معرفی حمام شیخ بهایی
حمام شیخ بهایی یكی از حمام‌های تاریخی و منحصر‌به‌فرد ایران است. این بنا از یادگارهای عصر صفوی به شمار می‌رود و به‌عنوان یكی از جاهای دیدنی اصفهان شناخته می‌شود. همچنین به‌دلیل راز گرم شدن، به حمام اسرارآمیز شهرت داشته است.
حمام‌های ایرانی از آثار تاریخی با معماری قابل‌توجه در تمام دوره‌ها بوده‌اند. معماری حمام‌ها در دوره‌های مختلف، متفاوت بوده است و هریك شاخصه‌های معماری همان عصر را در خود نهفته دارد. با پیشرفت جامعه به‌سمت مدرنیته، حمام‌ها حالت شخصی پیدا كردند و دیگر حمامی در سطح روستا یا شهر ساخته نشد. امروزه حمام‌ها كاركرد اصلی خود را از دست داده‌اند و كاركردهای فرهنگی و اجتماعی مثل موزه، زورخانه و... پیدا كرده‌اند.
حمام‌های بازمانده از دوره‌های پیش به‌عنوان آثار تاریخی و ملی و جاذبه‌هایی برای گردشگری شناخته می‌شوند تا از طریق آن‌ها بتوان تاریخ اجتماعی و فرهنگی ایران را بازشناسی كرد. حمام شیخ بهایی نیز به‌دلیل داشتن شاخصه‌های خاص خود و تفاوت در آتش‌دان و مخزن از آثار معماری جالب توجه اصفهان محسوب می‌شود.
حمام شیخ بهایی كجاست؟
حمام شیخ بهایی در خیابان عبدالرزاق اصفهان، كوچه شیخ بهایی و حد فاصل مسجد جامع و هارونیه، در بازار كهنه قرار دارد. این منطقه در مركز شهر واقع شده است و برای دسترسی به این محدوده می‌توانید از وسایل نقلیه عمومی یا خودروی شخصی استفاده كنید.
تاریخچه حمام شیخ بهایی
حمام شیخ بهایی مانند بسیاری دیگر از آثار ارزشمند اصفهان در دوره صفویه، با دستور شاه عباس اول و در دوره حاكمیت وی ساخته شد. معمار این حمام شگفت‌انگیز شیخ بهایی است. وی از دانشمندان بزرگ عصر صفویه به شمار می‌رود و در علوم فلسفه، منطق و ریاضیات تبحر داشت و تالیفاتی در حدود ۸۸ كتاب و رساله از وی برجای مانده است. بسیاری از آثار تاریخی عصر صفوی علاوه بر این حمام، از آثار شیخ هستند. همچنین طراحی شالوده شهر نجف‌آباد را این معمار دانشمند عصر صفوی صورت داده است.
سیستم گرمایشی حمام شیخ بهایی با تمامی حمام‌های بازمانده در تاریخ ایران متفاوت است. این شاخصه منحصر‌به‌فرد حمام، سبب شده است داستان‌ها و افسانه‌های مختلفی در مورد آن شكل بگیرد. این حمام تنها با یك شعله كار می‌كرد و تمام آب مورد نیاز، فقط با استفاده از آن تك شعله گرم می‌شد. این شعله امروزه خاموش شده است و برخی علت آن را تخریب قسمتی از حمام توسط برخی از محققان می‌دانند.
حمام شیخ بهایی در مالكیت افراد مختلفی، در حدود ۳۰ نفر بوده است و هم‌اكنون مالكیت تمام آن در اختیار میراث فرهنگی اصفهان قرار دارد. این اثر در تاریخ ۲۹ تیرماه سال ۱۳۷۷ با شماره ثبت ۲۰۶۳ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد.
راز حمام شیخ بهایی
تاكنون تحقیقات بسیاری برای كشف معمای گرم شدن حمام شیخ بهایی انجام شده است. در طی این تحقیقات، سیستم سفالی لوله‌كشی زیر بنا كشف شد كه حدفاصل آبریزگاه مسجد جامع و حمام واقع شده بود. این كشف منجر به تشخیص جدیدی شد. محققان به این نتیجه رسیدند كه با روش مكش طبیعی، گازهایی مانند متان و اكسیدهای گوگردی به مشعل خزینه حمام هدایت می‌شد و به‌عنوان منبع گرما در مشعل می‌سوخت. البته نظریه دیگری نیز ارائه شده است مبنی بر اینكه این گازها را مستقیما از مواد زاید دفع شده در خود حمام جمع‌آوری می‌كردند و مورد استفاده قرار می‌دادند. تولید گاز از طریق فاضلاب كه با نام بیوگاز شهرت دارد، امروزه در كشورهای پیشرفته، در تهیه سوخت استفاده می‌شود.
همچنین با توجه به موقعیت حمام شیخ بهایی در كنار عصارخانه جماله اصفهان، برخی به این نتیجه رسیدند كه احتمالا سوخت حمام از طریق روغن عصارخانه تامین می‌شد. اما نظریات ارائه شده در مورد تامین سوخت حمام قانع كننده نبودند. در دهه‌های اخیر تحقیقاتی روی این حمام صورت گرفت. در راستای این تحقیقات، یك مخترع از اهالی مشهد، تلاش بر شبیه‌سازی حمام كرد تا از این طریق بتواند راز آن را مشخص كند. پس از تحقیقات، این مخترع اعلام كرد منبع آب این گرمابه از طلا است و با توجه به اینكه طلا، رساناترین فلز انتقال گرما محسوب می‌شود، با حرارت كم انرژی زیادی تولید و آب منبع گرم می‌شد. این مخترع با شبیه‌سازی حمام، توانست دو نشان طلا از سوئیس و مسكو در سال‌های ۲۰۰۶ و ۲۰۰۷ دریافت كند. به‌دلیل ارزشمندی طلا، این تئوری به‌طور قطعی تایید نشد تا از سرقت احتمالی منبع جلوگیری شود.
معماری حمام شیخ بهایی
معماری حمام شیخ بهایی و ویژگی‌ها و كاركرد آن شبیه به دیگر حمام‌های تاریخی است و تنها در نوع آتش‌خانه و تامین منبع سوخت و نحوه گرم شدن آب تفاوت دارد. از ویژگی‌های معماری حمام شیخ بهایی، داشتن دو سربینه بزرگ است. یكی از این سربینه‌ها متعلق به زنان و دیگری متعلق به مردان بوده است. حمام شیخ بهایی، استخر و تعدادی خزینه و آب‌انبار نیز دارد.
بازدید از حمام شیخ بهایی
در حال حاضر (سال ۱۳۹۹) این حمام در حال مرمت و بازسازی توسط اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان است و امكان بازدید از آن وجود ندارد.
پرسش‌های متداول
حمام شیخ بهایی كجاست؟
حمام شیخ بهایی در خیابان عبدالرزاق اصفهان، كوچه شیخ بهایی و حد فاصل مسجد جامع و هارونیه، در بازار كهنه قرار گرفته است.
راز گرم شدن حمام شیخ بهایی چیست؟
به نظر می‌رسد دلیل گرم شدن آب حمام شیخ بهایی منبع طلایی آن بوده است. با توجه به اینكه طلا، رساناترین فلز انتقال گرما است با حرارت كم انرژی زیادی تولید و آب منبع گرم می‌شد. به‌دلیل ارزشمندی طلا، این تئوری به‌طور قطعی تایید نشد تا از سرقت احتمالی منبع جلوگیری شود.
قدمت حمام شیخ بهایی به چه دوره‌ای بازمی‌گردد؟
حمام شیخ بهایی مانند بسیاری دیگر از آثار ارزشمند اصفهان در دوره صفویه، با دستور شاه عباس اول ساخته شد.
آیا امكان بازدید از حمام شیخ بهایی وجود دارد؟
در حال حاضر (سال ۱۳۹۹) این حمام در حال مرمت و بازسازی توسط اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان است و امكان بازدید از آن وجود ندارد.
