خانه هنر تبریز (موزه كاریكاتور تبریز)

خانه هنر تبریز در ساختمان سابق كتابخانه ملی تبریز جای گرفته است، بنایی تاریخی كه قدمت آن به دوره پهلوی اول بازمی‌گردد و در ضلع شمالی باغ گلستان قرار دارد. این بنا در طول زمان دستخوش تغییرات و تحولات بسیاری شده است و امروزه به‌عنوان خانه هنر، میزبان برنامه‌های متنوع هنری و هنرمندان تبریز و همچنین موزه مشهور كاریكاتور تبریز است. برای آشنایی بیشتر با خانه هنر تبریز همراه كجارو باشید.

معرفی خانه هنر تبریز

خانه هنر تبریز بیش از ۸۰ سال است كه از اهالی فرهنگ و هنر میزبانی می‌كند. این مجموعه در ساختمان سابق كتابخانه ملی تبریز قرار دارد، بنایی كه هم‌زمان با كاخ شهرداری تبریز ساخته شده است. در دهه ۱۳۸۰ خانه هنر تبریز با ورود آثار متعددی از كارتونیست‌ها، حال و هوایی دیگر گرفت و نخستین موزه كاریكاتور قاره آسیا در آن برپا شد.

خانه هنر تبریز كجاست؟

خانه هنر تبریز در ضلع شمالی پارك باغ گلستان و رو‌به‌روی هنرستان پسرانه وحدت قرار دارد. طبق اسناد موجود درباره تاریخچه شهر تبریز، كل این پارك در محل قبرستان گجیل و در منطقه‌ای مشهور به مقبرة العرفا ساخته شده است. این پارك امروزه از جاذبه های گردشگری تبریز به شمار می‌رود.

• آدرس: استان آذربایجان شرقی، تبریز، ضلع شمالی پارك باغ گلستان (نمایش روی نقشه )

مسیر دسترسی به خانه هنر تبریز

برای دسترسی به باغ گلستان و خانه هنر تبریز می‌توانید از وسایل نقلیه عمومی اعم از تاكسی، مترو، اتوبوس یا خودروی شخصی استفاده كنید. نزدیك‌ترین ایستگاه مترو به این مكان، ایستگاه قونقا (باغ گلستان) است كه با پیاده‌روی چند دقیقه‌ای می‌توانید از آن به خانه هنر تبریز برسید. اگر قصد استفاده از اتوبوس تندرو (بی‌آر‌تی) را دارید، خط یك را سوار و در ایستگاه قونقا (باغ گلستان) پیاده شوید. از این ایستگاه تا مقصد فاصله بسیار كمی است. برای استفاده از خودروی شخصی كمبود فضای پارك را در نظر بگیرید. 

تاریخچه خانه هنر تبریز

از زمان احداث بنا تا به امروز، این ساختمان بارها دچار تغییر كاربری شده است. نخست، احداث بنا به‌عنوان كتابخانه صورت پذیرفت و بعدها با تغییر كاربری‌های متعدد در طول زمان، در نهایت میزبان خانه هنر تبریز تبدیل شد. 

كتابخانه ملی تبریز

ساخت بنای كتابخانه ملی تبریز در سال ۱۳۱۳ و هم‌زمان با ساخت عمارت سنگی شهرداری تبریز آغاز شد و پس از پایان ساخت بنا در سال ۱۳۱۸ توسط انجمن شهر تبریز مورد استفاده قرار گرفت. در سال‌های دهه ۱۳۳۰ و به‌دنبال راه‌اندازی كتابخانه دولتی تربیت به همت محمدعلی تربیت – شهردار وقت تبریز- پیشنهاد تاسیس كتابخانه‌ای بزرگ در تبریز توسط مدیر كل فرهنگ استان مطرح شد. این مورد استقبال قرار گرفت و تعدادی از علاقه‌مندان علم و دانش، فرهنگ دوستان، جمعی از خیران شهر و همكاری عموم مردم در این طرح همكاری كردند. به همین منظور در ابتدا، زمینی به مساحت ۱۱۰۰ متر مربع در مجاورت ارگ تبریز خریداری شده و بلافاصله با جمع‌آوری كمك‌های مردمی و افراد خیر، كار ساخت كتابخانه ملی طبق نقشه و استاندارهای لازم آغاز شد و پس از پایان مورد استقبال وصف‌ناپذیر مردم قرار گرفت. وجه تسمیه نام این كتابخانه – كتابخانه ملی تبریز – برگرفته از مشاركت حداكثری مردم و تكمیل پروژه با حداقل استفاده از امكانات و بودجه دولتی بوده است.

یكی از نمونه‌های منحصربه‌فرد نگهداری شده در این كتابخانه كتاب نفیس و فاخر «انجیل رسولان» است كه قدیمی‌ترین نسخه خطی موجود كتاب پیروان مسیحیت محسوب می‌شود؛ این كتاب روی پوست ماهی و به زبان سریانی (آشوری) نگاشته شده است. ازاین‌رو، در سال ۱۳۴۴ سازمان فعالیت‌های فرهنگی یونسكو این كتابخانه را به‌عنوان كتابخانه امانت‌دار خود معرفی كرده و امتیاز استفاده از كلیه آثار انتشارات یونسكو را به آن اعطا كرده است.

در سال ۱۳۶۰ با قرارگیری ساختمان كتابخانه ملی در طرح توسعه مصلی مركزی تبریز، كلیه منابع و كتاب‌ها به بنای واقع در پارك باغ گلستان (باغ فجر) انتقال داده شد و اداره آن نیز اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی واگذار شد. طبق اسناد در زمان انتقال تعداد كتاب‌های این كتابخانه ۵۵۰۰۰ جلد بوده است.

در سال ۱۳۶۵ نیز موضوع توسعه كتابخانه ملی (مركزی) با امكاناتی مجهز مطرح شد و طرح جدید كتابخانه مركزی تبریز از سال ۱۳۶۹ و در زمینی به مساحت ۵ هكتار در خیابان آزادی (تقاطع لاله) آغاز شد و در سال ۱۳۸۰ مورد بهره‌برداری قرار گرفت و كلیه منابع موجود در كتابخانه مركزی (ملی) واقع در محل پارك باغ گلستان در حدود ۱۵۰ هزار جلد شامل كتاب‌های خطی و چاپ سنگی، كتاب‌های چاپی فارسی و زبانهای دیگر، نشریات، میكروفیلم و ... به محل جدید كتابخانه انتقال یافت.

كاربری‌های بنا

همچنان كه پیش‌تر نیز اشاره شد، این بنا در ابتدا توسط انجمن شهر تبریز و پیش از انقلاب نیز به‌صورت باشگاه شهرداری، باشگاه افسران و تالار پذیرایی مورد استفاده قرار می‌گرفت. پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز به‌ترتیب نهادهایی مانند كمیته انقلاب اسلامی و سازمان محیط زیست در آنجا استقرار داشتند تا اینكه در سال ۱۳۶۰ كتابخانه ملی تبریز از محل سابق خود در جوار ارگ تبریز به آنجا منتقل شد. به‌دنبال انتقال مجدد كتابخانه ملی به محل اصلی خود، این بنا به همت اداره كل فرهنگ و ارشاد اسلامی آذربایجان شرقی مورد احیا و بازسازی قرار گرفت و در اسفند ماه سال ۱۳۸۵ نخستین موزه كاریكاتور آسیا و پنجمین موزه این هنر در سطح دنیا در بخش غربی عمارت تاسیس شد. در حال حاضر، این بنا «خانه هنر تبریز» نام گرفته است.

معماری خانه هنر تبریز

بنای خانه هنر تبریز در زمینی به مساحت ۳۰۰۰ متر مربع قرار دارد و دارایی زیر بنایی در حدود ۲۸۶۰ متر مربع است. از دیدگاه معماری، پلان ساختمان دارای سه بخش است كه بخشمیانی به‌شكل سالن وبخشهای جنوبی و شمالی به اتاق‌های مختلفی تقسیم شده‌اند. نمای بیرونی بنا از نوعی سنگ محلی به نام اسپراخون ساخته شده و سنگبری‌های به كار رفته در كل بنا، به‌ویژه در بخش‌هایی مانند طاق پنجره‌ها و كنگره‌هایی با نقش گل در انتهای دیوارها بسیار شبیه به معماری عمارت شهرداری تبریز است؛ این شباهت تا حدی است كه برخی از بنای كتابخانه ملی سابق به‌ عنوان تكه‌ای جداشده از عمارت شهرداری یاد می‌كنند. این ساختمان كه در میان جاهای دیدنی استان اذربایجان شرقی  قرار دارد، در آبان ماه سال ۱۳۸۷ با شماره ۲۴۹۸ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.

البته به‌علت قدمت بنا و استفاده از آن در طول سال‌ها، دچار آسیب شده بود كه در سال‌های اخیر ضمن وفادارای به سبك معماری، ساختمان مورد بازسازی قرار گرفته است. البته سنگبری نما با سنگ اسپراخون، عایق‌كاری و كف‌سازی برای تراس جنوبی، اجرای طاق ضربی برای پوشش كف سالن‌ها و اجرای كانال نم ‌زدا در ضلع شمالی از جمله سایر اقدام‌هایی است كه در راستای ترمیم و بازسازی بنا اجرا شده و در نتیجه این پروژه، بنا در حال حاضر كاملا سالم و محكم شده و به محلی برای تجمع علاقه‌مندان و دوستداران فرهنگ و هنر در مكان تاریخی مقبرة العرفا شده است.

امكانات خانه هنر تبریز

موزه كاریكاتور تبریز

موزه كاریكاتور تبریز نخستین موزه بزرگ و مجهز در سطح قاره آسیا است كه در اسفند ماه ۱۳۸۵ و در بخش غربی خانه هنر تبریز تاسیس شد. در مخزن موزه حدود ۱۴ هزار اثر از استادان و كارتونیست‌های مشهور جهان از جمله زلاتوفسكی، كوزوبوركین، كوراوغلی، درژنین، كولمشكینو، پرومبیتا، بایرام حاجی‌زاده و… نگهداری می‌شود. این آثار حاصل برپایی بیش از ۱۰ جشنواره بین‌المللی در استان است.

گالری‌

این موزه دارای دو گالری با مجموعه‌ای از ۶۰ اثر از آثار اصلی بزرگ‌ترین كارتونیست‌های جهان است. 

انجمن كاریكاتور تبریز

همچنین موزه كاریكاتور محل استقرار انجمن كارتونیست‌های تبریز است كه برگزاری جشنواره‌های متعدد بین‌المللی از جمله ۱۲ دوره جشنواره تبریز، ۶ دوره جشنواره شهروندی تبریز، یك جشنواره پایداری و چندین دوره جشنواره كشوری را در كارنامه خود دارد. این انجمن در سال ۱۳۹۰ میزبان دومین نشست روسای موزه‌های كارتون جهان بود و نمایندگانی از ایتالیا، فرانسه، تركیه، آذربایجان، سوریه و… در این نشست حضور یافتند.

مجسمه‌های كارتون

در قسمت ورودی و همچنین حیاط دو مجسمه از آقای مغفوریون جای گرفته‌اند. مجسمه ورودی تجسمی است از یك شخصیت طنز در نشریه ملانصرالدین و مجسمه حیاط نیز از نقاشی الهام‌گرفته شده است كه توسط جهانگردی اروپایی از بارفروشی تبریزی كشیده شده بود. مجسمه دوم به‌عنوان لوگوی انجمن كارتونیست آذربایجان شرقی و موزه كاریكاتور تبریز استفاده می‌شود

آرشیو

آرشیو موزه كلكسیونی از پوسترها، كارت پستال‌ها، تمبرها و كارت ویزیت‌های كارتونی، كتاب‌های كارتون چاپ شده و كلكسیون آلبوم جشنواره‌های خارجی نشریات كارتونی در تبریز را خود جای می‌دهد.

دیگر بخش‌های موزه شامل یك كتابخانه تخصصی، كلاس و امور اداری می‌شود.

ساعات بازدید خانه هنر تبریز

بازدیدكنندگان می‌توانند از ساعت ۸ صبح تا ۸ شب به خانه هنر تبریز مراجعه كنند. بازدید از موزه كاریكاتور تبریز نیز در روزهای شنبه تا پنجشنبه، از ساعت ۹ تا ۱۳ و ۱۶ تا ۱۹ ممكن است و در روزهای جمعه و تعطیل فعالیت ندارد. بازدید از این مجموعه رایگان است. 

پرسش‌های متداول

آیا خانه هنر تبریز ثبت ملی شده است؟