استان كهگیلویه و بویراحمد

موقعیت جغرافیایی و تقسیمات سیاسی استان
استان كهگیلویه و بویراحمد با ۲۶۴‚۱۶ كیلومترمربع وسعت در جنوب غربی ایران، بین ۳۰ درجه و ۹ دقیقه تا ۳۱ درجه و ۳۲ دقیقه عرض شمالی و ۴۹ درجه و ۵۷ دقیقه تا ۵۰ درجه و ۴۲ دقیقه طول شرقی واقع شده است.
این استان از شمال با استان چهار محال و بختیاری، از جنوب با استان‌های فارس و بوشهر، از شرق با استان‌های اصفهان و فارس و از غرب با استان خوزستان همسایه است. قلهٔ دنا با ارتفاع ۴۴۰۹ متر بلندترین استان و پست‌ترین ناحیهٔ آن لیشتر با ارتفاع ۵۰۰ متر از سطح دریا می‌باشد.
براساس تقسیمات كشوری سال ۱۳۷۵، استان كهگیلویه و بویر احمد دارای ۳ شهرستان، ۱۲ بخش، ۸ شهر، ۳۸ دهستان و ۲۰۲۶ آبادی دارای سكنه است. شهرستان‌های استان عبارتند از:‌ بویر احمد، كهگیلویه و گچساران. شهرهای تابعه شهرستان‌های استان نیز عبارتند از: یاسوج، سی‌سخت، كهگیلویه، دهدشت‌، چرام، لنده، دوگنبدان و باشت. استان كهگیلویه و بویراحمد از نظر جغرافیایی به دو ناحیه وسیع سردسیری (بویر احمد) و گرمسیری (كهگیلویه) تقسیم می‌شود.
جغرافیای طبیعی و اقلیم استان
استان كهگیلویه و بویر احمد سرزمینی كوهستانی و نسبتاً مرتفعی است كه كوه‌های زاگرس با رشته‌های موازی، ‌ سراسر شمال و شرق و كوه‌های سیاه و سفید، خومی خائیز و نیل جنوب شرقی آن را در بر گرفته‌اند. بلندترین نقطه استان قله دنا با ارتفاع ۴۴۰۹ متر و پست‌ترین ناحیه آن لیشتر به ارتفاع ۵۰۰ متر از سطح دریا می‌باشد. رودخانه‌های مارون، ‌ بشار، زهره، خرسان و نازمكان از این استان عبور می‌كنند و ارتفاعات آن، سرچشمه‌ تعدادی از رودخانه‌ها است. چهار پنجم مساحت منطقه از ارتفاعات و تپه ماهورها تشكیل شده است. در مناطق سردسیر، ارتفاعات بلندتر و تپه ماهورها بیشتر و در مناطق گرمسیر ارتفاعات كوتاه‌تر و تپه ماهورها نیز كمتر است. دشت‌ها نیز حدود یك پنجم از مساحت استان را تشكیل می‌دهند و معمولاً عمدهٔ‌ اراضی كشاورزی در دشت‌ها واقع شده است.
با توجه به شرایط جغرافیایی استان، هر چه در امتداد اصلی كوه‌های زاگرس از شمال شرقی به جنوب غربی نزدیكتر شویم، از ارتفاع كوه‌ها و مقدار بارندگی و رطوبت هوا به طور محسوسی كاسته می‌شود. این وضعیت طبیعی، مشخصات اقلیمی دوگانه‌ای را پدید آورده و استان را به دو ناحیهٔ سردسیری و گرمسیری تقسیم كرده است:
– ناحیه گرمسیری: این ناحیه در قسمت جنوب و غرب استان با وسعتی بیش از ۸۰۰۰ كیلومترمربع واقع شده و آب و هوایی گرم و نیمه خشك دارد. باران این منطقه از آبان ماه آغاز می‌شود و تا اردیبهشت ماه به تناوب ادامه می‌یابد. در مقایسه با ناحیهٔ سردسیر، میزان بارندگی در این قسمت نسبتاً كم است. همچنین در این مناطق یخبندان به ندرت اتفاق می‌افتد. این قسمت از استان كهگیلویه و بویراحمد درختان پسته كوهی فراوان دارد.
– ناحیه سردسیری‌: این ناحیه با وسعتی بیش از ۶۵۰۰ كیلومترمربع با ارتفاع متوسطی در حدود ۲۱۰۰ متر از سطح دریای آزاد، در شمال و شرق استان و در مجاورت استان‌های فارس، اصفهان و چهارمحال و بختیاری واقع شده است. دمای متوسط این ناحیه از ۳۶ درجهٔ سانتی‌گراد در گرم‌ترین ماه‌های سال تا ۱۰ درجه زیر صفر در فصل سرما متغیر است. بارش این ناحیه نیز معمولاً از آبان‌ ماه شروع و تا اردیبهشت ماه به تناوب ادامه می‌یابد و بیشتر بارش آن به صورت برف است. این قسمت از استان كه در واقع جنوبی‌ترین بخش زاگرس مرطوب است با جنگل‌های وسیع و زیبای بلوط پوشیده شده و سرچشمهٔ رودهای بزرگ و پرآبی مانند كارون و مارون است. فصل یخبندان منطقه در بعضی از نقاط شهریور آغاز شده و تا اواخر اسفندماه ادامه می‌یابد.
براساس داده‌های ایستگاه هواشناسی استان كهگیلویه و بویراحمد در سال ۱۳۷۵، اوضاع جوی شهر یاسوج به شرح زیر بوده است: حداكثر مطلق درجه حرارت در ماه‌های تیر، شهریور و مرداد به ترتیب ۳۵/۲، ۳۵/۴، ۳۶/۴ درجهٔ سانتی‌‌گراد و حداقل مطلق درجهٔ حرارت در ماه‌های آذر، دی، بهمن و اسفند به ترتیب ۱/۴-، ۵/۶-، ۷/۴- و ۴/۰- درجه سانتی‌گراد.
حداكثر مطلق رطوبت نسبی در ماه‌های فروردین، آذر و بهمن ۱۰۰ درصد و حداقل مطلق رطوبت نسبی در ماه‌های مرداد و شهریور ۵۷ و ۶۳ درصد، حداكثر میزان بارندگی در فروردین ماه ۲۰۳/۶ میلی‌متر و حداقل میزان بارندگی در ماه‌های مرداد، ‌ شهریور و آبان به ترتیب ۰/۳، ۰/۱ و ۰/۴ میلی‌متر گزارش شده است. تعداد روزهای یخبندان در شهر یاسوج ۴۵ روز است كه بیشترین تعداد آن به ماه‌‌های بهمن و دی تعلق دارد. در این استان بادهایی با جهات مختلف می‌وزند و مهم‌ترین آنها عبارتند از:
– بادهای موسمی : این بادهای نسبتاً شدید به نام باد شمال و باد جنوب معروف هستند. باد شمال بادی است كه از طرف شمال غربی از دریای مدیترانه و گاهی از اقیانوس اطلس به داخل منطقه نفوذ می‌‌كند. وزش این باد در جهت عبور ابرهای باران‌زایی است كه از استان لرستان وارد منطقه می‌شوند و در زمستان سبب بارش می‌گردند. باد جنوب نیز یكی دیگر از بادهای موسمی است كه از سمت جنوب و جنوب غربی به ویژه در اواخر بهار و تابستان به داخل منطقه نفوذ می‌كند. این باد گرمی و خشكی بیش از حدی همراه دارد و اغلب موجب آسیب‌های فراوانی به مزارع و محصولات كشاورزی منطقه می‌شود.
– بادهای محلی‌ : علاوه بر بادهای موسمی شمال و جنوب كه در تمام منطقه می‌وزند، ‌ بادهای دیگری نیز در نواحی مختلف نسبتاً محدود و كم وسعت استان می‌وزند كه به بادهای محلی شهرت دارند. مهم‌ترین بادهای محلی عبارتند از:
۱. باد آشوب – در سر رود بویراحمد علیا می‌وزد، به طوری كه تمام خار و خاشاك و علف‌های خشك منطقه را جمع نموده و با خود می‌برد. در گرمسیر بویراحمد سفلی نیز این باد می‌وزد، ولی جهت معینی ندارد.
۲. باد زیر روز – در هنگام غروب از طرف مغرب در ناحیهٔ بهمئی احمدی می‌وزد.
۳. كوه باد – از سمت شمال غربی منطقهٔ بهمئی احمدی می‌وزد و دنبالهٔ همان باد است.
۴. باد حیران – در بویراحمد گرمسیر از سمت شرق می‌وزد.
۵. باد چوغان – سخت‌ترین باد محلی منطقه است و معمولاً در سقاوه بویراحمد سفلی می‌وزد. این باد، زمستان‌ها از سمت شمال می‌وزد و گاهی ممكن است وزش آن تا هفت شبانه روز با شدت زیاد ادامه یابد.
جغرافیای تاریخی استان
استان كهگیلویه و بویراحمد در گذشته‌ای نه چندان دور جزء یكی از بلوك‌های مملكت فارس بوده كه شامل دو قسمت شمال شرقی كه آن را سردسیر و كوهستانی و پشت كوه و قسمت جنوبی و غرب كه آن را نره كوه و بهبهان می‌نامیدند. تا دوم تیرماه ۱۳۴۲ شمسی، قسمتی از استان فعلی كهگیلویه و بویراحمد جزء استان خوزستان و قسمتی نیز جزء ‌استان فارس بود.
پانزدهم آبان‌ ماه ۱۳۳۸، قسمت گرمسیر بهبهان به شهرستان كهگیلویه با مركزیت دهدشت تبدیل شد. این شهرستان كماكان جزء استان خوزستان و بقیه منطقه جزء استان فارس بود. به دنبال شورش ایل بویراحمد در ۲۲ تیر ماه ۱۳۴۲، ‌ منطقه كهگیلویه و بویراحمد طبق تصویب نامه مجلس شورای ملی وقت، از استان‌‌های فارس و خوزستان جدا شد و به یك فرمانداری كل تبدیل شد و یاسوج كه تا آن زمان خالی از سكنه بود، ‌ به عنوان مركز آن تعیین گردید. در اسفندماه ۱۳۵۲ شمسی فرمانداری كل كهگیلویه و بویراحمد به استان تبدیل شد.
به استناد كتاب «ممسنی در گذرگاه تاریخ» مردم لرستان، ‌ كهگیلویه و بویراحمد، ‌ ممسنی و حتی دشستان بوشهر از یك نژاد هستند و با یك زبان صحبت می‌كنند و آداب و رسوم و فرهنگ مشابهی دارند.
جمعیت و نیروی انسانی
براساس نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسكن سال ۱۳۷۵، جمعیت استان ۳۵۶‚۵۴۴ نفر بوده است كه از این تعداد ۳۹/۲۳ درصد در نقاط شهری و ۶۰/۲۰ درصد در نقاط روستایی سكونت داشته و بقیه غیرساكن بوده‌اند.
از تعداد ۳۵۶‚۵۴۴ نفر جمعیت استان، ۸۲۸‚۲۷۵ نفر مرد و ۵۲۸‚۲۶۸ نفر زن بوده‌اند. نسبت جنسی جمعیت استان برابر ۱۰۳ می‌باشد. به عبارت دیگر، در مقابل هر ۱۰۰ نفر زن، ۱۰۳ نفر مرد وجود داشته است. از جمعیت این استان ۴۷/۱۳ درصد در گروه سنی كمتر از ۱۵ سال، ۴۹/۶۷ درصد در گروه سنی ۶۴-۱۵ سال و ۳/۲۰ درصد در گروه سنی ۶۵ سال و بیشتر قرار داشته‌اند و سن بقیه افراد نامشخص بوده است.
در سال مذكور، از جمعیت استان ۹۹/۸۴ درصد را مسلمانان تشكیل می‌داده‌اند. این نسبت در نقاط شهری ۹۹/۸۵ درصد و در نقاط روستایی ۹۹/۸۴ درصد بوده است.
در فاصلهٔ سال‌های ۱۳۶۵ تا ۱۳۷۵ تعداد ۰۴۷‚۸۶ نفر به استان وارد و یا در داخل آن جابه‌جا شده‌اند. محل اقامت قبلی ۲۲/۹۳ درصد مهاجران سایر استان‌ها، ۹/۴۴ درصد در شهرستان‌های دیگر همین استان و ۶۷/۰۴ درصد در شهرستان محل سرشماری و محل اقامت بقیه افراد، خارج از كشور و یا اظهار نشده بوده است. مقایسهٔ محل اقامت قبلی مهاجران با محلی كه در آن سرشماری شده‌اند نشان می‌دهد، ۴۲/۵۶ درصد از روستا به شهر، ۲۵/۶۴ درصد از شهر به شهر، ۲۲/۶۴ درصد از روستا به روستا و ۸/۵۸ درصد از شهر به روستا در طی ۱۰ سال قبل از سرشماری آبان ۱۳۷۵ مهاجرت كرده‌اند.
در آبان‌ماه ۱۳۷۵، از ۴۲۵‚۴۵۴ نفر جمعیت ۶ سال و بیشتر استان، ۷۵/۵۲ درصد باسواد بوده‌اند. نسبت باسوادی در گروه سنی ۱۴-۶ سال ۹۳/۶۳ درصد و در گروه سنی ۱۵ سال و بیشتر ۶۵/۰۳ درصد بوده است. در بین افراد لازم‌التعلیم (۱۴-۶ سال)، نسبت باسوادی در نقاط شهری ۹۸/۲۶ درصد و در نقاط روستایی ۹۰/۷۴ درصد بوده است. در این استان، ‌ نسبت باسوادی در بین مردان ۸۲/۶۰ درصد و در بین زنان ۶۸/۳۰ درصد بوده است. این نسبت در نقاط شهری برای مردان و زنان به ترتیب ۹۲/۰۱ درصد و ۸۳/۱۹ درصد و در نقاط روستایی ۷۶/۲۸ درصد و ۵۸/۸۹ درصد بوده است.
در آبان ماه ۱۳۷۵ از جمعیت ۲۴-۶ سال استان كهگیلویه و بویر احمد ۷۰/۱۵ درصد در حال تحصیل بوده‌اند. این نسبت در نقاط شهری ۸۱/۸۷ درصد و در نقاط روستایی ۶۲/۶۳ درصد بوده است. در این استان ۹۱/۱۶ درصد از كودكان، ۸۵/۷۶ درصد از نوجوانان و ۴۱/۵۹ درصد از جوانان به تحصیل در مقاطع مختلف اشتغال داشته‌اند.
طبق سرشماری مذكور، در این استان، افراد شاغل و افراد بیكار (جویای كار) در مجموع، ۳۰/۶۰ درصد از جمعیت ۱۰ سال و بیشتر را تشكیل می‌داده‌اند. این نسبت در نقاط شهری، ‌ ۲۹/۸۷ درصد و در نقاط روستایی، ۳۱/۰۲ درصد بوده است. از جمعیت فعال این استان، ۸۸/۶۸ درصد را مردان و ۱۱/۳۲ درصد را زنان تشكیل می‌داده‌اند.
بیشترین میزان فعالیت، مربوط به گروه سنی ۵۹-۵۵ سال با ۵۴/۱۳ درصد و كمترین میزان آن مربوط به گروه سنی ۱۴-۱۰ سال با ۳/۵۶ درصد بوده است. بالاترین میزان فعالیت برای مردان مربوط به گروه سنی ۳۹-۳۵ سال با ۹۶/۸۴ درصد و برای زنان مربوط به گروه سنی ۲۴-۲۰ سال با ۱۲/۹۳ درصد بوده است.
در آبان‌ماه ۱۳۷۵، از شاغلان ۱۰ سال و بیشتر استان، ۲۸/۷۷ درصد در گروه كشاورزی، ۲۹/۳۶ درصد در گروه صنعت، ۴۰/۵۰ درصد در گروه خدمات و ۱/۳۷ درصد، اظهار نشده گزارش شده‌اند. این نسبت‌ها در نقاط شهری به ترتیب ۴/۱۹ درصد، ۲۸/۸۹ درصد، ۶۵/۴۵ درصد و ۱/۲۷ درصد و در نقاط روستایی ۴۴/۱۶ درصد، ۲۹/۹۹ درصد، ۲۴/۵۴ درصد و ۱/۳۰ درصد اظهار نشده گزارش شده است.
جامعه عشایری
استان كهگیلویه و بویراحمد، به علت موقعیت طبیعی و جغرافیایی از گذشتهٔ دور تاكنون زیستگاه عشایر و محل سكونت ایلات گوناگون بوده است كه بخشی از آن‌ها در چند دههٔ اخیر اسكان یافته‌اند. جمعیت فعال آن به تدریج علاوه بر فعالیت‌های دامداری به اشتغال در زمینهٔ كشاورزی، باغداری و سایر مشاغل خدماتی و تولیدی روی آورده‌اند.
استان كهگیلویه و بویراحمد یك منطقهٔ كوهستانی و پرعارضه است. طول منطقه در قسمت كهگیلویه از مغرب و صیدون بهمئی تا تنگ سرخ سررود بویراحمد علیا حدود ۲۰۰ كیلومتر و عرض آن از دهِ حیدر كرار در غربی‌ترین منطقه زیر بندر بابویی تا رود خرسان در شمال زیلایی حدود ۱۲۵ كیلومتر است، ولی طول و عرض همه این ناحیه بدین وسعت نیست.
استان كهگیلویه و بویراحمد به دو قسمت كهگیلویه و بویراحمد تقسیم شده است كه نیمی از ایلات در منطقه كهگیلویه و نیمی دیگر در منطقه بویراحمد زندگی می‌‌كنند.
– ایل بویراحمد: این ایل در سه ناحیه بویراحمد علیا، سفلی و گرمسیری استقرار دارد. در قلمرو هر یك از نواحی فوق طوایف مختلف بویراحمدی زندگی می‌كنند. علاوه بر سه ناحیه یاد شده، طوایفی از ایل بویراحمد در گرمسیر بابویی، سردسیر چرام و منطقه رستم ممسنی زندگی می‌كنند. ناحیه بویراحمد علیا شامل سررود، دشت روم، سفیدار، جلیل، بابكان منطقه رستم ممسنی می‌باشد. ایلات بویراحمد سفلی نواحی جنوب غربی، شرق و شمال و مركز استان را برای زندگی گرمسیری و سردسیری خود انتخاب كرده‌اند. ایل بویراحمد گرمسیری نیز در قسمتهای پشت دوك و زیردوك كه توسط ارتفاعات موجود به دو واحد مكانی تقسیم شده‌اند، زندگی می‌كنند.
– ایل بهمئی: این ایل در غرب استان استقرار یافته و با توجه به رشته‌كوه‌های مرتفع سیاه و سفید كه در مركز آن قرار دارد، به دو منطقه بهمئی احمدی و بهمئی محمدی تقسیم شده است. بهمئی احمدی نیمهٔ جنوبی و بهمئی محمدی نیمهٔ شمالی ناحیه را در بر می‌گیرد.
– ایل باشت و بابویی: این ایل منطقه وسیعی از جنوب استان را به خود اختصاص داده كه به بخش زیركوه و پشت كوه معروف است.
– ایل طیبی: قلمرو این ایل مناطق غرب استان را در بر می‌گیرد و به دو ناحیه طیبی سرحدی و طیبی گرمسیری تقسیم می‌شود.
– ایل دشمن زیاری: در منطقه مركزی استان استقرار یافته است و به دو بخش سردسیری و گرمسیری تقسیم می‌شود. برفكوه (برفكون) مرز گرمسیر و سردسیر این منطقه است. ناحیه سردسیری میان كوه‌های مرتفع جوكار و رون در شمال و ناحیه برفكون در جنوب قرار دارد.
– ایل چرام: این ایل در مركز استان در میان مناطق بویراحمدنشین استقرار یافته است. نیمهٔ غربی این منطقه، ناحیهٔ گرمسیری و نیمهٔ‌ شرقی آن را ناحیه سردسیری تشكیل می‌دهد. نواحی تل‌گرد و طسوج از محل‌‌های عمده استقرار ایل چرام است.
ایلات مختلف استان در طول سال به ییلاق و قشلاق می‌پردازند و در جریان كوچ جلوه‌های ویژه‌ای از زندگی عشایر كوچ‌نشین را به نمایش می‌گذارند. ناحیه ییلاقی عشایر از كوه‌های منگشت – واقع در شمال غربی كهگیلویه – آغاز و تا قلل مرتفع دنا در شرق به طول ۲۰۰ كیلومتر ادامه می‌یابد. قسمت بزرگ منطقهٔ ییلاقی عشایر در بویراحمد و بهمئی واقع شده است. ناحیه قشلاقی ایلات از جنوب شرقی رامهرمز آغاز می‌شود و تا تنگ پرین بابویی در مشرق ادامه می‌یابد. نزدیك به نیمی از ناحیه قشلاقی منطقه، قلمرو بویراحمدی‌هاست. نواحی چال بایار، موردراز، سرآستانه و فشیان، چرام، كوه دین، ده‌لا، دره نرگس، خشاب، پرشیر، دشت گز، بابوی و نواحی اطراف دوگنبدان نیز جزء‌ قلمرو قشلاقی طوایفی از بویراحمدیها محسوب ‌می‌شود.
زمان كوچ ایلات كاملاً به وضع اقلیم محلی بستگی دارد. معمولاً كوچ به ییلاق هنگامی صورت می‌گیرد كه مراتع ییلاق قابل بهره‌برداری و هوای آن نیز برای زندگی مساعد باشد. اردیبهشت ماه آغاز فصل كوچ از قشلاق به ییلاق است. مدت توقف در ییلاق حدود پنج ماه به طول می‌انجامد و با سرد شدن تدریجی هوا كوچ نیز به تدریج به سمت قشلاق آغاز می‌شود. اوایل مهرماه كوچندگان از قشلاق، با احشام خود حركت می‌كنند، ولی آن گروه از عشایر كه در نواحی مرتفع‌تر ییلاقی استقرار می‌یابند، ‌ به علت فرا رسیدن زود هنگام سرما زودتر از سایرین كوچ می‌كنند.
طول مسیرهای كوچ و ایل راه‌ها برای طوایف مختلف یكسان نیست و ممكن است تا بیش از ۱۰۰ كیلومتر تغییر كند كه نوعاً به كوچ كوتاه و یا كوچ بلند معروف است. مسیر كوچ كوتاه از ۱۰ تا ۱۵ كیلومتر تجاوز نمی‌كند. معمولاً در این نوع كوچ‌ها، سیاه چادرهای عشایری در اطراف دهات سردسیری برپا می‌شود. طولانی‌ترین ایل راه عشایر بویراحمد حدود ۲۵۰ كیلومتر و متعلق به طایفه «عمله بویراحمد علیا» است كه آب نهر در ناحیه كوهستانی تا كوه دین، دره لار و لیشتر بزرگ را در بر می‌گیرد. هر ایل كهگیلویه و بویراحمد «ایل راه» مخصوصی دارد كه قرنهاست از مسیر آن عبور می‌كنند.
وضعیت اقتصادی
خاك مساعد، ‌ منابع آب كافی، جنگل‌های انبوه، سرسبز و مراتع نسبتاً غنی باعث شده كه استان كهگیلویه و بویراحمد از نظر اقتصادی، به عنوان ناحیه‌ای كشاورزی و دامپروری به شمار آید.
مهم‌ترین ركن فعالیت اقتصادی مردم این استان را دامپروری تشكیل می‌دهد كه از دیرباز رواج داشته است. دامپروری به دو روش متحرك و ساكن وجود دارد كه نوع متحرك آن توسط عشایر كوچندهٔ‌ استان و به تبعیت از شرایط آب و هوایی و تغییرات فصلی، برای دسترسی به مراتع و علوفهٔ مورد نیاز، ‌ به صورت ییلاق و قشلاق انجام می‌گیرد. علاوه بر دامپروری به شیوه‌های سنتی و بومی، در سال‌های اخیر تعدادی دامداری صنعتی، متشكل از گاوداری و پرواربندی گوسفند به صورت پراكنده در سطح استان رواج یافته است.
استان كهگیلویه و بویراحمد به بركت طبیعت مساعد، ‌ به ویژه تنوع گیاهان جنگلی و وجود آب و هوای مساعد برای پرورش زنبور عسل، شرایط مناسبی دارد. علاوه بر رواج زنبورداری سنتی درمناطق روستایی، گسترش كندوهای زنبور عسل به شیوه نوین در سال‌های اخیر، باعث افزایش درآمد كشاورزان و زنبورداران شده است. زنبورداری نقش مؤثری در حفظ محیط طبیعی، خاصه پوشش گیاهی و نباتات علوفه‌ای دارد. زنبور عسل علاوه بر انتقال گردهٔ گیاهان، ‌ نقش مهمی در باروری درختان میوه دارد كه در سالهای اخیر در استان توسعه و گسترش یافته است.
مرغداری صنعتی نیز در سال‌های اخیر در استان كهگیلویه و بویراحمد گسترش یافته است و بخشی از نیازمندی‌های اهالی شهرنشین استان را تأمین می‌كند.
بعد از دامداری، كشاورزی مهم‌ترین فعالیت اقتصادی ساكنان این استان را تشكیل می‌دهد. به علت طبیعت خاص این منطقه و وجود اراضی كوهستانی و تپه ماهوری، كشاورزی آن عمدتاً به صورت دیم به ویژه كشت گندم صورت می‌گیرد.
مطالعات انجام شده نشان می‌دهد تنها حدود یك پنجم خاك استان را تپه ماهورها و اراضی نسبتاً مسطح تشكیل می‌دهد كه زمین‌های قابل كشت نیز در این مجموعه به جلگه‌ها یا دشت‌ها محدود می‌باشد. علاوه بر كشت گندم و جو كه به صورت دیم و آبی در اكثر مناطق استان رایج است، كشت برنج نیز در مناطق گرم و معتدل استان كه منابع آب كافی دارند، معمول می‌باشد. محصولات مهم كشاورزی در این استان غلات، حبوبات، نباتات علوفه‌ای، ذرت و صیفی‌جات است كه كشت آن‌ها در مناطق مختلف استان رواج دارد.
موقعیت طبیعی مرتفع، به ویژه كمبود زمین‌های مسطح در مناطق شرق و شمال شرق استان، باعث شده است كه باغداری در دره‌های كوهستانی و بر روی ارتفاعات ناهموار و پرآب این مناطق رواج یابد. در سایر مناطق مستعد استان نیز غرس انواع درختان، از جمله سیب، انگور، گردو و مركبات رونق یافته است. در این میان تولید سیب در منطقه بویراحمد، درخت انگور در منطقهٔ سی‌سخت و تولید انار، خرما و انواع مركبات در مناطق كهگیلویه، گچساران و چرام اهمیت بیشتری یافته است.
با وجود ذخایر غنی نفت، گاز و پراكندگی سایر منابع معدنی در استان كهگیلویه و بویراحمد، ‌ فعالیت‌‌های صنعتی و معدنی در این استان، نسبت به دیگر مناطق كشور، رشد نیافته و رونق چندانی ندارد.
علاوه بر صنایع استخراج نفت در گچساران و كارخانه قند یاسوج، بقیهٔ كارگاه‌های صنایع دستی و تولیدی تازه تأسیس شده‌اند و در زمینه‌های صنایع غذایی‌، فلزی، نساجی و چرم، چوب و سلولزی، شیمیایی و دارویی و صنایع ساختمانی فعالیت می‌كنند. با وجود این، میزان فعالیت‌های صنعتی و معدنی نسبت به فعالیت‌های بخش كشاورزی و خدمات بسیار كم است. صنایع موجود در این استان به دو گروه تقسیم می‌شوند:
– صنایع دستی: با توجه به شرایط اجتماعی و اقتصادی و ویژگی‌های طبیعی استان كه عمدتاً متكی بر كشاورزی و دامپروری است، صنایع دستی آن نیز، شامل فرشبافی سنتی، بافت انواع گلیم، جاجیم، گبه، خورجین، سیاه چادر، نمد و محصولاتی نظایر آن است كه بافت آنها در اغلب خانه‌ها و در بیش‌تر مناطق روستایی و عشایری رواج دارد. فرشبافی مهم‌ترین صنعت دستی این استان است كه در اغلب روستاها تولید می‌شود.
– صنایع ماشینی: مهم‌ترین صنعت وابسته به كشاورزی، كارخانه قند یاسوج است كه با توجه به سطح كشت و میزان تولید چغندرقند در طول سالیان گذشته همواره با كاهش ظرفیت و ركود تولید همراه بوده است.
بزرگترین صنعت موجود استان، صنعت نفت است كه بهره‌گیری از آن در گچساران و بی‌بی‌حكیمه همراه با ایجاد تأسیسات حفاری و استخراج طی چند دههٔ اخیر ادامه داشته است. امروزه علاوه بر استفاده از گاز طبیعی این منطقه در امور غیرصنعتی، بخش زیادی از آن به وسیله خط لوله به كارخانهٔ‌ كود شیمیایی شیراز منتقل می‌گردد. همچنین نفت خام گچساران به وسیله یك خط لوله به مخازن نفت جزیرهٔ خارك وارد و از همان جا با فشار طبیعی به مخازن نفتكش‌های عظیم صادراتی بارگیری می‌شود. از انواع صنایع دیگر نیز تعدادی كارگاه و مراكز تولیدی كوچك و بزرگ در زمینه‌های مختلف صنعتی، در شهرها و بخش‌های تابعه استان را می‌توان نام برد.
در زمینهٔ شناخت و ارزیابی ذخایر معدنی استان نیز اقداماتی انجام شده است. معادن مهم استان كهگیلویه و بویراحمد برحسب نوع معدن، اعم از فلزی یا غیرفلزی و پراكندگی آن‌ها به شرح زیر می‌باشند:
– معادن بوكسیت در روستای سر فاریاب دهدشت.
– ‌ معدن مس در روستای خزنگاه بویراحمد.
– ذخایر فسفات در روستای جان قانی (تیام) در منطقهٔ سرفاریاب.
– ذخایر گوگرد در روستای نزاع علیای گچساران.
– معادن سنگ‌های ساختمانی در اكثر مناطق استان.
– معادن گچ در بیشتر مناطق استان.
علاوه بر معادن فوق، از معادن دیگری از جمله شن و ماسه، خاك رس، سنگ آهك و سنگ‌نما نیز كه در مناطق مختلف استان پراكنده هستند می‌توان نام برد. از اكثر این معادن در فعالیت‌های ساختمانی و راهسازی و تولید آجر و موزائیك استفاده می‌شود.

هوای پاك و بدون هیچ آلاینده ای
شاید مسافری كه از یك شهر بزرگ به این شهر وارد شود اولین ویژه گی این شهر كوهستانی جنوب غرب ایران را هوای پاك و بدون هیچ آلاینده ای در آن بداند كه به گفته مدیر كل محیط زیست كهگیلویه و بویراحمد تمام ذرات موجود در هوای شهر درحد بسیار عالی قرار دارد.

شهر یاسوج با وجود اینكه سه شهرك صنعتی در حاشیه‌های آن قرار دارند اما به دلیل نوپا بودن صنعت استان و استفاده كردن از انرژی برق و گاز به جای انرژی‌های آلاینده دارای هوای بسیار صاف و آرام است كه ساكنان شهرهایی همچون تهران، اصفهان و تبریز كمتر روزی را در سال به آن صورت مشاهده می‌كنند.

رودخانه‌ها و تنگ‌ها و آبشارهای
البته تنها ویژگی این شهر داشتن هوای خنك و نسیم خنك صبح گاهی و جوی‌های روان در شهر و چشمه‌ها و گردوها و چنارهای حاشیه خیابان‌های آن نیست بلكه رودخانه‌ها و تنگ‌ها و آبشارهای حاشیه این شهر مستطیلی نیز حكایتی دیگر دارد.چشمه آب بزرگی در شهر وجود دارد كه به ‘چشمه نباتی’ معروف است و آبی گوارا و زلال دارد كه بدلیل زیبا سازی فضای اطراف آن نوروز 92 شاید چندان زیبا نرسد اما تردیدی نیست كه پس از پایان پروژه كه به ابتكارشهرداری یاسوج صورت می‌گیرد یكی از زیباترین نقطه‌های شهر خواهد شد.

اما بدون ‘چشمه نباتی’ هم یاسوج جاهای دیدنی بسیاری دارد كه یكی از آنها به ‘آبشار یاسوج’ معروف است.این ابشار در یك تنگه نسبتا بلند و كم عرض قرار دارد كه به دلیل خیل عظیم مسافران در روزهای تعطیل و نوروز حتی برای خودروی مسافران جا پیدا نمی‌شود و دلیلی ان هم فرح انگیز بودن این فضای طبیعی در ارتفاعات دنا است كه همگان را به سوی خود جذب می‌كند.

آبشار یاسوج چسبیده به شهر است و با عبور از یك تنگه زیبا، خنك و سرسبز به سوی شهر سرازیر می‌شود. اما كسانی كه در این منطقه ییلاقی نتوانسته اند جایی برای نشستن پیدا كنند نباید نگران باشند چون هنوز مكان‌های تفریحی بسیاری از جمله ‘پارك ساحلی’ كه فقط 10 دقیقه با این مكان فاصله دارد وجود دارد.ساختن ‘پارك ساحلی’ سالهای پیش در اطراف رودخانه بشار كه شهر یاسوج را در بر گرفته آغاز شده است و هر سال بزرگتر می‌شود.رودخانه بشار از آب شدن برفهای كوههای اطراف تشكیل می‌شود كه در فصل بهار بسیار توفنده و پر آب است و در نهایت به رودخانه زهره می‌ریزد.

پارك ساحلی برخلاف آبشار یاسوج جای نسبتا وسیعی است كه همچون آبشار به این شهر چسبیده است و در دوسوی حاشیه این رودخانه كه شهر را به دو بخش تقسیم كرده احداث شده است.برای آن‌هایی كه قصد دارند از شهر فاصله بیشتری بگیرند مكان تفریحی بسیار زیبای دیگری نیز وجود دارد كه به تنگ گنجه ای شهرت دارد و 20 دقیقه ای با شهر فاصله دارد.تقریبا موقعیتی همچون آبشار یاسوج دارد به غیر از اینكه بزرگتر و آرام تر است.اما تنگ مهریان و رودخانه مهریان نیز در فاصله هفت دقیقه ای شهر قرار دارد كه هرساله تعداد زیادی از مسافران رفتن به سمت آن تشویق می‌شوند.

البته چند روستای ییلاقی و خوش آب و هوا در اطراف این شهر وجود دارد از جمله روستای ‘مختار’ و ‘قلات’ و ‘وزگ’ كه زمین‌های اطراف و همچنین مسیرهای ورودی به سمت این روستاها بسیار زیبا ست.آبشار تنگ تامرادی از دیگر مكانهای زیبای گردشگری حومه شهر یاسوج است. این ابشار در 45كیلومتری جنوب یاسوج و در میان كوههای سربفلك كشیده و منطقه بكر تنگ تامرادی قرار دارد.

آبشار تنگ تامرادی در صورت توجه مسئولان و احداث زیرساختهای لازم قابلیت تبدیل شدن به یكی از قطبهای گردشگری یاسوج را داراست .كسانی هم كه به آثار باستانی و موزه‌ها علاقه مند باشند هم می‌توانند از موزه این شهر كه در گلستان چهارم است دیدن كنند. موزه یاسوج با برخورداری از آثار و شواهد به جای مانده از گذشتگان با فرهنگ این بخش از مرز و بوم ایران چون نگینی در دل ارتقاعات دنا می‌درخشد.

تمام مردم به زبان لری صحبت می‌كنند
تمام مردم شهر شیعه و از قوم لرهستند كه همه به زبان لری صحبت می‌كنند و معمولا با روی باز از میهمانان و مسافران استقبال و آنان را راهنمایی می‌كنند.البته هموطنان در نوروز امسال بدون لباس گرم به این شهر مسافرت نكنند اگرچه مكانهای مناسبی برای اسكان مسافران ایجاد شده است اما همراه داشتن حداقل امكانات گرمایشی نیكوتر است.یاسوج مركز استان كهگیلویه و بویراحمد در مسیر استانهای اصفهان،فارس، بوشهر و خوزستان قرار دارد.