوده است. از مهمترین نمایشگاه های برگزار شده در موزه نگارستان می توان به نمایشگاه نقاشی رنگ روغن روی بوم رضا صمدی، نمایشگاه نقاشی رنگ روغن روی بوم و اكرلیك مینا قویدل و نادر یاسمی (فرزند علی اكبریاسمی، از شاگردان برجسته كمال الملك)، آثار نگار گری استاد مصطفی بسیمی، آثار نقاشی رنگ روغن روی بوم طاهره چیذری و آثار نقاشی هنرمند معاصر خلیل طوبی حمیدی اشاره كرد.
موزه هنرهای زیبا (كاخ سیاه، دفتر وزیر دربار شاهنشاهی)
یكی از بناهای باشكوه مجموعه سعدآباد، ساختمانی است كه از سال 1346 تا 1357 محل استقرار وزارت دربار بوده و از سال 1361 به عنوان موزه هنرهای زیبا، مورد بهره برداری قرار گرفته است. موزه هنرهای زیبا كه هر روزه نظر بسیاری از هنردوستان را به خود جلب می كند، در جنوبی ترین نقطه مجموعه سعدآباد واقع شده و دارای سه طبقه با 3600 متر مربع زیر بناست. ساختمان این عمارت مربوط به دوران رضا شاه است و از آنجا كه در بنای آن از سنگ های مرمر سیاه رنگ استخراج شده از معدن ولی آباد چالوس به كار رفته است، به كاخ اسود (یا كاخ سیاه) معروف شده است.
موزه هنر ملل (گلخانه كاخ سفید)
موزه هنر ملل كه بخشی از مجموعه فرهنگی كاخ موزه ملت است در گذشته موزه هنری فرح پهلوی بوده كه مورد استفاده او و اطرافیانش قرار می گرفت. مجموعه آثار این موزه از سراسر جهان خریداری شده و یا اهدایی است. این آثار شامل تمدن های پیش ازاسلام، دوره اسلامی، هنر آفریقای سیاه، هند، خاوردور، مایاها و آثار هنر معاصر ایران و جهان است.
از دیگر ساختمان های مجموعه سعدآباد می توان به موزه آلبوم های سلطنتی و اسناد سعدآباد، موزه ظروف سلطنتی، موزه مردم شناسی (كاخ شمس پهلوی)، موزه مینیاتور استاد آبكار (كاخ لیلا پهلوی)، موزه فرشچیان (كاخ ملكه عصمت دولتشاهی، همسر رضا شاه پهلوی)، موزه نظامی (كاخ شهرام)، موزه آب (دفتر رئیس تشریفات كاخ، دفتر مسئول حفاظت ارتش)، موزه خط و كتابت میرعماد، باغ موزه، موزه آشپزخانه سلطنتی، موزه اتومبیل های سلطنتی، موزه سلاح های دربار، موزه برادران امیدوار اشاره كرد.
امكانات و مراكزی كه در مجموعه سعدآباد دایر هستند
ایستگاه رادیو، رستوران، كافی شاپ، سالن سینمای كاخ موزه ملت، گلخانه ها كه شامل گلخانه موز، گلخانه استرلتزیا، گلخانه میخك، گلخانه بنفشه آفریقایی، گلخانه گلاله، گلخانه ماهونیا، گلخانه باغ ایرانی، سالن های ورزشی، فروشگاه، قنات ها، كارگاه مرمت، كتابخانه، مركز موسیقی، مركز هنرهای تجسمی و ....

ایران اتاق