روستای اشتبین؛ ماسوله آذربایجان

اشتبین دارای سابقه تاریخی كهنی است و وجود گویش تاتی در روستاهای اقمار این آبادی (كرینگان و مردانقم) حاكی از پیشینه درخشان تاریخی آن میباشد. روستای پلكانی اشتبین كه مربوط به دوره صفوی می‌باشد. طبیعت زیبا و سبز این روستا بهشت را به تصویر می‌كشد.خانه‌های روستای اشتبین نیز معماری بسیار زیبایی دارد. در حال حاضر چند كتیبه به خط ثلث مربوط به زمان شاه طهماسب و شاه عباس صفوی در این آبادی وجود دارد، و نیز گورستان قدیمی آن، كتیبه هایی باقی مانده است.همچنین در بین دیگر آثار تاریخی موجود در این روستا می‌توان به تعدادی از سنگ درب خانه‌های روستایی اشاره كرد كه یكی از آن‌ها را مربوط به دوران سلطنت سلطان محمد خدابنده دانسته اند.این روستا یكی از معدود روستاهای استان آذربایجان شرقی است كه ده‌ها كتاب و آثار تاریخی از جمله كتاب تاریخ نادری در بین مردم روستا نگه داری می‌شود. نكته جالب این است كه مردم این روستا نسبت به حفظ آثار هنرمندان خود در روستا حساسیت خاصی دارند و سعی می‌كنند كه این آثار را خودشان نگه داری كنند.

علت نام‌گذاری روستا

برخی كارشناسان بر این عقیده‌اند از آنجا كه روستای اشتبین از سه آبادی هراس، سیاوشان و جعفرآباد تشكیل شده، «اشتبین» از تركیب دو كلمه‌ «اوش» در زبان تركی به معنی «سه» و كلمه‌ «تبین» در زبان تركی تاتی به معنی «طایفه» تشكیل شده است.

همچنین اغلب مردم محلی روستا می‌گویند كه روستا میان سه كوه بلند قرار دارد و نام روستا از تركیب دو كلمه‌ «اوش» به معنی «سه» و «بیین» به معنی «میان» گرفته شده است.

ویژگی معماری روستا

روستای اشتبین در منطقه‌ای كوهستانی واقع شده است و به‌دلیل شیب تند كوه، معماری منحصربه‌فردی دارد. خانه‌های آن به‌صورت پلكانی بنا شده، به‌طوری كه سقف هر خانه، حیاط خانه‌ دیگر است. این امر و عوامل دیگری مانند بستر سنگی و شرایط اقلیمی خاص روستا باعث شده‌اند كه این محل بافت مسكونی متمركزی داشته باشد و امكان توسعه فقط از محدوده‌ شمالی آن میسر باشد. كوچه‌های تنگ این روستا با پله‌های زیادی به یكدیگر راه دارند. خانه‌های قدیمی اشتبین به سبك معماری دوره‌ صفویه و قاجاریه ساخته شده‌اند. الگوی داخلی و خارجی خانه‌ها بنا بر اقتصاد و معیشت روستا بنا شده است و هركدام از خانه‌ها دارای اتاق نشیمن، آشپزخانه، اتاق‌ خواب، انبار علوفه، آغل و كارگاه ابریشم‌بافی هستند. جهت ساخت خانه‌ها نیز برای محفوظ ماندن از سرما به‌سمت شرقی-غربی است.

ویژگی دیگر معماری این روستا، استفاده از بالكن است كه مردم محلی به آن «آرتیرما» می‌گویند؛ فضایی كه از ساختمان بیرون آمده است و روی معابر قرار دارد. آرتیرما در تابستان جلوی تابش زیاد آفتاب به درون اتاق را می‌گیرد و به‌عنوان فضای بادگیر و خنك محسوب می‌شود.

دیگر ویژگی خاص معماری این روستا فضایی به نام «بنه‌گاه» یا «بناگاه» است كه طبق اظهارات مردم محلی به‌دلایل امنیتی شكل گرفته است. این قسمت از بنا هیچ روزنه‌ای به خارج ندارد و تنها نورگیر آن، قسمت انتهایی سقف است. ارتفاع آن تقریبا به‌اندازه دو طبقه ساختمان است و سقف چوبی و هرمی آن را چهار ستون چوبی نگه می‌دارند كه معمولا سرستون‌های آن حكاكی شده‌اند. زیر این سقف اغلب تنوری برای پخت نان وجود دارد.

اكثر بناهای روستا دارای نرده‌های زیبا، ستون‌های نقش‌دار و ارسی هستند و این تزیینات زیبا نشان‌دهنده‌ هنر و تمدن اهالی این روستا است.

محصولات روستا

تولید ابریشم نیز در اشتبین سابقه طولانی دارد و كارگاههای تولید ابریشم زیادی در این منطقه وجود دارند. میوه‌های باغی و محصولات جالیز اشتبین بسیار مرغوب است. انار، انجیر، گردو، گلابی، آلبالو، زردآلو، انگور، سماق، زغال اخته، ازگیل، انگور و توت به فراوانی از باغ‌ها به دست می‌آید. به علت نبودن سردخانه و عدم امكان دسترسی آسان به شهر بسیاری از این میوه‌ها از بین می‌رود. گردوی اشتبین خوب و خوش خوراك است و خیلی چرب‌ تر از انواع دیگر گردوهایی كه در منطقه پیدا می‌شوند. همچنین انار این منطقه به دلایل ژنتیكی بسیار مرغوب است، بدون هیچ گونه كودی به عمل می‌آید و دو نوع مختلف دارد، سفید و قرمز. انار، رب انار و لواشك انار اشتبین به قدری خوشمزه هستند كه اگر كمی از ان را امتحان كنید، محال است از خیر خریدنش بگذرید. لواشك‌های خانگی را زنان روستا با دقت و وسواس زیاد درست می‌كنند. انجیرهای باغات هم بعد از فصل چیدن به انجیر خشك و نوعی شیرینی به نام میان پر تبدیل می‌شوند. میان پر یكی از ملزومات سفره شب یلدا و چهارشنبه سوری در آذربایجان است.
همچنین عسل اشتبین با كیفیتی بی‌مثال خرید منحصر به فرد شما از اشتبین خواهد بود. با كمی پرس و جو شاید بتوانید عسل سیاه كوهستان را هم پیدا كنید. بهترین زمان بازدید از روستای اشتبین:

مناسب‌ترین زمان سفر به روستا

بهار و تابستان

ویژگی آب و هوایی 

اكثر ارتفاعات و اراضی اشتبین را مراتع و جنگلها فرا گرفته است. آب و هوای اشتبین تابع آب و هوای منطقه ارسباران است. در مناطق جنوبی كوهستانی هوا سرد و در حوالی دره ارس گرم و معتدل و مطبوع است. زمستانهای اشتبین در مناطق كوهستانی بسیار سرد و برفگیر می‌باشد و از نظر تقسیمات آب و هوایی جزء مناطق با اقلیم سرد و دارای زمستانهای طولانی می‌باشد.

نحوه دسترسی

در كنار رود ارس و نوار مرزی ایران و شوروی قرار گرفته است.مسافران پس از گذر از جلفا، روستای سیه رود، نوردوز (مرز ایران و ارمنستان) روستای دوزال، كردشت از سه راهی هراس به روستای زیبای اشتبین وارد می‌شوند.
فاصله روستا از جاده اصلی و مرزی سیه رود-خداآفرین حدود ۷ كیلومتر است. روستای اشتبین از یك سو كاملا به دیواره كوه تكیه كرده است و تنها راه ارتباطی آن با اطراف، جاده ایست كه از سمت مرز نوردوز و كردشت به طرف روستا می‌آید.  رود ارس از فاصله ۱۴ كیلومتری شمال این آبادی میگذرد. فاصله اشتبین تا بخش ورزقان ۵۰ كیلومتر و تا اهر ۲۲۵ كیلومتر است.

نكات لازم برای بازدید

• بهترین زمان بازدید از روستای اشتبین را می‌توان فصل تابستان دانست كه آب و هوای فوق‌العاده‌ای پیدا می‌كند.
• در سفر به روستای اشتبین، حتما سوغاتی‌های مردم بومی را خریداری كنید تا به این طریق به اقتصاد محلی كمك كنید.
• در روستای اشتبین به فرهنگ مردم بومی احترام بگذارید.