رودخانه هراز (harāz) كه در قدیم، رودخانه هرهز نیز نامیده می شد و از كلمه باستانی «آب هرمز» كه خود در اصل «آب اهورمزدا» بوده است ، و یا از (مازد) «با زاء نقطه دار» گفته‌اند كه از ساحل غربی رودخانه (اراز) – كه حالا (هراز) گویند گرفته شده است. از دره لار در جنوب دماوند سرچشمه می‌گیرد و رواناب‌های دره قاضی‌كلا و جنگل‌دره نیز از كوه‌های شمیم‌كوه، آب زیارو و لاسم كه از كوه‌های غربی قزقان‌چای فیروزكوه و آب رودهای جاری از دهكده‌های دلارستاق، نیز به این رود وارد می‌شوند.در بندهش اینچین آمده: رود هرهز در تپرستان است و از كوه دماوند سرچشمه می گیرد.رودخانه هراز در یك دره نسبتاً پهن به طرف شمال جریان یافته‌است و در مسیر آن چندین روستا و محله و حداقل ۸ كارخانه شن و ماسه وجود دارد.و بیش از ۱۵۰۰ كیلومتر مربع است. آب زارعی كشاورزان آمل، فریدونكنار، بخشی از بابل و نور نیز از این رودخانه تامین می‌گردد. مهمترین شهرهایی كه بر روی مخروط افكنه رودخانه هراز توسعه یافته‌اند عبارتند از شهرستان‌های آمل و فریدونكنار. شیب رودخانه هراز در محدوده كوهستانی بسیار متغیر است. شیب رودخانه هراز از مرز كوهستان تا شمال شهر آمل ۱۳ در هزار و در محدوده شهر آمل ۷ در هزار می‌باشد.
ریخت‌شناسی
رودخانه هراز در محدوده كوهستانی، در دره‌ای نسبتا باریك جریان دارد. با نزدیك شدن به پهنه ساحلی، پهنای آن افزایش یافته و رودخانه به دلیل افت شیب بستر به چندین شاخه تفكیك می‌گردد.
در پیرامون روستای دركه، پهنای دره در حدود ۵۰۰ متر و در محل خروج از كوهستان پهنای مسیر رودخانه هراز به ۱۰۰۰ متر نیز می‌رسد. در محل خروج از كوهستان، رودخانه هراز به ۶ شاخه تقسیم می‌گردد. ریخت‌شناسی رودخانه هراز اگرچه به صورت كلی یك دره – رودخانه است ولی در مجموع ریخت‌شناسی آن تلفیقی از شبكه گیسواری(Braided pattern)، بادزنه‌ای (Fan forming) با چند پیچابه (meander) می‌باشد.
از محل ترك‌كلا و درازان (محدوده پل كمربندی) پهنای بستر رودخانه هراز آمل بار دیگر كاهش یافته و رودخانه هراز به صورت یك یا دو شاخه در یك بستر حفر شده‌است و به سمت شهر آمل به حركت در می‌آید.
مشخصات رودخانه هراز به شرح زیر می‌باشد:
پهنه سیلابی بزرگ (بستر كبیر): ۳۰۰ متر
بستر صغیر رودخانه ۲۰–۳۵ متر
پهنه سیلابی فعال ۱۰۰–۱۵۰ متر (بخش‌هایی از این پهنه می‌توانند به صورت متناوب غرقاب شوند).
دو نهشته در پیرامون رودخانه هراز قابل شناسایی هستند:
نهشته‌های آبرفتی متوسط دانه (۶ تا ۲۰ سانتی متر) كه حاصل آبرفت گذاری رودخانه هراز می‌باشد.
نهشته‌های بادرفتی (لس: Loess متشكل از ۹۰ درصد سیلت با رنگ قهوه‌ای روشن).
در محدوده رودخانه هراز نهشته‌های لس با رنگ قهوه‌ای روشن، با بیش از ۹۰ درصد سیلت تشكیل شده‌است و سپس با شروع فازهای فرسایشی (از ده هزار سال پیش تاكنون)، این نهشته‌ها در دیواره رودخانه هراز برونزد یافته‌اند. نهشته‌های لس كه بالاترین پادگانه را در محدوده رود آمل تشكیل می‌دهد، تقریباً در بسیاری نقاط مسیر رودخانه آمل قابل شناسایی است.
مسیر و سرچشمه ها
مهمترین سرچشمه رود هراز ، از قله ۴۳۷۵ متری پالان گردن در ۶۶ كیلومتری جنوب شرقی چالوس ، با نام لار جاری می‌شود و پس از دریافت آبهای مهم دیگری (مثل : آب سفید ، الرم ، آب چهل بره ، آب سیاه پلاس ، آب امام پهنك ، سه سنگ ، دیو آسیاب ، ورارود ، دلی چای و چشمه ملك) و عبور از ده پلور با نام هراز ، به سمت دریای مازندران جاری می‌گردد. البته در راه باز رودها و چشمه‌هایی به آن می‌پیوندند كه مهمترین آنها لاسم ، تلخ رود ، آب رزان ، آب مشك انبار ، پنجاب(نمارساق) ، هراز ، آب پردمه ، شیركلارود ، چلورود و هلی‌چال) هستند. طول رود هراز ۱۸۵ كیلومتر می باشد و از كنار بلندترین قله ایران ، دماوند می‌گذرد . قسمت زیادی از این مسیر لاریجان نام دارد ، كه نام خود را از روی سرچشمه اصلی هراز ، لار گرفته است.
ریشه نام
طوایفی كه حدود دریای مازندران – و جزء دریای خزر است – در اراضی خاك ایران ساكن بوده ، چهار طایفه به شمار آمده ، اول (مارد) همان آمارد كه (مازد) «با زاء نقطه دار» گفته‌اند كه از ساحل غربی رودخانه (اراز) – كه حالا (هراز) گویند ، از بالای آمل به طرف مغرب سكنا داشته و اشتقاق اسم مازندران از نام همین طایفه است. كه (اندران) در فارسی به معنی مظرّوفیت و مكان است . پس ، مازندران ، یعنی مملكتی كه طایفه مازد یا مارد اندر آن ساكن می باشند.