در میان دیدنی های شیراز ارگ كریمخانی یكی از مشهورترین‌ها است. این بنای باشكوه كه در مركز شهر شیراز قرار دارد، از آثار باشكوه دوره زندیه است كه توسط كریمخان زند معروف به وكیل الرعایا در سال ۱۱۸۰ هجری قمری ساخته شده است. این ارگ محل حكومت و زندگی كریمخان بود و به همین علت به ارگ كریمخانی معروف است. ارگ كریمخان در سال ۱۳۵۱ در فهرست میراث ملی ایران قرار گرفت.
ارگ كریمخان شیراز از بناهای دیدنی دوره زندیه است
ارگ كریمخانی یا زندان كریم خان از جاذبه‌های دیدنی شهر شعر و ادب است. این بنای باشكوه و زیبا را كریمخان زند معروف به وكیل الرعایا در در سال ۱۱۸۰ هجری قمری بنا كرد. وی بعد از به قدرت رسیدن و انتخاب شیراز برای مقر فرمانروایی خود، تصمیم گرفت به مانند میدان نقش جهان اصفهان، میدانی وسیع در شمال شیراز قدیم بسازد. این میدان در گذشته توپخانه نام داشت كه در ضلع شمال آن دیوانخانه كریمخان، در ضلع شرقی میدان بازار وكیل و چندین كاروان‌سرا، در جنوب میدان حمام و مسجد وكیل، در جنوب غربی آن باغ و در غرب میدان ارگ و اندرونی قرار داشت.
ارگ كریمخانی در دوره قاجار دارالحكومه حاكمان محلی بود
ارگ كریمخان در طی زمان كاربری‌های گوناگونی به خود دیده است. روزگاری این ارگ مكان زندگی و سلطنت كریمخان محسوب می‌شد. بعد از فتح شیراز توسط آقا محمد خان قاجار، به‌دلیل خصومت و دشمنی كه با كریمخان داشت؛ دستور تخریب برخی از بناهای كریمخانی را صادر كرد و به‌دنبال این تصمیم تعدادی از بناهای عصر زندیه از جمله حصار شهر تخریب شدند. خوشبختانه بنای ارگ از تخریب محفوظ ماند و از آن به‌عنوان دارالحكومه امرایی استفاده شد كه از طرف حكومت مركزی به امیری و استانداری فارس برگزیده شده بودند.
در دوره قاجار فرمانروایان و حاكمان، بنا بر به سلیقه‌های شخصی، دخل‌وتصرف‌هایی زیادی در ارگ كریمخان داشتند؛ از جمله اینكه در حیاط مركزی دست به ایجاد یك سلسله عمارت زدند كه با معماری ارگ سازگاری نداشت. آن‌ها همچنین روی نقاشی‌های دوران زندیه را پوشاندند و تزییناتی دیگر مطابق با سلیقه خود ایجاد كردند. از آنجایی كه گچ به‌راحتی روی لایه‌های قبلی گچ قرار نمی‌گرفت، سطح دیوار را با تیشه خراشیدند و تخریب زیادی در بنا ایجاد كردند.
ارگ كریمخانی در دوره پهلوی به زندان شهربانی تبدیل شد
ارگ كریمخانی در دوره پهلوی سرنوشت دیگری را تجربه كرد و در سال ۱۳۱۰ با ساخت مركز شهربانی به زندان شهربانی تغییر كاربری داد؛ به همین علت آسیب زیادی به آن وارد شده است. جهت اسكان زندانیان، تالارها را دو طبقه كردند و هركدام به چهار تا ۶ سلول تبدیل شدند. سطح نقاشی‌های عصر قاجاریه را با گچ پوشاندند و بنا به نیاز گرمازایی و روشن كردن آتش، سطح اتاق‌ها با لایه‌ای از دوده پوشیده شد. در مقابل ارسی‌ها نیز دیواری به ضخامت ۵۰ سانتی‌متر كشیدند.
در سال ۱۳۵۰ این ارگ در اختیار اداره فرهنگ و هنر وقت قرار گرفت و محل تحویل دفتر فنی حفاظت آثار باستانی شد. در حال حاضر نیز زیر نظر وزارت میراث فرهنگی قرار دارد و به‌عنوان موزه بزرگ فارس شناخته استفاده می‌شود. ارگ كریمخان در ۱۴ خردادماه سال ۱۳۵۱ با شماره ثبت ۹۱۸ به عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
ارگ كریمخان كجاست؟
ارگ كریمخان ازجاهای دیدنی استان فارسدر شهر شیراز است. این ارگ در مركز شهر و در میدان شهرداری قرار دارد.
- آدرس ارگ كریمخان: شیراز، ابتدای خیابان كریم خان زند، نبش میدان شهرداری
ساعت بازدید ارگ كریمخان
ساعت بازدید ارگ كریمخان در ۶ ماه اول سال از ۸:۳۰ صبح تا ۹ شب و در ۶ ماه دوم سال: ۷:۳۰ صبح تا ۸:۳۰ شب است.
- شماره تلفن ارگ كریمخان: ۳۲۲۴۷۶۴۸-۰۷۱
همه چیز درباره ارگ كریمخان
ارگ كریمخان شامل دو بخش نظامی و مسكونی است
پلان ارگ كریمخان شیراز مستطیل است و از دو بخش نظامی و مسكونی تشكیل شده است. مساحت این ارگ ۱۳ هزار متر مربع و زیربنای آن چهار هزار متر مربع است. در ساخت این بنا هنرمندان و معماران نامی آن زمان حضور داشتند و آن را با بهترین مواد و مصالح در سریع‌ترین زمان به پایان رساندند.
معماری ارگ كریمخان به شیوه اصفهانی و از نوع معماری درونگرا است. بیرون این بنا ساده و بی‌آلایش است و درون آن تزیینات ظریف و زیبا به كار رفته است. در بالای سردر ورودی ارگ كاشی‌كاری زیبا و چشم‌نواز از نوع هفت رنگ دیده می‌شود كه صحنه نبرد رستم و دیو سفید را به تصویر كشیده است و قدمت آن به دوره قاجار برمی‌گردد. بعد از ورودی، هشتی قرار دارد كه با عبور از آن وارد حیاط ارگ می‌شوید.
بخش مسكونی ارگ كریمخان سه جبهه شمالی، جنوبی و غربی را شامل می‌شود. هر ضلع دارای یك ایوان ستون‌دار با دو ستون سنگی است. در دوره قاجار ستون‌های اصلی ایوان‌های جنوبی و غربی برداشته شدند و ستون‌های چوبی با تزیینات مارپیچی جایگزین شد. در دو طرف هر ایوان تالار و میان تالارها، دو راهرو، دو طبقه و ۶ اتاق وجود دارد.
در تالارهای ارگ كریمخان ارسی كار شده است؛ ارسی به پنجره‌های چوبی گفته می‌شود كه در آن از شیشه‌های رنگی استفاده شده و به صورت كشویی عمودی باز و بسته می‌شود. سقف تالارها به‌صورت دو پوش ساخته شده‌اند و سقف كاذب دوم با فاصله نسبت به سقف اصلی ایجاد شده است. سقف داخلی، طاق‌دار با مقرنس‌های گچی است و با نقاشی‌ها و تذهیب‌های بسیار زیبایی تزیین شده است كه از نقاشی‌های عصر صفوی الگو گرفته‌اند. در ترسیم این نقاشی‌ها از موادی مانند طلا، جیوه، شنگرف، گل اخرا و سایر مواد معدنی استفاده شده است.
در جبهه شمالی ارگ كریمخان حیاط خلوت به‌همراه چند اطاق كوچك مجزا از سایر مجموعه اطاق‌های ارگ جای گرفته است. در چهار گوشه بنا در كنار برج‌ها چهار حیاط خلوت با حوضی در مركز آن قرار گرفته است كه احتمالا كاربردهایی از قبیل ایجاد سرویس‌دهی و آشپزخانه داشته‌اند. در قسمت جنوب شرقی ارگ حمامی از دوره زندیه هنوز پا برجا است.
رختكن حمام ارگ كریمخان به‌صورت هشت ضلعی است. سقف رختكن از یك عرق چین آجری ساده تشكیل شده است كه در گوشه‌های آن ترنج‌های آهك‌بری زیبایی دیده می‌شود. جالب‌ترین قسمت این حمام چهار ستون سنگی یك‌پارچه محسوب می‌شود كه در داخل گرمخانه قرار دارند و روی آن‌ها تزیینات بسیار جالبی كار شده است. در كف حمام دالان‌هایی وجود دارد كه در اصطلاح به آن‌ها گربه‌رو می‌گویند. كاربرد گربه‌رو ها انتقال حرارت و دوده های داخل تون از گرمخانه به دودكش ها برای خروج آن‌ها است؛ ضمن اینكه در این فرآیند كف حمام نیز گرم می‌شده است.
دیوار بلند ارگ كریمخان
امنیت ارگ كریمخان شیراز را برج، بارو و خندقی تامین می‌كرد كه دورتادور آن حفرشده بود. دیوار این ارگ با استفاده از آجر، ساده و بدون تزیینات بنا شده است. ارتفاع دیوار به ۱۲ متر می‌رسد كه در پایه سه متر و در بالا ۲٫۸ متر ضخامت دارد. برج‌های مدور و سه طبقه ارگ نیز حدود ۱۴ متر ارتفاع دارند و در چهار گوشه آن دیده می‌شوند.
شعر ارگ كریمخان
ارگ كریم خانی، از قصه‌ها كه دانی، از رنج و شادمانی، گو با من ار توانی
ارگ كریم خانی دیوارهات سركش، برجت چو كوه آتش، گویی ستاده آرش، بر اوج دیده‌بانی
ارگ كریم خانی در ازدحام صد یاد، از داد و خشم و بیداد، هیچت كسی خبر داد، ازشام زندگانی؟
ارگ كریم خانی شور وشر تو افسرد، غوغای شادیت مرد، سیل بلا فرو برد، فرتو رایگانی
ارگ كریم خانی شد خانه تو دلگیر، پای دلت به زنجیر، شد چارسوی تقدیر، بن‌بست قهرمانی
ارگ كریمخانی كو بزم خنده و جام؟ گلبوسه‌های ایام؟ وان روزگار بانام؟ لبریز كامرانی؟
ارگ كریمخانی كو آن وكیل بیدار؟ آن پیر مرد هشیار؟ كز چهرهاش پدروار می تافت مهربانی؟
ارگ كریم خانی فكری دگر بسر داشت، از دردها خبر داشت، از فارس غصه بر داشت درعهد حكمرانی
ارگ كریم خانی آن مرد داد بنیاد، با عزم همچو پولاد، می‌داد فتنه بر باد، چون صرصر خزانی
ارگ كریم خانی كو آن جوان سردار، كاندر مصاف قاجار، بود از رخش پدیدار،آیات هفت خانی
ارگ كریم خانی مردی كه زور و فر داشت، نیروی شیر نر داشت، شمشییر صد هنر داشت، با قلب پرنیانی
ارگ كریم خانی از بخت شوم و بیداد، وز خصم خدعه بنیاد، بر خاك و خون بیفتاد، در موسم جوانی
ارگ كریم خانی آن لولیانش سرمست، در حجره‌های در بست، دیگر نماند در دست، از قهر آسمانی
ارگ كریم خانی از شام شوم قاجار، دیگر نگشت بیدار، آن لطف بی خریدار، مفهوم سخت جانی
ارگ كریم خانی وانگه به حكم تقدیر، دور از صفای تدبیر، شد قسمت توشمشیر، با آتش نهانی
ارگ كریم خانی ای سربلند چون كوه، ای شهربند انبوه، گشتی به شهر اندوه، زندان شهربانی
ارگ كریم خانی اینك ترانه‌ات خوش، خورشید خانه‌ات خوش، دور زمانه‌ات خوش، در فصل هم‌زبانی
ارگ كریم خانی خنیاگران خبر كن، ساز و ترانه سركن، شیراز را دگر كن، ای ارگ جاودانی
«منصور رستگار»
عكس ارگ كریم خان
پرسش‌های متداول
ارگ كریمخان كجاست؟
ارگ كریمخان در شهر شیراز در ابتدای خیابان كریم خان زند و نبش میدان شهرداری قرار دارد.
ساعت بازدید ارگ كریمخان چگونه است؟
۶ ماه اول سال از ۸:۳۰ صبح تا ۹ شب و در ۶ ماه دوم سال از ۷:۳۰ صبح تا ۸:۳۰ شب
چرا ارگ كریمخان كج است؟
برج ضلع شرقی ارگ كریمخان كه حمام ارگ در آن قرار دارد، دارای انحراف ۳۰ درجه‌ای است. كه علت این انحراف رطوبت دائمی این قسمت از بنا در گذشته است كه به مرور زمان به فنداسیون و مصالح به كار رفته در برج آسیب وارد كرده است.
ارگ كریمخان به چه منظور ساخته شد؟
این بنای باشكوه توسط كریمخان زند معروف به وكیل الرعایا به‌عنوان مقر فرماندهی و با الهام از میدان نقش جهان اصفهان ساخته شد.