عكسهای قدیمی و تاریخچه حرم امام رضا
با شهادت امام رضا (ع) در سال 203 پیكر پاكش در كنار قبر هارون الرشید به خاك سپرده شد این امارت در میان باغی بزرگ و زیبا قرار داشت كه متعلق به حمید بن قحطبه والی توس بود گویند هنگامی كه امام رضا (ع) به مرو می رفتند در بین راه در خانه حمید بن قحطبه فرود آمدند و محل تدفین خود را مشخص نمودند .
با توجه به این مطلب اولین بنای آرامگاه همان بقعه هارون الرشید بوده است كه توسط مأمون عباسی بنا شده است كه بقیه بنای حرم بر روی آن ساخته شده است از این تاریخ به بعد تا دوره دیلمیان نشانه ای از تجدید یا مرمت حرم در دست نمی باشد سبكتكین (387 ـ 366 هـ ق ) پادشاه متعصب غزنوی حرم مطهر را ویران و زیارت آن را ممنوع كرد پس از آن عمید الدوله فایق در تكمیل بقعه و آبادانی مشهد كوشید.
در سال 400 هـ ق ابوبكرشهمرد به دستور سلطان محمود غزنوی بنای بقعه بار دیگر بازسازی كرد با توجه به سنگ نوشته قبر امام رضا(ع) به نظر می رسد بنای حرم در سال 516 هـ ق تجدید یا تعمیر شده است . بنای بقعه به سال 548 هـ ق آسیب فراوان دید.
در روزگار سلجوقیان شرف الدین ابوطاهر قمی پس از مرمت بنا گنبدی كاشی كاری شده را بر روی قبه حرم بنا كرد و مناره ای را كنار آن ساخت در دوره خوارزمشاهیان (612 هـ ق ) روضه رضوی مورد توجه قرار گرفت كه كتیبه هایی از آن زمان در حرم موجود می باشد.
در زمان چنگیز بقعه دچار ویرانی شد . در زمان غازان خان و سپس سلطان محمد خدابنده الجایتو در تعمیر و تزئین حرم مطهر كوشید . در قرن هشتم بنای حرم عبارت بوده است از : حرم ، مسجد بالاسر و چند بنای كوچك متصل به ضلع شمالی و یك مدرسه ( به تصریح ابن بتوته جهانگرد معروف ) . در زمان شاهرخ تیموری و همسرش گوهرشاد حرم مطهر توسعه قابل توجهی پیدا كرد .
در این دوره سال 821 هـ ق نخستین مسجد جامع شهر مشهد با نام مسجد گوهرشاد در سمت قبله حرم مطهر بر پا شد سپس بنای «دارالحفاظ» «مسجد فرق الذكر» « دارالسیاده » و سر انجام « تحویل خانه یا خزانه بر پا شد .
پیرامون مجموعه نیز سه مدرسه به نام های مدرسه پریزاد ، مدرسه بالاسر ، مدرسه دودرب ساخته شد در زمان سلطان حسین بایقرا ( 875 ـ 912) به كوشش امیر علی شیر نوایی صحن كهنه و اساس ایوان طلا به وجود آمد صحن انقلاب در زمان شاه عباس اول وسعت یافت در زمان شاه طهماسب صفوی مناره نزدیك گنبد مرمت و طلاكاری شد و در سال 932 هـ ق خشتهای نفیس كاشی روی گنبد به خشتهای طلا مبدل شد بعد از غارت خشتهای طلای گنبد در شورش عبدالمؤمن خان ازبك شاه عباس در سال 1010 هـ قبه تجدید بنای آن دستور داد كه شرشح آن در كتیبه میناكاری شده دور گنبد به خط علیرضا عباسی نقش بسته است . ـ در زمان شاه عباس صحن كهنه (انقلاب ) گسترش یافت و ایوان شمالی اتاقها غرفه ها و سردرها و ایوانهای شرقی و غربی آن احداث گردید .
روضه منوره كه پیكر مقدس حضرت رضا (ع) در آن مدفون است زیر گنبدی زرین و با شكوه قرار دارد و هسته مركزی بناهای آستان قدس رضوی به شمار می آید. در سالهای آغازین به خاك سپاری پیكر پاك امام (ع) , حرم مطهر به صورت بنایی ساده با مصالح ویژه آن دوران بنا شده بود , چنان كه بقعه مطهر تنها در یك در وروردی ساده در پیش روی مبارك داشت و دارای تزئیناتی مختصر به سبك آن زمان بود. صفه های اضلاع حرم به جز صفه پیش رو , به سوی خارج از بنا بسته بود.
بر فراز بقعه تنها قبه ای وجود داشت. در آن سالهای دور زمین های اطراف حرم مطهر , همه خالی از سكنه بود و نوغان كه یكی از دو قصبه معروف و معتبر توس بود , تنها آبادی مسكونی منطقه محسوب می شد .
نظارت دقیق حكام جور بر حركات و سكنات شیعیان , منع آنها از توجه به مرقد امام و درك فیض زیارت , موجب شد كه سالها سپری شود و بنایی درخور و شایسته مضجع شریف حضرتش احداث نگردد . سرانجام سالهای سخت و سنگین به كندی سپری شد , عنایات خدای تعالی نسبت به روضه رضوی موجب شد كه در آن روزهای اولیه و جو خاص آن زمان , حرم مطهر از هرگونه آسیبی محفوظ بماند تا آنجا كه باب رافت خاصه حضرت بصورت بروز كرامات پی در پی و معجزات , گره از كار دردمندان و نیازآوران به درگاهش گشود , كثرت و تداوم كرامات امام موجب شد كه توجه و اقبال مردم و حاكمان آن زمان به ویژه بیشتر اهالی خراسان و مناطق دیگر فزونی یابد و ارادتمندان به بقعه و بارگاه رضوی , زیارت پرفیض مرقد منورش را بر خود فرض دانسته اقدام به ساخت و مرمت و تذهیب و تزئین و حفظ و نگهداری آن بنای مقدس نمایند.
در طول قرنهای مختلف , رجال كشورهای اسلامی , حكام و امرای خراسان , مردان با اخلاص و علاقه مند به مقام شامخ ولایت و امامت با صرف مبالغی در تجدید عظمت آن كوشیده اند , ضمن تزئین آن با ایجاد بناها و به جای گذاشتن آثاری این مكان شریف را مملو از جلوه های كهن هنری دوران گذشته نموده , نفایس تاریخی و شاهكارهای هنری شان را مخلصانه به این جایگاه رفیع عرضه دارند.
