یكی از پل های منحصر به فرد ایرانی كه روزگاری به دلیل قرار گرفتن در مسیر بین المللی و جهانی جاده ابریشم (شاهراه بزرگ خراسان) از بناهای كلیدی در تبادلات تجاری و فرهنگی برای اتصال شرق به غرب جهان قلمداد می شده، پل تاریخی پلدختر در بیست كیلومتری جنوب شرقی شهرستان میانه در استان آذربایجان شرقی است. این بنا به احتمال قوی در دوره صفویه ساخته شده است.
لازم به توضیح است علاوه بر پل مذكور، در نقاط مختلف ایران پل های متعددی با عنوان پلدختر معروف هستند كه گروهی از باستان شناسان این وجه تسمیه را بر گرفته از الهه آناهیتا، فرشته آب در ایران باستان می‌دانند و حتی معتقدند در گذشته تندیسی از این ایزد بانو در طرفی از پل ها قرار داده می شد تا به یمن قداست این الهه، آب رودخانه طغیان نكند و سبب انهدام پل نگردد.
پل دختر در بین راه میانه به زنجان و بر سر رودخانه قزل اوزن در شرق كوه قافلانكوه واقع شده است. این پل دارای سه چشمه بزرگی است كه چشمه وسطی هم بلند تر و هم عریض تر است و به این علت از وسط پل بطرفین دارای شیب است. آب برهای طرفین چشمه بزرگ از سنگ و بصورت مثلثی است. دهلیزها و كنودهایی در اطراف چشمه بزرگ به چشم می‌خورد كه بوسیله دو نیم ستون چند ضلعی به استقامت پل می افزاید.
از تاریخ ساختمان پل اطلاعات درستی در دسترس نیست. عده ای از باستان شناسان تاریخ پایه های آن را به عهد ساسانی نسبت می دهند ولی با توجه به شیوه معماری تاریخ ساخت آن را قرن هشتم هجری تخمین میزنند.
با توجه به نوشته های باستان شناسان و سیاحان و سیاستمداران و بویژه دكتر فوریه و ((جملی كارری)) كه جملی با صراحت در حین عبور از پل در زمان سلطنت شاه سلیمان صفوی می نویسد، این پل به تازگی بنا گردیده و دكتر فوریه با یقین ضمن اشاره به كتیبه آن، تاریخ پل را زمان شاه صفوی به سال ۱۴۰۲ هجری می نویسد و باعث شده عده ای نیز تاریخ بنای پل را عهد صفویان بدانند.
نظر برخی كارشناسان و سیاحان در مورد پل دختر میانه در زیر آورده شده است:
((جملی كارری)) كه در زمان سلطنت شاه سلیمان صفویبه ایران مسافرت كرده، ضمن عبور از قافلانكوه در سفرنامه ای چنین می نویسد: دامنه قافلانكوه بسیار طولانی و به تدریج به رودخانه قیزیل اوزن منتهی می شود كه روی آن پل سه چشمه و زیبایی بنا گردیده است.
دكتر فوریه طبیب مخصوص ناصرالدین شاه ضمن توضیح مطالبی درباره میانه در كتاب ((سه سال در دربار ایران)) درباره پل دختر چنین آورده است: پلی كه از روی آن گذشتیم عجیب است كه بسیار خوب مانده است. این پل خرپشته مانند، از آجرهای محكم ساخته شده و سه دهانه مختلف العرض دارد. دهانه وسطی بلندتر است و كتیبه آن این است ((در عهد شاه صفی به سال ۱۰۴۲ هجری در دو سال تمام شد)).
مادام دیولافوا، سیاح و باستانشناس فرانسوی كه از سال ۱۸۸۱ میلادی نقاط مختلف ایران را مورد بازدید قرار داده در سفرنامه خود در مورد پلدختر میانه چنین می‌نویسد: «این پل دارای طاق بزرگ هلالی شكل است به طول ۲۴ متر و در طرفین آن دو طاق مسطح دیگر دیده می‌شود كه هر یك ۱۷ متر طول دارد و آب از زیر آنها با عمق زیادی می‌گذرد. عبور از خود رودخانه در مدت شش ماه از سال امكان‌پذیر نیست. طاق بزرگ مركزی دارای كتیبه‌ای است با حروف طلایی كه روی زمینه آبی‌رنگ نوشته شده است. این كتیبه قشنگ با رنگ آجرهای كهنه پل هماهنگی دارد و به مجموع بنا كه میان دو كوه واقع شده عظمت مخصوص می‌دهد. نقشه این بنا بسیار منظم و با كمال مهارت ترسیم شده است. خلاصه آن‌كه در تمام اوضاع آن هوش خردمندانه و فكر استادانه‌ای دخالت داشته است. مهارت استاد و مهندس آن از اینجا معلوم می‌شود كه پایه‌ها را طوری ساخته‌اند كه بتواند سنگینی طاق را تحمل كند. این پایه‌ها به ریشه‌ای تكیه دارند كه بالای آن قوس مضاعفی است و می‌تواند در تمام نقاط در برابر سنگینی سقف مقاومت نماید و فشار مصالح همه‌جا متناسب باشد. كتیبه‌ای كه آن را زینت داده ممكن است تاریخ بنای پل را معین كند.»
پروفسور پوپ در مورد پل میانه گفته : «شاید زیبا ترین پل موجود در ایران همان باشد كه بر روی رودخانه قزل اوزن در جنوب میانه بسته اند . نسبت پل به بستر رودخانه چنان با شكوه است كه از نظر زیبایی منظره بدیع آن با معماری سنتی ایران برابری می كند .
فضای طاق‌ها از سطح معمول آب كمی بالاتر قرار دارد و اگر چه رفته رفته جمع و جورتر می شوند ولی روزنه های جبرانی برای موارد ضروری پیش بینی شده است. این ها با مساحت آجری در سطح پائین تری از سطح قوس قرار دارند. پایه های پل را با روكاری های زیبائی كه شباهت به سبك گوتیك دارد استحكام بخشیده اند گل بندیل ها بارها مرمت شده و شكافهای كهنه حاكی از این است كه پل بارها از زلزله صدمه دیده است.»
قارونیه مشاهدات خود را از پل دختر بدینگونه شرح می دهد: «این پل تمام از آجر و سنگ ساخته شده و طاقهای آنرا از داخل كنده اند این پل درنزدیكی كوه بلندی واقع شده است».
این پل بارها توسط افراد و شاهزاده‌های مختلف مورد مرمت قرار گرفته است. سنگ بنایی تاریخ مرمت پل را به وسیله شاه بیلم (باسو) به سال ۱۵۱۷ (۹۹۳ ) نشان می دهد. گویا نوشته دیگری تاریخ مرمت دوباره آن را به سال ۱۶۷۳ قید كرده اند. در اواخر قرن هیجدهم پل مذكور به وسیله آقامحمدخان قاجار تعمیر شده است. آخرین آن به سال ۱۳۱۳ توسط اداره كل باستان‌شناسی و اداره فرهنگ میانه واداره مرمت یافته است.
آخرین و اصلی ترین تخریب و شكست این پل در روز ۲۰ آذر ماه ۱۳۲۵ اتفاق افتاد. زمانی كه قوای دمكرات به سركردگی "سید جعفر پیشه وری " بر آذربایجان مسلط شده بود، هنگام عقب‌نشینی، چون بدست نیروی دولت مركزی گرفتار نشوند، اعضای فرقه بتوسط مین قسمت وسطی پل و چشمه بزرگ آن را فرو ریختندكه تا حال مرمت نشده باقی است. بهمین خاطر این پل در اصطلاح محلی "سنیق كورپی" یعنی پل شكسته نیز نامیده می شود.
این یادگار دیرین سرزمین ایران در كنار سایر بناهای تاریخی موجود در این شهرستان مانند قلعه دختر، قلعه نجفقلی‌خان، كاروانسرای جمال آباد و پل شهر چای، روزگاری طولانی شاهد آمد و شد كاروانیان، تجار و مسافران ایرانی و خارجی بسیاری بوده كه قرن‌ها مشغول نقل و انتقال فرهنگ و هنر در سایه‌سار داد و ستد به فلات ایران و سایر نواحی جهان بودند. به این طریق پل مزبور در امر بازبینی اعصار گذشته و احیای شاهراه ابریشم نقش شایان توجهی به عهده دارد و از این منظر دارای ارزش فراوانی است و باید با سیاست ها و راهكارهای ویژه‌ای برای حفظ و صیانت از آن كوشید.
نزدیكترین مكان تاریخی به پل دختر میانه:
قلعه دختر میانه نیز در چند كیلومتری پل و بر بالای كوه مشرف به پل دختر و پل راه آهن قرار دارد.