یزد با دخمه هایش شما را به دنیای مردگان پیش از اسلام و زرتشتیان صدها سال قبل ایران می برد. دنیایی تاریك و خاموش كه شگفت انگیزی را در معماری و آداب و رسوم و نام و نشانش حفظ كرده است.
برج خاموشان را به نام برج سكوت یا دخمه زرتشتیان هم می شناسند. برجی در 15 كیلومتری جنوب شرقی یزد كه در حوالی منطقه صفائیه و روی یك كوه رسوبی و كم ارتفاع به نام كوه دخمه قرار گرفته است. دخمه در فرهنگستان‌های مختلف معانی مختلفی دارد؛ مثل گورخانه گبران، سردابه مردگان، خانه زیر زمین برای مردگان، گور و گورستان زرتشتیان. زرتشتیان اگرچه این روزها مردگان خود را در قبر دفن می كنند، اما در گذشته اموات را به دخمه می بردند و با آیین خاصی در مركز این دخمه ها قرار می دادند.
اگر گذارتان به این منطقه بیفتد، دو عمارت سنگی مدور برج مانند را با فضایی میان تهی می بینید كه یكی از آنها قدیمی‌تر و دیگری جدیدتر است. برج قدیمی به نام سازنده هندی آن مانكجی هاتریا نام گرفته است و برج جدیدتر كه در دوره قاجاریه ساخته شده، گلستان نام دارد. گلستان 25 متر قطر و 6 متر ارتفاع دارد و مانكجی كه باریك تر از گلستان ساخته شده، 15متر قطر دارد. زرتشتیان قدیم از فضای پیچ در پیچ دخمه ها برای دفن اموات خود استفاده می كردند تا اجساد مردگانشان طعمه كركس ها نشود.
محل ساخت این دخمه ها كه همه خارج از شهر قرار دارند، با محاسبات دقیقی انجام می شد تا با وزش باد و بارش باران، آلودگی به سمت شهر منتقل نشود. این دخمه ها همچنین از خشت خام و گچ ساخته می شدند تا آلودگی های ناشی از فساد مردگان به زمین نرسد.
سطح داخلی برج خاموشان به صورت پهنه گردی است كه تمام آن با تخته سنگ‌های بزرگ پوشیده شده و سه بخش زنانه و مردانه و بچگانه دارد.
در حقیقت، نوار دایره انتهای دخمه كه به دیوار اطراف دخمه چسبیده، مخصوص مردهاست و نوار دایره میانی بعد از قسمت مردها، به زن ها اختصاص دارد.
نوار دایره داخلی بعد از زن‌ها هم جایگاه كودكان بوده است. اما در مركز همه این نوارها، یك چاه بزرگ به نام استودان (استخوان دان) است كه محل دفن مردگان به حساب می آید.
در دامنه ضلع شمالی كوه دخمه چند عمارت خشت و گلی، آجری، سنگی و یا تركیبی از این ها خواهید دید كه به دوران صفویه تعلق دارند و از سازه های رفاهی این دوران به شمار می روند.
